Borroka

  • Jesus Astola Nafarrete Bonbak etxafuegoak zirelakoan

    Jesus Astola Nafarrete (1933) Maria Pilar Astola Nafarrete (1939) Legutio

    Bonbardaketa batean beraien senitarteko batek bonbak etxafuegoak zirela pentsatu zuen. Ignorantzia handia zegoela diote.

  • Antonio Guridi Zegamatik gerraren nondik norakoak ikusten

    Antonio Guridi Aierbe (1921) Zegama

    Gerra ezagutu zuen. Zegaman tiro-saioak egon ziren. Falangistak etortzen ziren, haien janzkera deskribatzen du. Falangistek baserritik ebakuatu egin zituzten, ganadu eta guzti. Bizkaia aldean gerra gogorra izan zen; beraiek menditik ikusten zuten, eta beldurgarria izaten zen. Lasarteko hipodromoan abiazio-zelaia zegoen. Zegaman trintxerak bazeuden eta nolakoak ziren azaltzen du.

  • Antonio Guridi Errepublikako giroa eta gerra hasiera

    Antonio Guridi Aierbe (1921) Zegama

    Eskolara zihoanean, errepublika etorri zen. Garai hartan, debekatu egin zieten apaizei eskolara doktrina ematera joatea. Eskuinekoak armatu egin ziren eta Nafarroan altxamendua izan zen. Borrokak non izan ziren azaltzen du.

  • Antonio Guridi Gerran jende asko hil, baina bera soldadu joatetik libratu

    Antonio Guridi Aierbe (1921) Zegama

    Zegamako mutil gazte ugari hil ziren gerran, eta inguruetan beste hainbat fusilatu zituzten. Antonioren aurreko kinta eraman zuten gerrara, baina bera libratu egin zen, Bartzelona eta Madril Francoren esku geratu baitziren.

  • Juana Garmendia Elosegi Gerra garaian, beldurra pasa zuten

    Juanita Garmendia Elosegi (1921) Orendain

    Gerra hasi zenean, Juanita Berrobin zegoen lanean. Tiro-hotsak gogoan ditu eta beldurra pasatzen zuten. Bidean geldiarazi zituzten zer zeramaten ikusteko. Ezkerra eta eskuinaren arteko borrokak gogoratzen ditu. Soldaduak janari eske etortzen zitzaizkien. Oiloak eta untxiak ere harrapatzen zituzten. Soldadu gehienak "belarri-motxak" zirela dio.

  • Luzia Imaz Mugika Borrokatik babesten eta zaurituak garraiatzen

    Luzia Imaz Mujika (1913) Segura

    Gerra garaia gogoan du Luziak. Beraien ostatuan gelditu ziren soldaduak; eta, bolada batean, kuartela izan zen beraien ostatua. Menditik botatzen zituzten tiroak beraien ostaturaino iristen ziren. Tiroetatik nola babesten ziren eta hildakoak nola garraiatzen zituzten azaltzen du. Seguran 22 mutil hil zituzten.

  • Juana Gereñu Azarola Bonbardaketak eta tiroak Seguran

    Juana Gereñu Azarola (1923) Segura

    Gerra garaian bonbardaketak izan ziren Seguran. Jende askok baserritik alde egin behar izan zuen; baina beraiek ez ziren inora joan. Leihoetan, koltxoiak jartzen ziren tiroetatik babesteko. Sukaldean egoten ziren, tiro-hotsak entzuten zituzten bitartean. Orduko oroitzapenak kontatzen ditu.

  • Antonia Mujika Bonbak Donostiako Alde Zaharrean

    Antonia Mujika Urrestarazu (1916) Idiazabal

    Bonba batzuk erori omen ziren Donostiako Alde Zaharrean. Ez du uste inor hil zenik. Berehala pasatu ziren Donostiatik militarrak. Idiazabalen ez ziren batere geratu.

  • Gaspar Alvarez Lucio Eibartar armaginak

    Gaspar Alvarez Lucio (1918) Eibar

    Armamentu ona izan arren, frankistak hegazkin Alemanekin gailendu egiten zitzaizkien. Ofizial eta armagin tekniko esperimentatuei deitu eta ordaindu egiten zitzaiela kontatzen du Gasparrek. Eibartar asko joan ziren lanera.

  • Milagros Magunazelaia Eskolako jolasak. Etxean lan asko

    Milagros Magunazelaia Amenabar (1927) Otxandio

    Eskola denboran autorik ez zegoenez, lasaiago jolasten zuten. Sokasaltoka, kanikekin eta sakekin ere ibiltzen ziren. Orduan neskak ez ziren mutilekin jolasten. Mutilak frontoira joaten ziren jolastera. Bolatokira olgetan ez, baina gerra denboran aireplanoen erasoetatik babesteko bai joaten zen. Etxean bost mutil ziren, eta nesketan nagusia bera zenez, etxeko lan asko izaten zuen.

  • Imanol Garaigordobil Berriozabal Teniente eta presidente

    Imanol Garaigordobil Berriozabal (1932) Legutio

    Aita Araba Batailoiko tenientea izan zen gerran. Gero, Francoren garaian, "Hermandad de Labradores y Ganaderosen" presidentea izan zen.

  • Margari Ondarza Etxean bertan milizianoak

    Margari Ondarza Elorriaga (1928) Murueta

    Bonbardaketa egunean, aita Gernikara joan zen altzariren batzuen bila, baina bertan erre ziren bonbardaketan. Aita pinudi batean egon zen ezkutatuta, eta iluntzean itzuli zen etxera. Sua ikusten zen etxetik eta San Pedro Atxarreko ingurutik hegazkinak etortzen. Ohe burdinaren babesean egon ziren etxean. Herriko batzuek alde egin zuten. Kanoia zegoen etxearen goiko aldean. Milizianoen kuartela egon zen etxean bertan; erdaldunak ziren milizianoak. Ondo konpontzen ziren amarekin eta ez zuten arazorik izan.

  • Julian Astola Argoitia Oletako bonbardaketa

    Julian Astola Argoitia (1926) Aramaio

    Bonbardaketek ez omen zuten etxe askorik hondatu Oletan. Azkeneko egunean izan zuten bonbardaketarik larriena. Gorriek hildako etsaiei oinetakoak kentzen omen zizkieten, eurek janzteko.

  • Julian Astola Argoitia Garai bateko olak gerrako babesleku

    Julian Astola Argoitia (1926) Aramaio

    Etxetik hurbil ola bat egon omen zen, baina Julianek ez zuen ezagutu lanean. Bere aita, ordea, oroitzen omen zen olako lanekin. Burdin mea olara ekartzen zuten eta burdinurtua Somorrostrora eraman. Oletan sutegiak ere ba omen ziren, baina ez Julianen denboran. Bere auzoari batzuek Olaeta esaten diote eta beste batzuek Oleta. Gerra denboran ola zaharreko arkupetan gordetzen ziren.

  • Julian Astola Argoitia Gerrako aireplano batetik paperak botatzen

    Julian Astola Argoitia (1926) Aramaio

    Gerran zauritutako hamabi soldadu Julianen etxean egon ziren. 1937ko apirilaren 4an Francoren aldekoek aireplanotik paperak bota zituzten. Haietako bat erakusten digu. Egun hartan baja asko eduki zuten nazionalek.

  • Julian Astola Argoitia Lainoei esker, bonbardaketatik salbu

    Julian Astola Argoitia (1926) Aramaio

    "El Abuelo" izeneko gorrien aireplanoaren zarata oraindik gogoan dute Julianek eta emazteak. Italiarren aireplano txikiak zetozenean, Oletan denek zekiten haien atzetik hegazkin bonbaketariak etorriko zirela. Txikiek oso baxu egiten zuten hegan, parajea aztertu ondoren handiei esateko non bonbardatu. Behe-lainoa zegoenean, herritarrak babestuta sentitzen ziren.

  • Karmen Iturriaga San Vicente Gerra hasita, Gabonak arte herrian

    Karmen Iturriaga San Vicente (1930) Legutio

    Karmen eskolan hasi berritan piztu zen gerra. Gerra 1936eko uztailaren 18 hasi zen, eta Gabonak pasa arte egon ziren herrian. Gero, ihes egin behar izan zuten; herritik alde egiten azkenak izan ziren. Ordurako, ordea, etxean ostu eta ganadu gehiena galdu zuten. Tiroak eta bonbak gogoratzen ditu: Karmen leihotik atera zuten soldaduek. Etxea apurtu ondoren, herriko beste hiru etxetan egon ziren. Gabonak pasatu ostean, Durara egin zuten ihes.

  • Juana Elorza Beitia Gerran bala artean eta jateko barik

    Juana Elorza Beitia (1924) Legutio

    Gerran Duranara joan ziren. Legutio ingurua hartuta zegoen eta astebete pasatu zuten tiro artean jateko barik, behiaren esnearekin bakarrik. Etxean egoten ziren soldadu batzuek ematen zieten ogia. Beste auzo bateko etxe batera ere joan ziren eta han egoten ziren kortan ohol batzuk jarrita baletatik babesteko errezatu eta errezatu.

  • Juana Elorza Beitia Legutio abertzale eta euskalduna

    Juana Elorza Beitia (1924) Legutio

    Legution abertzale asko zeuden eta gerrara asko joan ziren boluntario. Asko beste anaiak libra zitezen joan ziren. Berak dena egiten zuen euskaraz eta bere amak gerora ikasi zuen gaztelania. Jende askok mehatxatu egiten zituen.

  • Juana Elorza Beitia Gerran elizan babestu; abade okerra

    Juana Elorza Beitia (1924) Legutio

    Gerrako hegazkinak zetozenean elizan babesten ziren; elizak ez zituzten erasotzen. Don Serafin abadea oso okerra zela dio: beraiek ezkutatuta zeudela abertzaleen kontra ziharduela entzuten zuten.