Borroka

• Gerrara joateko beldurra

  Beñardo Irastortza Amiano (1928) Irun

  Aita beldurrez egon zen gerrara deituko ote zuten, baina azkenean libratu egin zen; osaba bat joan zen gerrara eta beste bi osabek Frantziara egin zuten ihes. Osaba haietako bat mugan zauritu egin zuten.

• Bonbardaketa: jolasa eta beldurra

  Beñardo Irastortza Amiano (1928) Irun

  Gerra garaian, hegazkinak Irun bonbardatzera etortzen zirenean, trenbide azpiko zubian ezkutatzen ziren. Bonbardaketa haiek jolas moduan hartzen zituzten umeek, nahiz eta batzuetan beldurtu egiten ziren. Bonbardaketatako oroitzapenak gogoan ditu.

• Bonbardaketetako gordelekuak

  Beñardo Irastortza Amiano (1928) Irun

  Gordelekura ez ziren familiako den-denak joaten: amona etxean gelditzen zen, eta ama batzuetan ere bai. Gordelekura joateko abisuak nolakoak izaten ziren eta gordeleku haiek non zeuden kontatzen du. Azkenean, ohitu egin ziren gerrako tiro eta bonbetara.

• Kontuz erreketeekin

  Beñardo Irastortza Amiano (1928) Irun

  Erreketeek, Nafarroatik Irunera sartu zirenean, gizon asko galdu zituzten frontean, eta oso gaiztotuta etorri ziren. Mutil batek erreketeekin topo egin zuen eta "arriba España" esatera behartu zuten "buenos días" esan beharrean.

• Gurasoen Gerra Zibileko bizipenak

  Andoni Sagarna Izagirre (1947) Donostia

  Gurasoek garai gogorra bizi izan zuten, gerraren erruz. Amaren gerrateko bizipenak; Donostiako jatetxe batean zebilen lanean. Familia banatuta geratu zen: batzuek Bizkaia aldera ihes egin zuten; aita gaixorik Lazkaon. Ama lehenbizi Abadiñora, gero Artzentalesera eta gero Santanderrera joan zen eta handik barkuan Bordelera. Donostiara itzuli ahal izateko, Lazkaoko idazkariak agiri bat egin behar izan zion. Aitak, berriz, Zornotzako Izar lantegian jardun zuen lanean militarizatuta.

• Familia batzuetan gerrako kontuak isilean

  Andoni Sagarna Izagirre (1947) Donostia

  Gurasoek askotan kontatzen zituzten gerrako kontuak. Etxe batzuetan kontu horiek isildu egiten ziren, umeek kalean kontatuko ote zituzten beldurrez. Emaztearen familiak gerra sasoian bizitakoak. Aita Olaberriko idazkaria zen. Salatu egin zuten eta fusilatzera zeramaten, baina senide karlista batzuei esker fusilatu beharrean Francoren tropekin eramatea lortu zuten.

• Aitaren gerrateko bizipenak: Izar lantegian militarizatuta, bonbardaketak...

  Andoni Sagarna Izagirre (1947) Donostia

  Aitaren gerrateko bizipenak. Zornotzako bonbardaketa bizi izan zuen. EAJko Belaustegigoitia zen aitak lan egiten zuen Izar lantegiko nagusia; haren bitartez, langileak frontera joan beharrean, lantegian jarraitu zuten, militarizatuta. Belaustegigoitiak eta haren txoferra zen Joxe Domingo Idigorasek (Jon Idigorasen aitak) Durangoko bonbardaketan bizitakoa. Gose handia pasa zuten. Behin erdi usteldutako behia jan omen zuten. Ebakuatuta Bilbon lanean jardun zuteneko pasarteak. Gurasoek gerra sasoiko kontu asko kontatzen zituzten.

• Gerra hasierako oroitzapenak

  Julian Unzueta Etxebarria (1929) Aramaio

  Gerra hasiera gogoan du. Zazpi urte betetzen zituen eguna. Eztanda handi bat entzun zen, beheko zubia lehertu zuten bonbaz. Gero zurezko habeekin egin zuten zubi berria. Zubian egondako habe bat beren etxeko teilatuan jarri zuten, baina brintzatu egin zen eraz kontra ipintzeagatik.

• Gerra nola hasi zen Aramaio inguruan

  Valentin Ibabe Zubizarreta (1918) Aramaio

  Gerra hasi zenean, Valentin etxean zegoen. Uztailaren 18an Gasteiz aldetik etorritako abioi batek Otxandion botatako bonbek hiru lagun hil zituzten. Frankistek aurrera egin zutenean, Aramaio ere bonbardatu zuten. Valentinen anaia bat gerratik libratu zen, baina beste biek behartuta joan behar izan zuten. Gerra bukatu aurretxoan, laugarren anaia ere ia eraman zuten.

• Fronteko egun bat nolakoa zen

  Demetrio Garmendia Sarasola (1919) Baliarrain

  Fronteko egun bat deskribatzen du. Jatorduak oso eskasak izaten ziren eta edateko urik ez zuten izaten. Erasoak nola antolatzen zituzten.

• Gerra hasi zenean, 15 urte

  Pili Jaio Saez (1921) Pasaia

  Eskolatik txangoak egiten zituzten. 15 urte zituen gerra hasi zenean. Anaia gerrara joan zen 17 urterekin. Batzuk hil ere egin ziren frontean. Anaia hildakoak biltzen egon zen.

• Aita gerraren eta errepresioaren ondorioz hil zen

  Migel Alkaraz Luzuriaga (1942) Pasaia

  Aita kartzelan egon eta gero hil zen; bi bala zituen gorputzean atera gabe. Miseria handia pasatu zutela dio; ez beraiek bakarrik, ia denek. Aitak frontean bi bala jaso zituen; Bilbon harrapatu zuten eta kartzelara eraman. Aske utzi zutenerako oso gaizki zegoen. Amak ez du gerrari buruz ezer hitz egin nahi izaten. Aita errepublikanoa zen, osaba EAJkoa eta beste osaba ANVkoa.

• Gerra hasi zenean, Marulandatik Gatzagara

  Kontxita Fernandez de Arroiabe Pagoaga (1921) Eskoriatza

  Gerra hasi zenean, Marulandan egon ziren. Beraien aita Gasteizera joan zen dirua zigilatzen, eta etxera etorri ezinik gelditu zen. Hala ere, gauetan aitak ogia pasatzea lortzen zuen. Gatzagan, lehenengo falangistak, gero erreketeak, eta azkenik soldaduak egon ziren. Aitak esan zien handik irten behar zutela, eta beraien bila etorri zen. Marulandatik Gatzagara basoz eta gauez joan ziren. Milizianoak etxe gainean zeuden; eta, beti tiroka zeudenez, beraiek etxetik irten ezinik.

• Gatzagatik Nanclares de Ganboara

  Kontxita Fernandez de Arroiabe Pagoaga (1921) Eskoriatza

  Gatzagan ez zuten ia ezer apurtu. Beraiek soto batera joaten ziren ezkutatzera abioiak agertzen zirenean. Bonba asko botatzen hasi zirenez, Arabara joan ziren Langara Ganboara (Nanclares de Ganboa).

• Gerra Zibila Eskoriatzan

  Cipriano Zubizarreta Zubia (1918) Eskoriatza

  Gerra garaiko hainbat azalpen: tropak nondik sartu ziren, soldaduak non geratu ziren, Amaiur batailoia. Intxortako sarraskia.

• Gerrako kontuak; Amaiur batailoia

  Cipriano Zubizarreta Zubia (1918) Eskoriatza

  Amaiur batailoia. Cipriano Teruelgo frontean egon zen gerra garaian.

• Teruelgo ofentsiba

  Cipriano Zubizarreta Zubia (1918) Eskoriatza

  Gerrako kontuak; Guadalajaran egon zeneko zenbait pasadizo aipatzen ditu. Teruelgo frontean bizi izandakoak kontatzen ditu.

• Eskoriatzarako itzulera gerra ostean

  Cipriano Zubizarreta Zubia (1918) Eskoriatza

  Gerra zibila amaitu zenean, nondik nora ibili zen soldadu. Melillan 16 hilabete egin zituen. Eskoriatzara itzulera; herria nola aurkitu zuen.

• Otoio eta Kalbarioko banderak ikusterakoan ezkutatu

  Jesusa Akarregi Aboitiz (1920) Lekeitio

  Lekeitioko herriari eraso egin zioten hegazkinak itsaso aldetik sartu ziren. Otoion eta Kalbarion banderak altxatzen zirenean, jendea ezkutatzen hasten zen. Lekeitiora heldu zirenean, bertako askok txarto hartu zituzten.

• Durango suntsituta aurkitu zuten

  Martina Gallastegi Mendia (1921) Durango

  Durangoko etxe asko, Andra Mariko eliza eta Santa Susanako komentua apurtuta zeuden. Komentuan, bonbek moja asko hil zituzten, eta motorrez ihesi zihoan jendea abioietatik metrailatu zuten. Bideak beltzak ziren, kamioiak ibiltzeko modukoak.