Borroka

• Soldaduak etxean

  Aurelio Arrillaga Goikoetxea (1923) Lekeitio

  Gerran Asterrikan egon zen eta bertan zegoen frontea. Leihoetan tabloiak zituzten jarrita balak ez sartzeko. Kortan, ira artean, soldaduak izan zituzten lotan.

• Babeslekuak

  Katalin Atxurra Alegria (1926) Teresa Erkiaga Korta (1927) Lekeitio

  Gerra garaian kanpaiak jotzerakoan aringa-aringa joaten ziren babeslekuetara. Eurak non ezkutatzen ziren kontatzen du: kobazuloan, frontoian...

• Francoren argazkiari kaka; Asterrikako frontea

  Katalin Atxurra Alegria (1926) Teresa Erkiaga Korta (1927) Lekeitio

  Gerraostean, kofradian Francoren argazkia egon zen. Baten batek, antza, kaka egin zion. Frontea Asterrikan egon zen. Francoren aldekoek mairuak, italiarrak eta alemaniarrak izan zituzten lagun.

• Zapadoreetan izena emanda boluntario

  Sabin Gabiola Plaza (1918) Amoroto

  Gernika bonbardatu zutenean, hegazkinak ikusi zituzten. Zapadoreetan boluntario eman zuen izena. Gauez lan egin eta egunez lo egiten zuten. Hamar pezeta ordaintzen zioten eguneko. Tabakoa ere ematen zieten.

• Gernikako bonbardaketaren hotsa Azkoitiraino

  Justino Sasieta Irulegi (1929) Azkoitia

  Gernika bonbardatu zutenean, aitarekin mendian zegoen eta hango zaratak entzun zituzten.

• Durangoko bonbardaketa

  Teresa Aranguren () Berriz

  Bere ahizpa zutabe batek jo zuen Durangoko bonbardaketan komentuan. Bonbardaketaren egunean ohean zegoen eta akorduan daukana kontatzen du. Lehengusina bat bonbardaketan hil zitzaion.

• Gerra garaian, tunelean babeslekua

  Enrike Etxeberria Aldazabal (1936) Fernando Etxeberria Aldazabal (1932) Berriz

  Gerra garaian, tunelean zeukaten babeslekua eta zakuekin ixten zuten sarrera. Nortzuk joaten ziren kontatzen dute. Frontoiaren azpialdean ere babeslekua zegoen.

• Anaia gerran, eta beraiek soldaduekin dantzan

  Roxita Azurza Insausti (1922) Donostia

  13-14 urte zituenean, gerra hasi zen. Luzatu egin zen, anaia gerrara eraman zuten, eta zauritu egin zuten. Gizona izango zuena tankearekin ibili zen. Soldaduekin dantzan ibiltzen ziren, soltean eta helduta.

• Umeen begietatik, bonbardaketa ikuskizun

  Juliana Jauregi Arietaleanizbeaskoa () Elorrio

  Iguria auzoan bizi da. Gerra garaian frontearen erdian egon ziren. Hegazkinak ikusitakoan, zuloan ezkutatzen ziren. Janaria izaten zen ardura nagusia. Gaztea zenez, ikuskizuna izaten zen haientzat bonbardaketa.

• Soldaduek lur azpian bideak egiten zituzten

  Zipriano Irigoien Dualde (1922) Baztan

  Erratzu ingurua "nido"z beteta dagoela dio. Soldaduek bideak egiten zituzten lur azpian "nido" batetik bestera. Lur gainean metro bat zementua jarri eta haren gainean hormekin egindako gela horiek, leiho eta guzti. Bista onena zegoen aldera egiten zituzten, handik bideak zelatatzeko.

• Mehatxupean "borondatez" soldadu

  Zipriano Irigoien Dualde (1922) Baztan

  Soldadu erreketeak eta falangistak muga inguruan egoten ziren abereentzat egindako txaboletan, muga zaintzen. Batzuetan euren artean liskarrak izaten zituzten. Bere anaiak beharturik joan ziren soldadu. Herrian baziren "borondatez" joandakoak ere, baina mehatxupean. Erratzuko apaiza erreketea zen eta hark ere talde bat eraman zuen. Herritar batzuk hil ere egin zituzten gerratean.

• Lehengo eta oraingo gazteen bizimodua

  Simon Sesma Erezuma (1917) Lekeitio

  Gaurko gazteei buruzko iritzia ematen du. Bere gazte garairik onena gerran pasatu zuela dio. Preso eta soldadu ibili zenekoa kontatzen du. Handik etorri eta itsasoan eta eskolan ibili zen.

• San Andres batailoian boluntario

  Martin Ramon Olarra Berriatua (1904) Barrika

  San Andres batailoian aritu zen boluntario, zulatzaile. Cerdigon (Castro Urdialesen, Kantabrian) trintxerak egiten aritu zen gauez. Ondoren, Limpiasen (Kantabrian) italiarrekin topo egin zuten. Preso gehienak Laredora eraman zituzten baina bera Castrora. Ikastetxe batean sartu zituzten preso.

• Gerrako hegazkinak pasatzen zirenean

  Placida Azpitarte Egia (1915) Berriz

  Gerra garaian, iloba bat zeukaten etxean laguntzen. Hegazkinak pasatzen zirenean, beldurtu egiten ziren. Belar-metaren azpian zeukaten zulo batean sartzen ziren, babesleku modura. Pasarte barregarriak kontatzen ditu.

• Tuneleko babeslekua eta frankisten sarrera

  Placida Azpitarte Egia (1915) Berriz

  Frontea gerturatu zenean, Tia Katalinarekin tunelera, babeslekura, joan zen Placidaren ahizpa bere urtebetetze egunean. Frankistak zelan sartu ziren ikusi zuten. Biharamunean, hiru errekete agertu ziren Zaldibarrera eta hurrengo egunetan ogi zuria ematen zieten.

• Milizianoen kanpamendua

  Claudio Lejarreta (1925) Berriz

  Intxortan eta Arraten frontea zegoela, Berrizen kanpamendua zeukaten milizianoek. Anaiak eta biak estutasuna pasatu zutenekoa kontatzen du.

• Marcelo anaia frontean hil zuten

  Claudio Lejarreta (1925) Berriz

  Bere anai Marcelo Burdinazko Gerrikoa egiten aritu zen, deitu ziotelako. Etxera etorrita, frontera joatera behartu zuten. Frontean hil zen.

• Durangoko eta Gernikako bonbardaketak

  Claudio Lejarreta (1925) Berriz

  Durangoko bonbardaketa ikusi zuen, Zeletatik. Gernikakoa ere gogoan dauka. Frontea Berrizera etorri zenean, babeslekura sartzen ziren. Beldur handia pasatu zuten. Beste herritar batzuei gertatutako pasartea kontatzen du.

• Frankistak herrira sartu zirenean

  Claudio Lejarreta (1925) Berriz

  Karlistak Berrizen sartu zirenean, ez ziren etxetik mugitu. Olakueta soldaduz beteta zegoen. Biharamunean, kainoiak ipini zituzten eta Oiz alderantz botatzen zituzten tiroak. Milizianoek hartu eta Txikito hil zuten.

• Frontea bertan hilabete luzez

  Josepa Espilla Sololuze (1922) Etxebarria

  Gerra garaian, ondoko etxea erre zuten eta bere etxea apurtu. Markinara joan ziren ihesi, baina ume asko zirenez, etxera bueltatu ziren. Ahal zuten moduan ezkutatzen ziren. Fronteak hilabete asko iraun zuen. Kainoiak etxe ondoan ipini zituzten.