Borroka

• Tiro eta bonba artean, etxetik ezin atera

  Gumer Irastortza Amiano (1931) Irun

  Tiroak eta bonbak. Etxeko horma zulatuta. Hondarrezko zakuak jarrita, balak ez sartzeko. Mehatxatu egiten zituzten. Aireplanoak bonbardatzen hastean, amarekin tunel batean ezkutatzen ziren. Soroak hondatuta.

• Gaintzako elizan bonba bat erori zen gerra garaian

  Santos Tolosa Uria (1920) Gaintza

  Gerra garaian, Gaintzako elizako (ikus mapan) bobeda apurtu egin zuten, Orendaindik botatako bonba batekin. Orendainen militarrak zeuden eta Gaintzan gorriak.

• Bonbardaketa herriko jaietan

  Milagros Magunazelaia Amenabar (1927) Otxandio

  Milagrosek ez du gerra aurreko oroimenik. Gerra Zibileko lehenengo bonbardaketa Otxandioko jaietako laugarren egunean izan zen. Aurreko egunean, bera lagunekin udaletxeko balkoian zegoela, Txapel Gorri bat “Viva España”ka ibili zen herriko plazan. Aita “Bizkaittarra” zen, eta Santoñako kartzelan eduki zuten preso.

• Eibartik botatatako bonbek etxea hondatu

  Pako Iriondo Lizarralde (1926) Elgoibar

  Gerra denboran Eibartik bonbardatu zuten beren etxea, eta orduan Pako San Lorentzora joan zen senideen etxera. Aita Zumarragara joaten zen lanera. Bonbak hondatutako etxea konpontzen jarduten zuten tarteka. Konpondu zuten, eta han bizi izan zen 34 urte bete arte.

• Gerra denboran, Arraten

  Txomin Apoita Zubizarreta (1924) Munitibar-Arbatzegi-Gerrikaitz

  Gerra denborako oroitzapenak. Txomin Arraten egon zen gerra denboran. Plazentziatik Arratera joan zen gizon baten hitzak gogoratzen ditu. Erasoaldiei eta fronteari buruz hitz egiten du.

• Urkiolako ospitalea

  Felix Balzola Astarloa (1928) Elgoibar

  Gerra denboran, Felixen aita gurdi eta idiekin ibiltzen zen munizioa, hildakoak, zaurituak... garraiatzen. Urkiola baserrian, ospitalea zegoen, eta hara eramaten zituzten hildakoak eta zaurituak. "Urkiolan" eta Usatorren baziren taberna modukoak.

• Estazioko babeslekua

  Jose Zuatzubizkar Goenaga (1922) Elgoibar

  Estazioko komunen ondoan, babesleku bat zegoen hondarrezko zakuekin estalia. Kanpaia jotzen zutenean, hara joaten ziren. Errekete bat trenbidean hil zen obus batek harrapatuta. 16 lagun inguru sartzen ziren babeslekuan.

• Gerra Zibila hasi zenean

  Bitoria Aboitiz Atxabal (1931) Lekeitio

  Gerra hasi zenean bost urte zituen Bitoriak; hala ere, ondo gogoan ditu orduan bizitakoak. Baporean sartu ziren alde egiteko asmoarekin, baina azkenean etxera bueltatu ziren. Erasoak hasten zirenean, zubiko kobazuloan ezkutatzen ziren. Jende asko batzen zen bertan. Moilan mairuak ikusi zituela gu gogoan. Beheko botika ondoan zegoen bodegoi baten antzerakoa zen Mataklan. Eta askotan umeak bertan batzen ziren gurasoak beste zeregin batzuetan zebiltzan bitartean.

• Gerran eliza apurtu eta ermitara joan behar

  Nemesio Ugarte Ortiz de Zarate (1925) Legutio

  Gerra Zibilean kanpaian jotzerakoan, elizpeko dorrera joaten ziren babesera. Eliza apurtu zuten eta ermitara joan behar izaten zuten meza entzutera.

• Ihesi joandakoak tiroz bota

  Markox Madinabeitia Yarza (1924) Oñati

  Fusilamenturik ez zen egon Legazpin baina Udana gainean ihes egindako legazpiar batzuk tirokatu zituztela kontatzen du. Kamino izkinan botata lagatzen omen zituzten gorpuak.

• Gerra: Bonbardaketak, Donostian

  Martina Alava Zumalakarregi (1922) Donostia

  Garaje batean ezkutatzen ziren sirenak jotzen zuenean. Hegazkinak joaten ziren bonbardatzera eta Cervera itsasontziak kanoikadak botatzen zituen. Zubieta kalean bi kanoikada erori ziren, villetan. Londres hotelean gerrako ospitala jarri zuten, eta hegazkinek jaurtitako bonba bat barrura erori zen. Gudarien kuartela non zegoen. Umetan beldurrik ez zuten.

• Otxandioko bonbardaketatik ihesi

  Bittor Garaigordobil Berrizbeitia (1915) Abadiño

  Gerra hasi zenean Bittor Otxandion zegoen, ez seminarioan. Otxandioko bonbardaketako lekukoa da, Andikonako plazan bonbak bota zituztenekoa. Oletako basoetatik lortu zuen etxera onik bueltatzea.

• Soldaduska; gerraren hasiera

  Zelestino Segurola Billagarai (1926) Donostia

  Soldaduskan bi urte egin zituen, Huesca aldean, gerraostean. Zortzi urte zituen gerra hasi zenean, Igeldon zegoen. Gizon armatuak ikusi zituen. Cervera itsasontziak botatako bonbak zuloa egin zuen. Gerrako soinuak.

• Gerran, Xemeingo eliza apurtu

  Mari Karmen Gerrikabeitia Garramiola (1929) Etxebarria

  Gerrako bonbardaketen ondorioz Xemeingo eliza, aldarea... erabat apurtuta gelditu zen.

• Eibarko beharginen ospe ona

  Candido Eguren Zabarte (1906) Eibar

  Candidoren anaiak lanpostu ona lortu zuen hasieratik. Cacho izeneko bat Cadizera joan zen eta ondoren, Gerrako ministerioan kargu garrantzitsua izan zuen. Eibarko beharginan eskatu zituen Indalecio Prietok hegazkinetarako. Ospe ona zeukaten Eibarko langileek.

• Lemoatxeko bataila

  Pepa Bikandi Ibarretxebea (1922) Amorebieta-Etxano

  Francoren tropak Bilbo hartu eta berehala bueltatu ziren Zornotzara, ganadu eta guzti. Etxean altzari batzuk aizkoraz apurtuta zeuden. "Peña Lemoa"ko batailan Zornotzako gudariak eta asturiarrak borrokatu ziren Francoren kontra.

• Lemoatxeko gorabeherak

  Pepa Bikandi Ibarretxebea (1922) Amorebieta-Etxano

  Gerra Zibilean, inguruetako bideak laster konpondu zituzten. Gudari asko hil omen ziren "Peña Lemoa"ko batailan. Hiru bider galdu eta berreskuratu omen zuten Lemoatxa. Bilbon sartzeko bide garrantzitsua zen Lemoatik zihoana.

• Gerra hasi zenean, Mutrikura

  Beatriz Agirregomezkorta Zelaiaran (1926) Pasaia

  Gerra hasi zenean 10 urte zituen. Getariara joan ziren itsasoz. Gero berriro joan ziren, baina Mutrikura. Izeba baten etxera. Nazionalen balek leihoan jotzen zuten.

• Soldaduak etxean

  Aurelio Arrillaga Goikoetxea (1923) Lekeitio

  Gerran Asterrikan egon zen eta bertan zegoen frontea. Leihoetan tabloiak zituzten jarrita balak ez sartzeko. Kortan, ira artean, soldaduak izan zituzten lotan.

• Babeslekuak

  Katalin Atxurra Alegria (1926) Teresa Erkiaga Korta (1927) Lekeitio

  Gerra garaian kanpaiak jotzerakoan aringa-aringa joaten ziren babeslekuetara. Eurak non ezkutatzen ziren kontatzen du: kobazuloan, frontoian...