Borroka

• Metrailatutako abioia etxe aurrean jausi zen

  Ana Mari Markaida Barrenetxea (1932) Bene Markaida Barrenetxea (1935) Sopela

  Gerra garaian, 1937. urteko udaberrian, beraien etxe ingurutik zebilen abioia metrailatzen hasi ziren Alemaniako bi abioi "kaza". Etxeak ere dardar egiten zuen ikaragarrizkoa baitzen zarata. Aurreko abioi hori etxe aurrean jausi zen eta pilotua zaurituta baina onik atera zen. Karraderan (korrika) joan ziren hari laguntzera. Liburu batean dago abioi horren hegazkina eta pasarte honetan irudi hori ikusi daiteke beraien ondoan daudela. TVEn dokumental batean ere ikusi dute bertan bizitakoa. Gerora, abioiaren zatiekin aritzen ziren olgetan. Pilotuak laguntzera hurbiltzerakoan ea zeinen aldekoak ziren galdetu zien.

• Gallartan ere abioien erasoak

  Ana Mari Markaida Barrenetxea (1932) Bitoria Markaida Barrenetxea (1939) Sopela

  Gerra Zibilean Gallartara joan ziren ebakuatuta. Han zeudela, abioiak metrailatzen hasi ziren lehenago etxean bizi izan zuten moduan eta nazionalak sartzen hasi ziren.

• 'La Quinta del Biberón'

  Ana Mari Markaida Barrenetxea (1932) Bene Markaida Barrenetxea (1935) Bitoria Markaida Barrenetxea (1939) Sopela

  Gerra Zibilean La Quinta del Biberón izenez ezagunak izan ziren bertara eroan zituzten belaunaldi gazteenetako mutikoak. Beraien amak erakutsitako kanta bat abesten dute, "somos los niños de la quinta cuarenta que reclamamos el biberón" dio abestiak. Beraien hiru lehengusu horien artean hartuko zituztelakoan, beraiekin eroan zituzten ebakuazioan.

• Aita eta hainbat sopeloztar Bizkargiko borrokan

  Ana Mari Markaida Barrenetxea (1932) Bene Markaida Barrenetxea (1935) Bitoria Markaida Barrenetxea (1939) Sopela

  Beraien aita Simon Bolibar batailoian egon zen Lemoatxan eta Bizkargin. Bizkargin zeudela Sopelako beste hainbat mutil egon ziren. Holako batean, jausia zen mutil bati zaputzetik (kokotetik) heldu eta handik atera zuten.

• Behien estraminan erasoetatik ezkutatu

  Ana Mari Markaida Barrenetxea (1932) Bene Markaida Barrenetxea (1935) Bitoria Markaida Barrenetxea (1939) Sopela

  Herriko mutiko bat, beraien aitarekin batera frontean ibilitakoa, gerrako erasoei zien beldurrak eraginda behien estraminan ezkutatzen zen. Beraien beste anekdota batzuk ere kontatzen dituzte.

• Gernikako bonbardaketa eta soldaduak etxean

  Begoña Beaskoetxea Aranbarri (1932) Mendata

  Gernika erreta ikusi zuen. Hegazkinak pasatzen ziren. Soldadu bik egin zuten lo etxean. Zaldiekin joaten ziren ur edo jateko eske. Aita Bidebietara joan zen, behi eta guzti.

• Milizianoak aitaren bila

  Justina Kareaga Gojenola (1928) Aulesti

  Milizianoen tropak goitik behera zetozela gogoratzen du. Bezperan, beraien aita hartu zuten azaltzeko non zegoen Zapola -trintxera lekua-, baina alde egitea lortu zuen; hurrengo egunean berriro etorri zitzaizkion bila. Bere nebak 7 urtean ibili ziren soldadu.

• Hegazkinek metrailatzen zuten etxe ingurua

  Andresa Ikaza Olabarrieta (1928) Barrika

  Sei urte zituen gerra garaian, eta ondo gogoratzen du dena. Ahizpak eramaten zuen ezkutatzera. Hegazkinek metrailatzen zuten etxe ingurua, eta hegazkinari iheska ibiltzen ziren.

• Getxora ebakuatu beharra

  Andresa Ikaza Olabarrieta (1928) Barrika

  Gerran, Getxora alde egin beharra izan zuten; orduan ezagutu zuen gero senarra izango zena. Sollubetik jaitsi ziren nazionalak eta Trescaminosen Burdinazko Gerrikoa egon arren, arin egin zuten aurrera.

• Lau neba gerrara

  Andresa Ikaza Olabarrieta (1928) Barrika

  Bi neba ibili ziren gudari Gernika inguruan; hirugarren bati Madrilera joatea tokatu zitzaion eta gazteena hamazazpi urterekin eraman zuten gerrara eta Artxandan hil zuten.

• Soldaduen arrantxoa jaten zuten

  Andresa Ikaza Olabarrieta (1928) Barrika

  Gosea pasa zuten gerran eta auzoan zeuden soldaduen altzoan jesarrita haien arrantxoa jaten zuten. Batailoi osoa zuten etxe inguruan.

• Buru gainean gerrako hegazkinak

  Andresa Ikaza Olabarrieta (1928) Barrika

  Gainean ikusten eta entzuten zituzten gerrako hegazkinak, "kazak" eta handiagoak. Etxetik hurbil obus galdu batek egin zuen eztanda. "Tanke oruga" bat auzoko muna batean sartu zen eta kostata atera zen.

• Tropen mugimenduen arabera aldatu behar etxebizitza

  Andresa Ikaza Olabarrieta (1928) Barrika

  Etxe inguruko batailoiak mugitu zirenean, itzuli ziren Getxotik etxera. Bizkor mugitzen ziren tropak. Aita eta, pinudi batean egon ziren ezkutatuta. Asturiarrek eta alemaniarrek ere gogor jokatu zuten.

• Galdakaoko lau gazte fusilatu zituzten

  Libe Asua Zarrabeitia (1916) Galdakao

  Lau mutil hil zituzten Galdakaon; eta aitaren atzean ibili ziren nazionalak. Lau mutiletako bat udaleko txistularia izan zen; gauetan parrokoa jagoten egoten ziren, asturiarrek ez ziezaioten ezer egin. Nazionalak sartu zirenean, atxilotu zituzten eta heriotzara zigortu. Haietako batek eskatu zien uzteko apaizarekin hitz egiten; utzi zioten, baina apaizak ezezagunarena egin zion. Epaiketarik gabe hil zituzten. Batzokia "casa roja"n egon zen, alboan Círculo Tradicionalista eta udaletxea.

• Borondatea bai, baina eskua urri

  Libe Asua Zarrabeitia (1916) Galdakao

  Borondate onarekin joaten ziren gazteak gudari, baina beti laguntza zain.Traizioen erruz galtzen zituzten armak edo dena delakoa. Otxandianon izan zituzten luzaroan. Burdinazko gerrikoan ere traizioa gertatu zen. Porlan piloa sartu zen, eta ezertarako ez.

• Baimenik gabe hartu zuten etxea

  Libe Asua Zarrabeitia (1916) Galdakao

  Lau gela izan zituzten eta bi hutsik geratu ziren, hangoak ebakuatu egin baitziren. Hutsetan sartu ziren inolako abisurik gabe: batean Sanidad eta bestean Transmisiones. Aita baimenik gabe nola sartu ziren galdezka joan zitzaienean, "usted es un chulo fascista" esan eta barrura sartu zuten. Alabaren aldarriei kasu eginez, utzi zuten aske, eta, gainera, hurrengo egunean, oparia eraman zieten, nolabaiteko ordain gisa.

• Bonbak soloa askatu zuen, baina ez dinamita fabrika

  Libe Asua Zarrabeitia (1916) Galdakao

  San Antonioetan ebakuazioa. Txahal bat kendu zietenez, aitak txerria hil eta gatz-uretan sartu zuen. Ondo aztertuta egin zituzten erasoaldiak: errekaren eta dinamita fabrikaren arteko soloetara bota zuten bonba; ez bidea, ez fabrika, ez zuten suntsitu.

• Gordexolara ebakuatu

  Libe Asua Zarrabeitia (1916) Galdakao

  Aita gurdia kargatzen ari zela ebakuatzeko, zintzilik zegoen urdaiazpikoari begira geratu zitzaien asturiarra, baina garbi utzi zioten ez zitzaiela ahaztuko. Gauez atera ziren Galdakaotik; obusak botatzen ari zirela egin zuten ibilaldia. Arratsaldeko hiruretan heldu ziren Gordexolara. Han ez zuten gerrarik artean, baina beltzak (mairuak) sartu ziren handik; danborra jotzen zuten, eta, antza, zilarrezko dirutan ordaintzen zieten, dirua kontatzen aritzen ziren beti eta.

• Gernikako sugarrak ikusi zituzten

  Libe Asua Zarrabeitia (1916) Galdakao

  Amari bazkaria eramatera joan zen minara; eta itzultzean caza hegazkinak gainean ikusi zituen. Gernika bonbardatzen ari ziren. Gauean, zerua gorri eta Gernikako garrak ikusi zituzten. Astelehena Gernikan ingurukoak biltzeko egun handia izaten zela gogoratzen du.

• Egunez galdutakoa, gauez berreskuratu

  Libe Asua Zarrabeitia (1916) Galdakao

  Sugarretatik jakin zuten Gernika sutan zegoela. Egunkariak irakurtzeko aukerarik ez zegoen. Peña Lemonan eta Bizkargin, hegazkinek egunez apurtzen zizkieten lubakiak gauez berreraikitzen zituzten gudariek. Hildako piloa egon zen.