Borroka

• Gerraren eragina Astigarragan

  Bittori Zapiain Mendiola (1929) Astigarraga

  Bittorik gogoan du aitak kontatu zion gertakari bat, izan ere, aitaren ezagun baten etxera bi gizon joan baitziren, eta bertako gizona iritsi orduko, mendi batera eraman eta hil egin zuten.

• Aitari eskopeta kendu ziotenekoa

  Bittori Zapiain Mendiola (1929) Astigarraga

  Behin, udaletxearen aginduz, gizon batek Bittoriren aitari eskopeta kendu behar izan zion, itzuliko ziola esanez, baina ez zuen berriro ikusi eskopeta hura.

• Ahizpa Burutzako tiroketak harrapatu zuen

  Micaela Sasiain Ormazabal (1929) Lasarte-Oria

  Baratzetik bizi zen familia. Baratze haundiak zituzten, eta tratua saltzera joaten zen Micaelaren ahizpa Donostiara. Gogoan du ahizpak kartzelako presoak elizara joaten ikusten zituela, eta asterik aste presoak desagertu egiten ziren. Beste batean, Buruntza aldean tiroketa bat hasi, eta osabaren etxean gelditu behar izan zuen ahizpak.

• Koltxoiak leihoetan, tiroez babesteko

  Micaela Sasiain Ormazabal (1929) Lasarte-Oria

  Micaela txikia zela, tiroketak ohikoak izaten ziren. Googoan du gurasoek leihoetan koltxoiak jartzen zituztela, balak gelditu eta inor zauritu ez zedin. Aita Micaelak 3 urte zituela hil zen.

• Zubietan gerrateko zangak

  Inaxio Otaegi Otaegi (1937) Lasarte-Oria

  Urnieta gehiago zigortu zuten gerra garaian Lasarten baino. Bazen familia bat bereziki zigortu zutena, 'gorriak' zirelako. Bada talde bat gerra garaiko kontuak aztertzen ari dena, eta Zubietan zanga bat zegoela jakin dute haiei esker. Askotan joaten ziren hara ganaduarekin.

• Gerra garaiko bizipenak

  Juli Uriarte Otazua (1916) Fruiz

  Gerra garaiko bizipenak. Etxetik irteten zirenean, tiroak. Gero kanoikadak. Etxetik alde egin behar. Bikote bakoitzak ganadu pare bakarra eduki zezakeen. Beraiek bi pare eduki zituzten, bera ere ordurako ezkonduta zegoelako. Bi ume zituen eta senarra frontean. Ez zuen haren berririk izan denbora luzean. Burdinazko gerrikoa.

• Soldaduak zetozela eta Bermeora ihesi

  Braulia Hormaetxe Gerekaetxebarria (1915) Fruiz

  Gerra garaiko bizipenak. Soldaduak zetozela eta Bermeora joan behar zirela esan zien osabak. Hara joan ziren. Etxera itzuli eta dena utzitako moduan aurkitu zuten.

• Gernika nork erre zuen

  Alejandro Legarreta Uriarte (1918) Fruiz

  Gerra garaiko bizipenak. Vitoria sarjentuarekin eta kapitainarekin izandako elkarrizketa. Ea Gernika nork erre zuen zehatz ba ote zekien galdetu zioten. Berak emandako erantzuna.

• Loiola Batailoiko sarjentua izan zen

  Natalio Juaristi Aranburu (1912) Bergara

  Aita eta 3 anaia frontean. Natalio, sarjentu izan zen Loiola Batailoian. Batailoien izenak. Donostiako ebakuazioko gorabehera batzuk.

• Preso egon zenekoa

  Natalio Juaristi Aranburu (1912) Bergara

  Gerra zibilerako armak nola lortu zituzten kontatzen du. Frantziaren traizioa. Asturiasera bidean, preso hartu zituztenekoa.

• Gernikako bonbardaketaren bezperako bizipenak

  Migel Iturrate Arriortua (1923) Dima

  Gernikako bonbardaketaren bezperako bizipenak. Gernikara sartzerakoan sirena entzun zuten eta bandera atera zuten. 30 aireplano inguru pasa ziren eta paperak bota zituzten, Gernika bonbardatuko zutela esanez. Bonbardaketa egunean gordelekuan egon ziren.

• Muxikan fronte biren erdian; milizianoekin harremana

  Migel Iturrate Arriortua (1923) Dima

  Muxikan bi fronteren erdian egon ziren. Milizianoak joaten zitzaizkien taloa eta esnea jatera. Goseak egoten ziren. Gipuzkoarrak ziren. Bost behi eduki zituzten, baina korta txikia zuten eta bi aldamenekoari eman zizkioten. Handik etxera itzuli ziren gero.

• Soldaduak Juan Arrospide medikuaren bila

  Migel Iturrate Arriortua (1923) Dima

  Behin soldadu batzuk joan zitzaizkien, Juan Arrospide medikua non bizi zen galdetuz. Antza denez, Gasteizko familiaren bat egon zen medikuaren etxean. Handik denbora gutxira beste soldadu batzuk etorri ziren medikuarengatik galdezka, haiek fusil eta guzti. Baina ordurako denak alde eginda zeuden.

• Saibigaineko borroka; soldaduak Bizkargirako entrenatzen

  Migel Iturrate Arriortua (1923) Dima

  Kaxiano izeneko artzaina Saibigaineko borrokan ibili zen. Dimako bi gizon hil ziren bertan eta Kaxiano desagertu. Muxikan soldaduak Bizkargira joateko entrenatzen zebiltzala, Kaxiano ikusi zuten. Haren aitari bizirik zegoela esan ziotenean, ez zuen sinistu. Gerratean hildako eta zauritutako ezagunak.

• Dimako hamabi idi-pare Otxandioko frontera

  Migel Iturrate Arriortua (1923) Dima

  Otxandion denbora luzez egon zen frontea. Hamahiru idi-pare zeuden orduan Diman eta hamabi Otxandioko frontera eraman zituzten. Beraien idi-parea libratu egin zen eta aita pozik. Baina gero milizianoak etorri zitzaizkion, idi-parea prestatzeko esaten.

• Txokolatea eta koñaka hartuta, lubakietara

  Migel Iturrate Arriortua (1923) Dima

  Anaia eta beste lagun batzuk Otxandiano batailoian sartu ziren euren borondatez. Markina inguruan zegoen euren konpainia. Kapitainak boluntarioak eskatu zituenean, euren burua aurkeztu zuten. Txokolatea eta koñaka hartuta, lubakietara joan ziren. Kapitainak zerbitzu guztietatik libre laga zituen gero.

• Idi-pareak Otxandioko frontean, bideak egiteko

  Migel Iturrate Arriortua (1923) Dima

  Idi-pareak eraman zituzten Otxandioko frontera. Euren lehengusua etorri zen "karreteru" lana egiteko, baina ez zuten onartu, politika kontuengatik. Idi-pareagatik eta "karreteru" lanagatik zenbat ordaintzen zuten. Idiak bideak egiteko erabili zituzten.

• 14 urterekin, gerra sasoian, "karreteru" lanean

  Migel Iturrate Arriortua (1923) Dima

  Frontea zegoen inguruetan. Ama eta arrebak Muxikan zeuden; aita, anaia eta bera Durangotik bueltan etorri ziren. Moroak ikusi zituztela gogoan du. Bera, 14 urterekin, "karreteru" lanean hasi zen idi-parearekin. Dimako karlista batentzat oheko gauzak eraman zituen gurdian.

• Gerrateko bizipenak: bonbardaketak, gordelekua, etxera itzulera

  Migel Iturrate Arriortua (1923) Dima

  Gerratean Dima osoa ebakuatu zen. Altzaririk onenak eurekin eraman zituzten. Etxera itzuli zirenean, etxeko gauza guztiak erreta topatu zituzten. Frontea gertu egon zenez, soldaduak etxeetan sartzen ziren. Bonbardaketak ere izan ziren Diman eta baita hildakoak ere. Gordelekura nora joaten ziren.

• Gerratean ibili ez arren, bonbardaketak ikusi zituen

  Antonio Sagarna Ortuondo (1922) Dima

  `Kariño´k Gernikako bonbardaketa ikusi egin zuen anaiarekin mendi puntan zegoela. Beste bonbardaketa batzuk ere ikusi zituzten. Berari ez zitzaion tokatu joatea, gaztea zelako artean, baina bera baino bi urte nagusiagoak eraman zituzten soldadu.