Borroka

  • Karmen Riesgo Gerra denboran, Plentzian, Laredon eta Asturiasen

    Karmen Riesgo Oñederra (1924) Koro Riesgo Oñederra (1919) Deba

    Gerra garaian, Plentzian egon ziren. Deban bizi zen gizon batek txaleta zeukan han eta etxea zaintzearen truk bertan egon ziren bizitzen. Gernika bonbardatu zutenean, Plentzian zeuden eta zarata entzuten zuten. Gero Laredora joan ziren. Han tunelera joaten ziren gauetan babestera. Laredon pasa zituzten unerik gogorrenak. Gero Asturias aldera joan ziren; eta han, berriz, hobeto.

  • 75 Atzeguardia etxean bertan

    Eustakia Agiriano Zuazua (1924) Aramaio

    Atzeguardiako soldaduak etxean eduki zituzten. Bilbotik etorri ziren gorriok, asturiarrak tartean. San Andres gauetik apirilaren 3ra arte egon ziren Untzilla eta Suña inguruetan. Metrailadore eta banderak auzoan, eta inguruak lubakiz josita utzi zituzten. Etxean artatu zuten Belategi mendira zihoan soldadu bat. Hantxe hil zuten soldadu hori.

  • 75 Untzillako dorrean metrailadorea

    Eustakia Agiriano Zuazua (1924) Aramaio

    Nazionalen “Avance”ari Untzillako elizako dorreko metrailadorearekin eutsi zioten aldi batean, soldadu asko hil edo zaurituaz. Aurretik prestatu zuten zulo batean egon ziren gordeta Garaikoetxea eta Palazio baserrietako bizilagunak, “Avance”a etorri zenean. Zulotik ikusi ahal izan zituzten kanoikadek egin zituzten txikizioak.

  • 75 Milizianoak inguruetan lurperatuta

    Eustakia Agiriano Zuazua (1924) Aramaio

    Gauean gordelekutik irten, eurek zerbait jan, eta ganaduak gobernatu zituzten. Hurrengo egunean, ondoko arku biko etxean babestuta zeudela, milizianoek atzera egin zuten. Asturiarrak ikusi zituzten soroan behera odolduta ihesi, birao batean. Etxe inguruan hil eta lurperatu zituzten miliziano batzuk. Bertan jarraitzen omen dute lurperatuta. Eustakik ez daki hildakook ezagunak izango ziren edo ez.

  • Paula Unzueta Salasan baserria bi fronteren erdian

    Paula Unzueta Etxebarria (1926) Aramaio

    Salasanen baserria bi fronteren erdian egon zen hamabost egunez, alde batekoak Murun eta bestekoak Tellamendin baitzeuden. Elkarri tiroka ibiltzen zirenez, eta arrisku handian zeudenez, gurasoak eta abereak etxean gelditu eta gazteak Goikoerrotara aldatu ziren. Han egon ziren denboraldi batez. Zalgon zeukaten gorriek intendentzia.

  • Baxilio Ugarte Urrutia Aramaio bi fronteren artean

    Basilio Ugarte Urrutia (1925) Aramaio

    Aramaioko goiko haitzean borroka gogorrak egon ziren. Haitz hori hartu eta Anbotoraino jarraitu zuten nazionalek. Hiru hilabetean egon ziren bertan. Beste aldean, Tellamendin, gorriak zeuden. Aramaio erdian zegoen, eta herritarrak egunez ez ziren kalera irteten ausartzen. Ganaduak errekara-eta, gauez ateratzen zituzten. Ganaduentzako jatekoa ere ilunetan ekartzen zuten. Hiru astez egon ziren egoera horretan. Gorriek ganaduak ostu egiten zituzten jateko.

  • Baxilio Ugarte Urrutia Arrasaterako errepidea moztuta

    Basilio Ugarte Urrutia (1925) Aramaio

    Nazionalek Arrasaterako errepidea moztu zuten, eta gorriek Otxandiotik berria egin zuten. Basiliok ez zuen seniderik galdu gerran. Etxean ere ez zuten kalterik izan. Gorriek ganaduren bat eraman zieten, baina ordaindu eta gero.

  • Julian Astola Argoitia Hiru anaia izan zituen gerran

    Julian Astola Argoitia (1926) Aramaio

    Julianen hiru anaia zaharragoak euskal batailoiekin borrokatu ziren. Gurasoek makina bat negar egin omen zuten, baina hirurak onik itzuli ziren etxera, Langileen Batailoitik pasatu ondoren.

  • Joxe Mari Iraola Nazionalistek kanoia jarri zuten Fraisoron I

    Joxe Mari Iraola Zabalo (1920) Anoeta

    Frankistak sartzear zeudela, nazionalistek kanoia jarri zuten Fraisoron. Gogoan du euren etxe ondotik pasa zirela. Aizkora eskatu zieten haga luze bat egin eta ikurrina jartzeko. Fraisorotik Garmenditarren etxe aldera egin zuten tiro. Euren etxe ondoan hildakoak ere ikusi zituzten. Beldurra pasa zuten garai hartan.

  • Joxe Mari Iraola Nazionalistek kanoia jarri zuten Fraisoron II

    Joxe Mari Iraola Zabalo (1920) Anoeta

    Nazionalistek kanoia jarri zuten, baina ez omen zekiten erabiltzen. Geltokiko nagusiaren semea artillerian ibilia zen eta hura hartu zuten kanoia maneiatzeko. Fraisoro ingurua. Kanoia non jarri zuten eta tiroak nora egin zituzten.

  • Joxe Mari Iraola Euren etxe inguruan bi gizon tirokatu zituztenekoa

    Joxe Mari Iraola Zabalo (1920) Anoeta

    Behin aitarekin arbi-jorran zebilela, bi gizon ikusi zituzten arnasestuka. Guardia egiten ari ziren erreketeek tiro egin zieten eta laster hanka egin zuten euren etxe ondotik behera, isil-isilik.

  • Felix Eskisabel Zurutuza Gerra hasierako nahaspila

    Felix Eskisabel Zurutuza (1929) Ataun

    Gerra hasiera gogoan du: bezperak ziren, nafarrak Lizarrustin sartu ziren, errepublikano eta komunisten bila ibili ziren, tiroa bota, batak bestea zauritu zuen... Ataungo emakume nazionalista bati ilea moztu zioten. Erreketeen buruzagia Bilbon bizi zen; eta hari buruz zabaldutako esanak gogoan ditu.

  • Felix Eskisabel Zurutuza Gerratik ihesi, eta gerra aurrera

    Felix Eskisabel Zurutuza (1929) Ataun

    Frontera joan behar zuten bi lagunek ihes egin zuten; kobazulo batean egoten ziren, eta haiei ilea moztera joateagatik, arrisku handia hartzen zuen Felixen lagun batek. Elgetan eta Arraten egon zen fronte gogorra; gerora, Gernika eta Durango aldera mugitu zen frontea. Gerra amaitutakoan, aita hil zitzaien.

  • Rufina Urbiztondo Urdangarin Abioia noiz eroriko zain

    Rufina Urbistondo Urdangarin (1929) Ataun

    Umea zela hasi zen gerra eta abioei begira egoten ziren, bat noiz eroriko zain.

  • Garbiñe aperribai Bonbardeaketen babeslekuak Arrasaten

    Garbiñe Aperribai Larrañaga (1932) Arrasate

    Gerrako oroitzapen gutxi ditu: hegazkin beltzak zerutik pasatzen zirenekoa eta bonbardeaketetan Maixorrena etxeko eta frontoi inguruko babeslekuetan ezkutatu zirenekoa. Babeslekutik ateratzean geratu zen usaiaz ondo gogoratzen da.

  • Garbiñe aperribai Atzerriko soldaduak Arrasaten

    Garbiñe Aperribai Larrañaga (1932) Arrasate

    Soldadu italiarrak eta alemaniarrak zeuden Arrasaten gerra garaian. Italiarrek jarrera xume bat zuten hiritarrengan baina alemaniarrak harroputz batzuk zirela kontatzen du.

  • Garbiñe aperribai Soldadu italiarrei arropak garbitzen zizkieten emakumeek

    Garbiñe Aperribai Larrañaga (1932) Arrasate

    "Ferixaleku"-ko askan garbitzen zituzten arropak Garbiñek eta bere amak. Arrasaten zeuden beste aska batzuk ere aipatzen ditu. Emakumeak kontu-kontari ibiltzen ziren bertan. Soldadu italiarrak haien arropak garbitzera hurbiltzen ziren baina ez zekiten nola egin eta herriko emakumeek garbitzen zizkieten. Txinbo, "Lagarto" xaboia eta lixiba erabiltzen zuten.

  • Felisa Arza Urdangarin Gerra Atauna iritsi zenean

    Felisa Arza Urdangarin (1912) Ataun

    Gerra hasi zenean, nafarrak etorri ziren mendian behera. San Martinen "alto!" eman zieten hemengo soldaduek eta ez zuten aurrera egin. Gerora, herriko mutilek gerrara joan behar izan zuten. Hiru etxetako hiru mutil hil ziren gerran.

  • Sabino Auzmendi Arratibel Gerra hasiera eta orduan etorritako zorigaiztoak

    Sabino Auzmendi Arratibel (1926) Ataun

    Hamar urte zituela hasi zen gerra. Gogoan du hasiera nola izan zen: pulpitutik eman zuten nafarren etorreraren berri. Orduko ihesaldiari, tiroei, zaurituei... buruz hitz egiten du. Belaunaldi gazteenetako mutilak gerrara eraman zituzten. Hainbat gaztek denbora luzea eman zuten militar gisa.

  • Benardo Irastorza Gerran emakumeak ere borrokan

    Beñardo Irastortza Amiano (1928) Irun

    Gerra hasi zenean, frontea etxe parean tokatu zitzaien. Baziren emakumeak milizianoen artean. Tiroketa bat gogoan du eta orduan neska batek izandako ausardia. Inguruko ezagunen artean izandako banaketa ideologikoaz hitz egiten du.