Borroka

• Kainoiak Alkolean

  Kandido Urreizti Osa (1926) Mutriku

  Gerra denborako azalpenak. Alkolean kainoak egon ziren. Soldaduak eta armamentua non egoten ziren kontatzen du. Alkoleako kainoiek Bizkaia aldera botatzen zituzten tiroak.

• Fusilamendua gogoan

  Inazio San Migel Sorazu (1927) Mutriku

  Gerra denborako kontuak. Komandantea, medikua eta hiru soldadu Elurtegi baserrian zeudela atxilotu bat eraman zuten baserrira. Apaizarekin konfesatu ostean fusilatu omen zuten presoa. Inazio umea zen, eta beldurra pasatu zuen.

• San Pedro ermita, gerran fronteko trintxera

  Mari Jose Elizalde Azkue (1958) Zumaia

  San Pedro ermita XVI. mendekoa da eta XIX. mendean konpondu zeneko idatzi bat dago horman. Gerra garaian, teilatua jausi egin zen eta paretak geratu ziren zutik. Ermita trintxera bezala erabili zen, frontea bertan zegoelako. Horman zuloak ikus daitezke. Noizean behin balak azaltzen dira baratzean eta baita bonbak ere. Ertzaintza joaten da bonbak leherraraztera.

• Karakatera telefono haria igo zutenekoa

  Agustin Arana Barinaga (1913) Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Karakate mendira telefono haria igo zuten, horrela, hegazkinak noiz zetozen abisua eman ahal izateko. Eibarren Telefonica zegoen; indartsua zen, gainera. Gipuzkoa izan zen telefono-haria zabaldu zuen lehen lurraldea. Zuhaitz batetik bestera haria lotu eta Karakateraino igo zuten telefonoa. Gaua pasatzea tokatzen bazitzaien, goizaldeko ihintza aprobetxatu, eta garo artean hartzen zuten dutxa.

• Aitona Isidrori gerran gertatutakoa

  Jose Ignazio Ansorena Miner (1953) Donostia

  Gerra garaian, udaletxeko langilea zen bere aitona Isidro. Abertzaleek eta nazionalek akordioa egin zuten, nazionalak Donostiara sartzen zirenean, eraikin nagusiak eta hango ondasunak babesteko. Aitonari kutxa gotor bat eman zioten, gerra ostean ganorazko alkatea jarritakoan, hari eman ziezaion. Ondoren, salaketa bat jarri zioten.

• Obusa etxe ondora

  Patxi Etxeberria Zubiria (1930) Orio

  Gerra hasi zela esaten zutela gogoratzen da eta etxe ondoan barrena soldadu asko pasatu zirela. Behin, amarekin sukaldean zeudela, obus bat etxetik gertu bota zuten eta ez zen lehertu. Kontuak entzuten zituzten baina umea zenez, ez dauka askorik gogoan.

• Gudariak eta italiarrak Mundakan

  Jesus Ugartemendia Learreta (1929) Mundaka

  Mundakako hainbat etxetan gudariak zeuden lotan. Beraien etxean Amaiur batailoiko bi egoten ziren. Kasino azpira joaten ziren jaten. Gero italiarrak egon ziren eta Talan tankeak egoten ziren.

• Bonbak entzundakoan, karkabara

  Gregorio Milikua Isundegi (1926) Berriz

  Ebakuatu zituztenean, geltokira joan zen amamarekin behi bat eta txahal jaio berri bat hartuta, eta behia kendu egin zieten. Gerra hasi zenean, milizianoak agertu ziren. Otxandioko bonbardaketaz eta Intxortako kontuez entzun zuen etxean. Kanoikadak entzuten zituzten eta karkaban sartzen ziren. Soldaduak pasatzen ikusi zituen, egun batzuetan.

• Durango ketan ikusi zuenekoa

  Gregorio Milikua Isundegi (1926) Berriz

  Durangoko etxeak apurtuta eta ketan ikusi izana gogoan dauka, amarekin joan zelako oinez osabaren bila. Gauez joan ziren.

• Bonbak eta balak etxe inguruan

  Gregorio Milikua Isundegi (1926) Berriz

  Aboron ere soldaduak sartu ziren eta behiak eraman zituzten. Etartean balak topatu zituzten. Zelaian bonba topatu zutenean, dena desmuntatu zuten. Bolborarekin jolasean ibiltzen ziren.

• Durangoko bonbardaketaren eguna

  Rosario Barrainkua (1925) Berriz

  Otxandioko bonbardaketaz ez dauka akordurik baina Durangokoaz bai; egun hura nolakoa izan zen kontatzen du. Handiko ezkaratzean zegoen Durangoko bonbardaketa izan zenean; hegazkinak hirunaka etortzen zirela dio. Bera oihuka hasi zen eta etxekoandrea barrez hasi zitzaion; ez zekien bi alaba hil zitzaizkionik Durangon.

• Hegazkinak zetozenean, babeslekura

  Rosario Barrainkua (1925) Berriz

  Durangoko bonbardaketa baino lehen, hegazkinak pasatzen ziren eta babeslekuan egoten zen beste ume batzuekin batera. Non zegoen azaltzen du. Bonba txikiak baserriko soroetan bota zituzten.

• Hegazkina sentitu eta zangan sartu

  Rosario Barrainkua (1925) Berriz

  Beldur handia pasatu zuen gerra garaian. Hegazkinak sentitu orduko, zanga batean etzanda egon zenekoa gogoan dauka. Hegazkin bat jausi zenekoa gogoan dauka.

• Frontera joatera behartuta

  Mari Karmen Rubio Areitioaurtena (1930) Berriz

  Aita gerrarako eraman egin zuten, baita osaba ere. Lehenengo Bilboko kontzentrazio-eremura eraman zituzten eta ondoren frontera. Frantziara pasatu zen eta han koinatuarekin elkartu zen. Bere lehengusu bat ere horrela eraman zuten gerrara.

• Soraluzeko errefuxiatuak Orue baserrian

  Edurne Rico Ariño () Mari Karmen Rubio Areitioaurtena (1930) Berriz

  Orue baserrian Soraluzetik etorritako errefuxiatuak zeuden. Edurne jaioberritan milizianoek janaria eta azukrea ematen zieten.

• Teruelen eraso gogorrak

  Sebastian Astola Ajuriagerra (1918) Otxandio

  Eusko Jaurlaritzak milizianoei hamar pezeta ordaintzen zien eguneko. Dirurik gabe zeuden, eta Gironako antiaereotara joan ziren kobratzera. Gabonetan antiaereokoekin Teruelera joan ziren. Teruelen aireplanoen eraso gogorra jasan zuten, eta makina antiaereoak konpontzera Andorra izeneko herritxo batera eraman zituzten.

• Terueletik erretretan

  Sebastian Astola Ajuriagerra (1918) Otxandio

  Teruelen gertatutakoaren ostean, Sebastianen konpainia atzerantz-atzerantz joan zen erretretan. Kamioi batean garraiatzen zuten antiaereoarekin (1.500 bala botatzen zituen minutuko), bihurgune ostetatik bala-parrastada batzuk bota eta hanka egiten zuten. Kamioiko txoferraren herritik pasatu zirenean, txoferra bertan geratu zen.

• Metrailatutako abioia etxe aurrean jausi zen

  Ana Mari Markaida Barrenetxea (1932) Bene Markaida Barrenetxea (1935) Sopela

  Gerra garaian, 1937. urteko udaberrian, beraien etxe ingurutik zebilen abioia metrailatzen hasi ziren Alemaniako bi abioi "kaza". Etxeak ere dardar egiten zuen ikaragarrizkoa baitzen zarata. Aurreko abioi hori etxe aurrean jausi zen eta pilotua zaurituta baina onik atera zen. Karraderan (korrika) joan ziren hari laguntzera. Liburu batean dago abioi horren hegazkina eta pasarte honetan irudi hori ikusi daiteke beraien ondoan daudela. TVEn dokumental batean ere ikusi dute bertan bizitakoa. Gerora, abioiaren zatiekin aritzen ziren olgetan. Pilotuak laguntzera hurbiltzerakoan ea zeinen aldekoak ziren galdetu zien.

• Gallartan ere abioien erasoak

  Ana Mari Markaida Barrenetxea (1932) Bitoria Markaida Barrenetxea (1939) Sopela

  Gerra Zibilean Gallartara joan ziren ebakuatuta. Han zeudela, abioiak metrailatzen hasi ziren lehenago etxean bizi izan zuten moduan eta nazionalak sartzen hasi ziren.

• 'La Quinta del Biberón'

  Ana Mari Markaida Barrenetxea (1932) Bene Markaida Barrenetxea (1935) Bitoria Markaida Barrenetxea (1939) Sopela

  Gerra Zibilean La Quinta del Biberón izenez ezagunak izan ziren bertara eroan zituzten belaunaldi gazteenetako mutikoak. Beraien amak erakutsitako kanta bat abesten dute, "somos los niños de la quinta cuarenta que reclamamos el biberón" dio abestiak. Beraien hiru lehengusu horien artean hartuko zituztelakoan, beraiekin eroan zituzten ebakuazioan.