Borroka

• Arratoi piloa gerran

  Daniel Legorburu Uriarte (1914) Amorebieta-Etxano

  Gerran zikinkeria asko zegoen. arratoi asko zeuden eta behin arratoi batek ia belarrian egin zion haginka. Patata-zakuak ere osorik jaten zituzten arratoiek.

• Gerran postari

  Daniel Legorburu Uriarte (1914) Amorebieta-Etxano

  Gerran postari lanetan ibili zen. Etxebarritik Debara joan behar izaten zen. Denda batera ere joaten zen eta orduan bisitakoak gogoratzen ditu.

• Galdakaon eta Zaratamon ebakuatuta

  Teresa Aresti Izagirre (1924) Amorebieta-Etxano

  Gerra sasoian, etxetik irten eta Galdakaon egin zituzten hiru-lau gau, sabai batean. Handik Zaratamora joan ziren, baina neba zaharrak gordeta egon behar izaten zuen milizianoek harrapatu eta gerrara ez eramatteko. Bonbak botatzen zituztenean, lurrean egindako zulo batean sartzen ziren.

• Galdakao bonbardatu zutenekoa

  Teresa Aresti Izagirre (1924) Amorebieta-Etxano

  Errazionamendua Zaratamon eta Galdakaon hartzen zuten. Behin, Teresa eta aita Galdakaora zihoazela, bonbardaketak harrapatu zituen basoan. Galdakaon babesleku bat apurtu zen bonbek eta jende piloa hil zen.

• Neba bi gerran

  Teresa Aresti Izagirre (1924) Amorebieta-Etxano

  Neba bi eduki zituen gerran, zaharrenak zazpi urte egin zituen kanpoan. Eskutitz bidez edukitzen zuten hartu-emana, baina gerraostean inoiz etxera ere etorri ziren.

• Durangoko eta Gernikako bonbardaketak hurrean sentitu

  Agustin Legorburu Uriarte (1928) Amorebieta-Etxano

  Durangoko bonbardaketa hurretik bizi izan zuen; San Migel auzoko gizon bat behiekin zegoela hil zuten. Gernikakoa izan zenean, dotrinara zihoan, eta zaratak bertatik entzun zituen.

• Fronteko gutunak

  Agustin Legorburu Uriarte (1928) Amorebieta-Etxano

  Gerran, neba-arrebak non zeuden ere ez zuten jakin. Noizean behin karta batzuk heltzen ziren frontetik. Bere gurasoek ez zekiten irakurtzen, aitak sinatzen baino ez; hori dela-eta, beste norbaitek irakurri eta idatzi behar izaten zituen gutunak.

• Bonbardaketak aireplanoak etxe gainetik

  Jesus Zearreta Etxabe (1926) Amorebieta-Etxano

  Eskolara joateko astirik ere ez zuten. Eskolara hasi orduko gerra eta inguruetako bonbardaketak hasi ziren. Aireplanoak etxe ondotik pasatzen ziren. Auzoko batzuk Durangoko bonbardaketan desagertu ziren. Etxanon ez zuten bonbarik bota.

• Kanoikadaka etxea apurtu

  Jesus Zearreta Etxabe (1926) Amorebieta-Etxano

  Gerra Zibilean, etxea behartuta utzi behar izan zuten. Etxeak hiru kanoikada izan zituen, Etxanon apurtu zuten etxe bakarra izan zen.

• Abioien erasoak Austoan

  Anastasio Zamalloa Zubero (1928) Amorebieta-Etxano

  Gerraostean, behin lehengusinaren etxera zihoala, abioiak metrailatzen hasi ziren eta zanga batean ezkutatu ziren. Etxeko hormak ere balaz zulotu zituzten.

• Artasoroan etzanda, hegazkinak pasa zain

  Mari Kruz Urkizu Sarasua (1932) Lezo

  Mari Kruzek gogoan ditu gerrako bonbardaketa uneak; tartean, Lezoko kale garbitzaile bat akabatu zutenekoa. Amonaren baserrian bizitakoak ere oroitzen ditu. Hegazkinak sumatu orduko, baserri aurreko artasoroan etzaten omen ziren, eta han egongo ziren zain, hegazkinak urrundu arte.

• Tiro hotsak

  Dolores Lopetegi Aiestaran (1916) Lezo

  "Pakun", tiro hotsak entzuten zituzten. Jaizkibeldik sartu ziren. Kintak deitzen hasi ziren gero. Langile batailoiei buruzko kontuak. Beraien baserriko ganbaran kanpoko jendea hartu zuten.

• Bonbak bota zituzten Lezon

  Dolores Lopetegi Aiestaran (1916) Lezo

  Bonbak bota zituzten Lezon, eta kale garbitzailea hil zen: Felix. Milizianoak egon ziren hasieran, ehizako eskopetekin. Gorriek elizak erre behar zituztela, besteek emakumeak zintzilik jartzen zituztela... beldurra zuten.

• Kintak deitzen hasi ziren; fusilatuak

  Dolores Lopetegi Aiestaran (1916) Lezo

  Etxera itzuli zirenean, kintak deitzen hasi ziren. 15 kinta harrapatu zituzten. Desertoreak.

• Gerra eta gero, makiak

  Dolores Lopetegi Aiestaran (1916) Lezo

  Gerra amaitzen ari zela eta, anaiak etxera bidali zituzten. Baina gero makiak zirela eta, berriz mobilizatu zituzten. Sei urte pasatu zuten haiek.

• Etxeko mutilak soldadu

  Dolores Lopetegi Aiestaran (1916) Lezo

  Anaiek ere egundokoak kontatzen zituzten, gerran ibilitakoak ziren eta. Anaiordea kamillero ibili zen. Mutilak hil ote ziren, beti kezkatuta. Frontetik idazten zieten. Gerra tristea dela dio.

• Milizianoak etxean; Bergaratik kanoikadak

  Bernarda Arizmendiarrieta Ojanguren (1925) Elgeta

  Irundik sartu ziren tropak gerra hasi zenean. Milizianoak izan zituzten etxean eta Bergaratik botatako kanoikadek etxe ingurua txikituta utzi zieten. Etxea txikitu nahi zuten, baina ez zuten asmatu. Gordelekua zuten lurpean eta han gordetzen ziren, baina ama kanpoan geratzen zen, otorduak prestatu behar zituela-eta. Eurenean egon zen miliziano bat hil egin omen zuten.

• Uzta biltzen tiro artean

  Jose Luis Arantzeta Arregi (1925) Elgeta

  Frankistak Elgeta ondoko mendi batean geratu ziren, eta Jose Luisek eta etxekoek uzta biltzen ari zirela tiroketa jasan behar izan zuten bi aldeetako bandoengandik.

• San Markosen errepublikazaleak eta Garmendin erreketeak

  Maitxo Gaztañaga Etxeberria (1927) Frantxiska Iragorri Iriarte (1920) Oiartzun

  Frantxiskaren baserrian, Garmendin, erreketeak egon ziren. San Markon, errepublikanoak zeuden, eta handik botatako bonbek ezin zuten Garmendi harrapatu. Horregatik egon ziren han erreketeak. Behin Garmendiri eraso zioten hegazkinarekin, eta bertakoak majararen ondoan gorde ziren.

• Gerra giroa

  Korneli Egimendia Aranburu (1910) Oiartzun

  Gerra aurretik, hegazkinak hasiak ziren atzera eta aurrera. San Markostik tiroka hasten zirenean, zubi azpian gordetzen ziren, hor babestuta zeudelakoan. Inork hil nahi ez. Gero gosetea; errotak itxita zeuden, baina Iurritakoek gordean ematen zieten irina.