Borroka

• Bonba batek Artekalean Luis nola hil zuen

  Edurne Laborda Astiazaran (1923) Bergara

  Gerra sasoian lehenengo bonba Artekalean jausi zen. Kalearen ertzean eserita egoten zen Luis jo zuen bete-betean eta bertan hil zen.

• Bermeon egon ziren diputatu baten etxean

  Milagros Magunazelaia Amenabar (1927) Otxandio

  Otxandioko lehen bonbardaketa herriko jaietan, Santa Mañetan, izan zen. Bonbardaketa sumatu orduko, zubi azpira joan ziren; handik ikusi zuten bonbardaketa. Handik Oletara (Aramaio) joan ziren. Ostean, Bermeora joan ziren bere izeko han baitzegoen inude-lanetan diputatu baten etxean. Diputatu horrek alde egin zuten mugaz bestaldera. Diputatu horren semea Nestor Basterretxea eskultorea da.

• Okan bi fronteren artean

  Pablo Irazabal Ertzilla (1930) Muxika

  Gerra Zibilean bi fronteren erdian egon ziren: Askari eta Bizkargi artean. Soldaduek jendea alde egitera behartzen zuten; baina, anaia txikia jaioberria zenez, ez zuten etxea utzi arriskuak arrisku.

• Aita komunistekin frontera

  Pablo Irazabal Ertzilla (1930) Muxika

  Bere aita frontera eroan zuten, komunisten Rosa Luxemburgo batailoira. Bilbo aldetik ibili ostean, Gasteiz inguruan harrapatu zuten; hala ere, libre utzi zuten. Aita gaixorik bueltatu zen etxera; hori dela-eta, umeak kutsa ez zitezen familiartekoen etxeetan banatu zituzten.

• Bonbardaketako unea

  Pilar Beaskoetxea Goitisolo (1923) Pilartxu Etxabe Zubizarreta (1932) Carmen Muniategi Muniategi (1921) Gautegiz-Arteaga

  Gerra Zibila zelan bizi izan zuten kontatzen dute Carmenek eta Pilarrek. Bonbardaketa eguna ondo gogoan daukate. Abioiak hirunan-hirunan pasatu ziren Gernikarantz, arrautzak balira bezala bota zituztela dio Carmenek. Alkatea bera ere soloan alperra pasatzen ari zela du gogoan Pilarrek.

• Errepublika garaia eta tropak sartu zirenekoa

  Isabel Arana Barandiaran (1928) Jexuxa Barandiaran (1924) Ataun

  Jexuxaren amak kontatzen zuen errepublika "altxatu" zenean, Ordiziko feriara joanak zirela eta Lazkaon etxapleguak bota zituztela. Gerra garaian, tropak sartu ziren eta herrian denbora asko egin zuten. Orduan ez zuten eskolarik izaten. Uztailaren 25ean sartu ziren tropak, Jexuxaren etxetik behera. Amarekin batera, baserri batera joan zen Ixabel.

• Gerra zibilaren hasiera

  Gloria Ansuategi Aldekoa (1918) Berriz

  Gerra hasi bezperan, neskame zegoen etxeko nagusiaren sendiak Gernikara ihes egin zuenean, etxera itzuli zen Gloria. Gipuzkoatik zetozen iheslariz bete zen Berriz lehen egunetan. Nazionalak sartu ostean jarri omen zuten babeslekua mojetan, ez aurretik. Markesen etxean kuartela egon zen, bere ustez, alemanena.

• Derrigortuta joan zen anaia frontera

  Gloria Ansuategi Aldekoa (1918) Berriz

  Hasiera batean ihes egin zuen arren, derrigortuta eraman zuten azkenean anaia frontera. Arana-goiri batailoian ibili zen Emilio lagunarekin batera. Laredoko hondartzan denbora luzez egon zela gogoan dauka. Gerra amaituta, soldaduska egin behar izan zuen. Orotara, 6 urte pasa zituen etxetik kanpora.

• Durangoko bonbardaketa Berriztik entzun zen

  Gloria Ansuategi Aldekoa (1918) Berriz

  Durangoko bonbardaketako zarata gogoratzen du.

• Durango bonbardatu zutenekoa gogoan du

  Iñaki Gorritxategi Alberdi (1931) Berriz

  Hainbeste ardura etxean eta seme-alabak ahizparenera, Andikoara, bidali zituen Iñakiren amak gerra garaian. "El Abuelo" hegazkina ikusteko irrikan egoten ziren. Durango bonbardatu zutenean, zela ikusi zuten kontatzen du.

• Erreketeak, "italianoak" eta "moroak" herrian

  Iñaki Gorritxategi Alberdi (1931) Berriz

  Berrizera jeitsi ziren eta karlistek hartu zuten herria. Italianoak eta "moroak" gogoan ditu. Erreketeek ordaindu egiten zuten, dirua zeukaten eta.

• Asensioko fronteko hildakoak idiekin jeisten

  Higinio Etxabe Getaria (1933) Eskoriatza

  Asension frontea zegoen eta Higinioren aitak hildakoak eta zaurituak jaisten zituen Eskoriatzara idi eta gurdiekin. Hiru egunez Peñakulu baserrian izan ziren. Mendiolako auzoan gerrak ez zuen eragin zuzenik egin. Ez zuten seniderik galdu gerran.

• Aita, komunisten Batailoi Larrañagan miliziano

  Alberto Alava Martinez (1951) Ermua

  Gerra aurretik, aita gaztetan anarkista zen eta alderdi komunistara aldatu zen. Gerran, komunisten Batailoi Larrañagan borrokan egon zen. Ihes egiten saiatu zen arren, kartzelan sartu zuten.

• Bonbardaketa

  Jesus Furundarena Goenaga (1924) Mutriku

  Komentuko kanpaiak jotzen zituzten bonbardaketa hasten zenean. Tunel azpi eta sotoetan gordetzen ziren. "Perratzaillianeko fabrikara" bonba bat sartu zen tximiatik, eta makina guztiak hondatu zituen. Zaldientzako ferrak egiten zituzten lantegian.

• Gordelekura saltoka

  Jesus Furundarena Goenaga (1924) Mutriku

  Bonbardaketak eta gordelekuak. Komentu aurreko tunelean babesten ziren. Sirena entzun orduko saltoka joaten ziren gordelekura denak. "Perratzaillianeko fabrikara" bonba bat sartu zen tximiatik.

• Amaginarrebaren gerrako oroitzapenak

  Maria Antonia Goikoetxea Elustondo (1946) Zumaia

  Senarraren ama, hiru umerekin eta haurdun, Zumaiatik bidali egin zuten, beste emakume batzuekin batera. Durangon zeudela bonbardaketa tokatu zitzaien. Jauregi batean babestu ziren. Zumaiara bueltatu zirenean ez zeukaten ezer.

• Aita kartzelatik ateratzeko, oiloa eta txitak opari

  Placida Azpitarte Egia (1915) Berriz

  Aita libre laga zuten. Evaristo Zabalak `Berdugo´ari oparia lagatzeko gomendatu zien, aita libratzeko eragin zezan, eta oiloa txitekin laga zioten. Anaia frankistekin ibili behar izan zen gerran.

• Mutil laguna Bilboko burdinezko gerrikoan eta Galdames itsasontzian

  Benedikta Olazabal Bastida (1921) Mutriku

  Imanol Arrasate, Beneren senar izango zena, Bilboko burdinezko gerrikora bidali zuten. Gero, Galdames itsasontzian egon zen.

• Soldadu italiarrek ardo zuria edaten zuten

  Benedikta Olazabal Bastida (1921) Mutriku

  Soldadu italiarrek ardo zuria edaten zuten eta aitak Loidi Zulaika ardoa ekartzen zien.

• Frontea etxetik gertu

  Joxe Ugalde Ormazabal (1923) Segura

  Gerra hasi zenean, Joxek 13 urte zeuzkan. Frontea pare-parean zeukaten; bala-hotsak entzuten zituzten; nola-hala babesten ziren.