Borroka

  • 1155 Uzta biltzen tiro artean

    Jose Luis Arantzeta Arregi (1925) Elgeta

    Frankistak Elgeta ondoko mendi batean geratu ziren, eta Jose Luisek eta etxekoek uzta biltzen ari zirela tiroketa jasan behar izan zuten bi aldeetako bandoengandik.

  • 800 San Markosen errepublikazaleak eta Garmendin erreketeak

    Maitxo Gaztañaga Etxeberria (1927) Frantxiska Iragorri Iriarte (1920) Oiartzun

    Frantxiskaren baserrian, Garmendin, erreketeak egon ziren. San Markon, errepublikanoak zeuden, eta handik botatako bonbek ezin zuten Garmendi harrapatu. Horregatik egon ziren han erreketeak. Behin Garmendiri eraso zioten hegazkinarekin, eta bertakoak majararen ondoan gorde ziren.

  • 802 Gerra giroa

    Korneli Egimendia Aranburu (1910) Oiartzun

    Gerra aurretik, hegazkinak hasiak ziren atzera eta aurrera. San Markostik tiroka hasten zirenean, zubi azpian gordetzen ziren, hor babestuta zeudelakoan. Inork hil nahi ez. Gero gosetea; errotak itxita zeuden, baina Iurritakoek gordean ematen zieten irina.

  • 1027 Erreketeen ibilerak

    Tiburtzio Aranburu Lekuona (1925) Faustino Galdos Arbide (1934) Juan Galdos Arbide (1924) Santos Mitxelena Aranguren (1931) Oiartzun

    Erreketeek abereak bertan akabatu eta eramaten zituzten. Beste batzuetan, eramanarazi, tasatu eta txartel bat ematen omen zuten; baina oraindik ez da ezagutzen inor kobratu duenik. Gurdiak edo kamioiak zituztenak derrigortu egiten zituzten zaurituak Lesakara eramatera. Erreketeak Pikoketako zeharretik sartu ziren. Irun hartu behar zuten eta Beorlegik Galdos aita hartu zuen gidari. Gogoan dute Pikoketako fusilamendua.

  • 1027 Irungo frontea

    Tiburtzio Aranburu Lekuona (1925) Faustino Galdos Arbide (1934) Juan Galdos Arbide (1924) Santos Mitxelena Aranguren (1931) Oiartzun

    Tiburtziok gogoan du Irungo frontea zeinen gogorra izan zen. Beorlegiren agindupean, soldadu pila joan zen, eta hemengo asko erori zen han. Tiburtzioren anaia frontean hil zen; behartuta eraman zuten. Auzoko asko eraman zituzten. Hika.

  • 1027 Milaka soldadu

    Tiburtzio Aranburu Lekuona (1925) Faustino Galdos Arbide (1934) Juan Galdos Arbide (1924) Santos Mitxelena Aranguren (1931) Oiartzun

    Gurutzen soldadu asko zegoen; milatik gora. Arkalen eta Babilonian barrakoiak zeuden. Gurutzeko errepidean aritzen ziren instrukzioak egiten. Hika.

  • 1080 Gerran eroritakoak, gurdiz Lesakara

    Domingo Elizondo Lekuona (1926) Oiartzun

    Erlaitz inguruan fronte gogorra egon zen. Militarrak itzainen bila hasi ziren, zaurituak eta gorpuak Lesakara garraiatzeko. Domingo aitari bi semeak mandoekin bidaltzeko agindu zioten. Aitak erantzun zuen mandoak baietz baina semeak ez zituela bidali nahi. Eriyuk. Erittuk. Uztarriya, kurtela, kabilla, pertika.

  • 1310 Durangon bonbardaketak etxea suntsitu zienekoa

    Matilde Aizpurua Zubizarreta (1926) Zestoa

    Durangon bizi ziren etxe ondoan eliza zegoen. Haren kontra bonbardaketan hasi eta bertan zegoen jendea hil zen; Matilderen etxea (hutsik zegoena) bota zuten. Senitartekoak elbarri eta zaurituta geratu ziren. Matilde eta bi anaia amarekin geratu ziren, baina bonbardaketa hasi zenean, ihesari eman eta beste anaiengandik galdu ziren.

  • 1583 Gerra Donostian

    Maritxu Olabiaga Etxabe (1915) Donostia

    Donostian, Santa Maria elizan sartzen ziren, salbu egoteko. Koltxoiak eraman zituzten kapera batera; jana ere han egiten zuten. Etxeak uzteko esan zieten; militarrak Casinoan zeuden eta besteak gazteluan. Gerrako bi itsasontzi ere ibili ziren, kanoikadak botatzen (hori geroxeago gertatu zen).

  • 1508 Baserrira kanoikadak

    Joxe Antonio Bereziartua Elustondo (1929) Juantxo Bereziartua Elustondo (1924) Donostia

    Gerra hasi zenean, milizianoak baserri inguruan. Bi kanoikada eta 125 bala bota zizkioten etxeari, denak bertan zirela. Anaiaren gelan erori zen kanoikada bat, eta zaurituak izan ziren. Joxe Antonioren ohe gainera ere erori zen bala bat. Arreba zaharrena maindirearekin atera zen, bake eske.

  • 1605 Aquariumean lotan

    Karmen Iraola Idiakez (1922) Donostia

    Telefonoa beti izan dute etxean, aitaren lanarengatik. Bigarren bizitzan bizi ziren, eta behera jaitsi ziren, tiroen beldur. Han egon ziren denak, gazteak pasilloan eserita. Gobernu Militarretik Gaztelura botatzen zituzten tiroak. Aquariumean egunak egin zituzten familia batzuek, lurrean lotan.

  • 1605 Elizan lotan

    Karmen Iraola Idiakez (1922) Donostia

    Aquariumetik etxera joan ziren, eta gero Santa Mariara, bonba bat bota zutelako moilan. Gasolindegia zegoen moilan. Elizan bi gau egin zituzten, bankuetan. Gasolindegia non zegoen.

  • 1321 Tiroz hildako gaztea

    Benita Gallastegi Galartza (1923) Soraluze

    Tolosako bonbardaketa. Hurrengo egunetan, jendea beldurtuta zebilen hara eta hona, eta beraiek barrez. Milizianoak. Miracruz kalean bizi ziren. Hotel Santi zegoen han, eta milizianoek mutil gazte bat atera zuten. Tiroa eman zioten, pijaman.

  • Isidro Ugarte Durangoko bonbardaketa I

    Isidro Ugarte Ortuoste (1924) Durango

    1934eko urrian izandako Asturiasko altxamenduaz gogoratzen da. 1936ko irailaren 28an izan zen Durangoko lehen bonbardaketa. "El abuelo" izenez ezaguna zen hegazkin bat sarritan ibiltzen zen alde batetik bestera eraso egin barik, baina egun hartan bost bonba bota zituen. Ezkurdiko frontoiko ezkerreko horma zulatu zuen eta hainbat jende hil zen. 1937ko martxoaren 28an, goizeko zortzietan izan zen lehen erasoa. Bezperan, Andra Maria eliza hustu zuten, intendentzia militarra zegoen bertan. Hala ere, herritar asko hil ziren, baina intendentziakoak ez. Arratsalderako, Isidro Santi gurutzera joan zen. Ehiza-hegazkinak heldu zirenean, eraso gehien jaso zituen gunea tren-geltokia izan zen. Bere emaztea esnea saltzen etorri zen Durangora eta justu-justu libratu zen, astoa Kurutziagan utzi ostean. Astoak non lotzen ziren azaltzen du.

  • J Puerta Gerra hasi zenean, Getariara ihesi

    Jabier Puerta Galdos (1927) Donostia

    Getariako egonaldia, gerra hasi zenean. Nazionalak han sartu zirenean, bueltatu egin ziren. Gerra nola hasi zen. Rezolako itsasontzia. Gobernu militarretik (ikus mapan) tiroka eta gazteluan kanoia. Gasolindegiaren ondoan erori zen bonba bat. Santa Mariara joaten ziren ezkutatzera; lo ere bertan.

  • Ebaristo Aiestaran Gerra garaia Añorgan

    Ebaristo Aiestaran Pikabea (1927) Donostia

    Gerra etorri zenean, karmenak ziren. Frontoian zegoela bere bila joan ziren. Apaizak baserri batean gorde behar izan zuen. Taberna Berri ondoko frontoia eta amona Pilar. Cervera ontziak botatako bonba.

  • Ebaristo Aiestaran Harrobia, gerrako ezkutalekua

    Ebaristo Aiestaran Pikabea (1927) Donostia

    Ezkutalekua. Amasorrain harrobia eta baserria. Gerra garaian ezkutatzera harrobira joan ziren. San Estebango baserrira joan ziren bi familia. Nazionalistak ziren, gehienak bezala.

  • Claudio Egidazu Elorrioko lehen kanoikada

    Claudio Egidazu Gongeta (1925) Elorrio

    "Run-run" esaten zioten abioi bat ibiltzen zen begiratzen. Etxetik ikusi zuen Elorriora botatako lehen kanoikada, emakume bat hil zuena, obusa lehertu ez arren.

  • Enriketa Aranburu Ugaldetxoko zubia bota zuten gerran

    Enriketa Aranburu Garaiar (1926) Hernani

    Gerra hasi zenean, 10 urte zituen. Ugaldetxo zubia bota egin zuten "gorriek", Francoren aldekoak ez pasatzeko. Irun aldetik sartu ziren gero. Kamioiak. Egurrezko zubia zegoen beheraxeago.

  • Mari Tere Aboitiz Soldadu atzerritarrak

    Mari Tere Aboitiz Iriarte (1924) Lekeitio

    Zita Enperatriz hotela sutan ikusi zuten. Ikaratuta, kobazulo batera joan ziren eta bertan pasatu zuten gaua. Goizean sartu ziren nazionalak herrira. Gerrako soldadu gehienak kanpotarrak ziren: alemaniarrak, italiarrak, frantziarrak, mairuak... Mairuek ospe txarra zuten.