Borroka

• Tiroak entzutean, okindegiko babeslekura

  Pepita Larrañaga Mendizabal (1923) Mutriku

  Eibarrera fronterako bidean joaten zirenak ikusten zituzten etxe azpitik pasatzen. Amonak aurreko gerrei buruz hitz egiten zuen. Tiroak entzutean, okindegira joaten ziren ezkutatzera.

• Soldadu italiarrekin harremana

  Pepita Larrañaga Mendizabal (1923) Mutriku

  Soldadu alemaniarrak Mutrikun. Goi-agintariak gutxi ikusten ziren kaletik. Soldadu italiarrak beti zeuden kalean eta herritarrekin hitz egiten zuten. Arostegineko bodegan, soldadu italiarrek armen munizioak gordetzen zituzten.

• Saturrarango seminarioa, tropa ezberdinen babesleku

  Pepita Larrañaga Mendizabal (1923) Mutriku

  Mutrikutik kanpo heldu ziren errepublikar eta sozialistei, CNT-koak zirela esaten zitzaien. Saturrarango seminarioa, tropa ezberdinen babesleku izan zen.

• Gerra sasoian, ezkutuan

  Jose Antonio Atutxa Atutxa (1932) Maria Angeles Bikandi Olano (1937) Amorebieta-Etxano

  Gerra sasoian Jose Antoniok 5 urte zituen. Hiru familia etxetik irten gabe egon omen ziren hiru astean, bi fronteren erdian zeudelako. Aita zinegotzi zegoen Udalean. Inguruko karobi batean ezkutatuta egon zen lau egunean lagun batekin batera.

• Frontea etxetik gertu

  Joxe Ugalde Ormazabal (1923) Segura

  Gerra hasi zenean, Joxek 13 urte zeuzkan. Frontea pare-parean zeukaten; bala-hotsak entzuten zituzten; nola-hala babesten ziren.

• Anaiak gerran izandako zorte ona

  Joxe Ugalde Ormazabal (1923) Segura

  Joxeren anaia zaharrenak hiru urte eman zituen gerran borrokan. Hainbat lekutan ibili behar izan zuen. Behin balak irrist egin zion eskuan; zorte ona izan zuen.

• Gerra garaian, gizonak kobazuloetan izkutatuta

  Martina Arraztio Saralegi (1926) Ataun

  Anai zaharrena frankistek gerran hil zuten. Ahizpa zaharrena gazterik hil zen. Aita eta beste batzuk malloetako zuloetan izkutatuta egoten ziren eta janaria eramatera joaten zen bera. Hegazkinekin ikaratu egiten zen. Osaba hil egin nahi izan zuten baina ez zuten harrapatu.

• Torreburubarri etxea gurasoek egina

  Imanol Amuriza Sarrionandia (1937) Amorebieta-Etxano

  Imanol Amuriza Sarrionandia, 1937ko martian jaioa, Gernikako bonbardaketa baino hilabete lehenago. Amama Torreburukoa zen eta bere gurasoei lur zati bat eman zien etxe berria egiteko. Halaxe egin zuten Torreburubarri 1935ean eta bertan jaio zen Imanol. Harlanduzko etxea da. Etxea egin zuten sasoian bi gauzak zituzten beharrezko: lurra eta harria. Idi-parea erosi zuten eta inguruetako harriak gurdian ekartzen zituzten.

• Gerra zibileko arrastoak San Martin mendian

  Maria Arroitajauregi Solaguren (1920) Jose Andres Lagunilla Arroitajauregi (1950) Amorebieta-Etxano

  San Martin mendia gerra sasoian esanguratsua izan zen, frontea egon zelako bertan. Gerra sasoiko arrastoak zeuden: trintxerak, bala-zorroak, zuloak... Gaur egun galduta daude gehienak, bideak zabaltzerakoan hondatzaileek apurtuta.

• Durangoko bonbardaketa

  Migel Zubiaur Ayo () Erandio

  Durangoko bonbardaketan bizi izandakoak kontatzen ditu. Eraikin batera sartu eta irten ezinik geratu zirenekoa azaltzen du xehetasunez.

• Komandanteak heriotzatik libratu zituen

  Migel Zubiaur Ayo () Erandio

  Durangoko bonbardaketan bere tenientearekin topo egin zuen. Kamioi batean eraman zituzten eta taldekoekin batu ziren. Hormara bidali zituzten, baina komandanteari esker libratu ziren heriotzatik.

• Aita gerrako gudari izan zen

  Maria Luisa Muguruza Tellaetxe (1947) Lasarte-Oria

  Etxean ez zuten euskaraz hitz egiten. Amak ez zekien euskaraz. Aita, gudaria izan zen Bizkaian. Aitaren anai-arrebak.

• Beaskoa baserria bonba batek jo zuen

  Anastasio Larruzea Urizar (1936) Amorebieta-Etxano

  Auzoan ez da baserririk erre izan. Bere jaiotetxea, Beaskoa baserria, bonba batek jo zuen gerra sasoian. Etxea hondatuta zegoenez, berria egin zuten.

• Gerra sasoiko bizipenak

  Agustin Legorburu Uriarte (1928) Amorebieta-Etxano

  Bere lehenengo lanbidea "beranietan joatea" izan zela dio, eskola etxetik urrun zuten eta. Amak 12 ume izan zituen. Gerra sasoian senideak banatuta egon ziren: anaiak frontean, arreba Frantzian... Beraiek Deriora joan ziren ebakuatuta eta gero handik Sopuertara. Derioko seminarioan milizianoen kuartela egon zen. Mutikoak hara joaten ziren platerarekin eta "rantxoa" ematen zieten. Sopuertatik etxera itzuli zirenean, miseria.

• Gerratean hildako ugari Ganzabalen

  Agustin Legorburu Uriarte (1928) Amorebieta-Etxano

  Ganzabal tontorrean jende asko hil omen zen gerra sasoian. Osabek kontatzen zuten hildakoen gurdikadak atera zituztela hiru astean.

• Gerra zibilean babestu beharra

  Enrike Lopez Bilbao (1930) Bermeo

  Zazpi urte zituela bizi izan zuen gerra. Enrikek kontatzen du nola babestu ziren Gernika bonbardatu zutenean, gero baserrian egon zirela, eta txikia zenez Matxitxakon gertatutakoari buruz gerora entzundakoa baino ez dakiela.

• Ume kupel barruan

  Luzia Altonaga Zallo (1925) Bermeo

  Nazionalak herrira sartu zirenean, portuko haitzetara joan ziren hiru emakume umeekin ezkutatzera. Horietako batek umea kupel barruan sartu zuen tiro-hotsik entzun ez zezan.

• Kanoikadak motor txikia hondoratu

  Luzia Altonaga Zallo (1925) Bermeo

  Kanoikada batek portuan zegoen motor txiki bat jo eta hondoratu egin zen.

• Errepublikarrekin gerran

  Migel Zubiaur Ayo () Erandio

  Errepublikarrekin ibili zen gerran. Burnizko gerrikoa apurtu zutenean, etxean zegoen. Berak lan egiten zuen Iberia izeneko lantegia Sestaon zegoen. Hantxe ibili zen lanean, Bilbo hartu eta gero. Hilabete bi egin zituen inguruan gerran. Babesik gabe eta eraso latzen pean ibili behar izan zuten.

• Almirante Cervera kanoikadaka itsasotik

  Juanita Bidaurre Iraola (1928) Donostia

  Francoren aldeko Almirante Cervera itsasontziak itsasotik kanoikadak bota zituen Donostiaren kontra. Gogoan du baserri batek zuloa izan zuela. Itsasontziaren sirenak entzundakoan, etxetik irteten ziren, baina ez daki zertarako. Antiguako elizari sua eman behar ziotela zioten, baina elizak zaintzen ibili zen jendea.