Borroka

• Legution gogorrak jasan zituzten

  Inazio Ernabide Goiaga (1917) Soraluze

  Nazionalek Asentzio hartu zutenean, Inazio eta bere kideak izan ziren azkenak bertatik alde egiten, nolabait ihesi. Legutioko borrokako kontu gogorrak. Handik aurrera beti beldurrez.

• Gerra garaian, sotoan

  Gloria Agirrebeña Lizarazu (1912) Bergara

  Parrako berri bazuen amak, ezagutzen zituen sotoak. Han ezkutatzen ziren gerra garaian. Bost mutil eta bi neska ziren. Batzuk soldadu egon ziren. Ignacio anaia Afrikan ere egon zen.

• Gerrako kontuak; bonba bat erori zen etxe parean

  Asuntxi Uribesalgo Bengoa (1928) Bergara

  Gerrako kontuak. Sotanotara joaten ziren. Bonba bat erori zen etxe parean, bera ogia eta mantekila jaten zegoela. Kanpaiak jotakoan, ezkutatzera.

• Bonbardaketak Bergaran

  Bittor Aperribai Abasolo (1923) Bergara

  Bergaran, bonbardaketak. Algodoneran langile batzuk hil ziren. Kamineroak eta aguazilak guardiak egiten egoten ziren, plazan, eta Leteren aita horrela hil zen, kainoikadak jota. Metraila markak duela gutxi arte egon dira Correosen.

• Bergara erasotua, gerra garaian

  Inazio Madinabeitia Irizar (1922) Bergara

  Gerra garaian bonbak bota zituzten plazan, eta Algodoneran ere bai. Nazionalak zeuden Bergaran. Anaia ikusmen txarra zeukalako libratu zen gerrara joatetik.

• Euren etxe ondoan erori zen bonba

  Edurne Laborda Astiazaran (1923) Bergara

  Bonbardaketa Bergaran. Euren etxe ondoan jausi zen bonba bat, baina ez zen kristalik ere apurtu. Hala ere, ganbaran ezkutatuta zuten ikurrina bistaratu ei zen! Bonbak botatzen zituztenen artean bergararrak ere bazirela eta senideren bat jotzeko beldur zirela dio.

• Kanpaiak entzutean, denak babeslekuetara, bonbetatik babesteko

  Edurne Laborda Astiazaran (1923) Bergara

  Gerra sasoian gazte jende guztia herritik joan zen. Hegazkinak bonbak botatzera zetozenean, kanpandorrean zaintzan zeudenek kanpaiak jotzen zituzten. Orduan, jendea babeslekuetara joaten zen. Aldameneko etxean biltzen ziren bizilagun guztiak, sotoaren gaineko gelan. Koltxoiak ipintzen zituzten, bonbentzako babes moduan, eta lasai egoten ziren.

• Gerrateko bizipen gogorrak; aita ihesi

  Flora Gauba Lete (1922) Bergara

  Gerra hasi zenean, ama lau seme-alabak hartuta bere jaiotetxera abiatu zen eta milizianoekin topo egin zuten bidean. Ordurako aita ihes eginda zegoen. Itzuli zenean, etxean kartzelan bezala egon zen denbora batez eta lanik ere ezin zuen egin. Sasoi gogorrak bizi izan zituzten. Militarrek ahizpa zaharragoa dantzaldietara joatea nahi izaten zuten, baina amak gogor egin zien.

• Bonba batek Artekalean Luis nola hil zuen

  Edurne Laborda Astiazaran (1923) Bergara

  Gerra sasoian lehenengo bonba Artekalean jausi zen. Kalearen ertzean eserita egoten zen Luis jo zuen bete-betean eta bertan hil zen.

• Bermeon egon ziren diputatu baten etxean

  Milagros Magunazelaia Amenabar (1927) Otxandio

  Otxandioko lehen bonbardaketa herriko jaietan, Santa Mañetan, izan zen. Bonbardaketa sumatu orduko, zubi azpira joan ziren; handik ikusi zuten bonbardaketa. Handik Oletara (Aramaio) joan ziren. Ostean, Bermeora joan ziren bere izeko han baitzegoen inude-lanetan diputatu baten etxean. Diputatu horrek alde egin zuten mugaz bestaldera. Diputatu horren semea Nestor Basterretxea eskultorea da.

• Okan bi fronteren artean

  Pablo Irazabal Ertzilla (1930) Muxika

  Gerra Zibilean bi fronteren erdian egon ziren: Askari eta Bizkargi artean. Soldaduek jendea alde egitera behartzen zuten; baina, anaia txikia jaioberria zenez, ez zuten etxea utzi arriskuak arrisku.

• Aita komunistekin frontera

  Pablo Irazabal Ertzilla (1930) Muxika

  Bere aita frontera eroan zuten, komunisten Rosa Luxemburgo batailoira. Bilbo aldetik ibili ostean, Gasteiz inguruan harrapatu zuten; hala ere, libre utzi zuten. Aita gaixorik bueltatu zen etxera; hori dela-eta, umeak kutsa ez zitezen familiartekoen etxeetan banatu zituzten.

• Bonbardaketako unea

  Pilar Beaskoetxea Goitisolo (1923) Pilartxu Etxabe Zubizarreta (1932) Carmen Muniategi Muniategi (1921) Gautegiz-Arteaga

  Gerra Zibila zelan bizi izan zuten kontatzen dute Carmenek eta Pilarrek. Bonbardaketa eguna ondo gogoan daukate. Abioiak hirunan-hirunan pasatu ziren Gernikarantz, arrautzak balira bezala bota zituztela dio Carmenek. Alkatea bera ere soloan alperra pasatzen ari zela du gogoan Pilarrek.

• Errepublika garaia eta tropak sartu zirenekoa

  Isabel Arana Barandiaran (1928) Jexuxa Barandiaran (1924) Ataun

  Jexuxaren amak kontatzen zuen errepublika "altxatu" zenean, Ordiziko feriara joanak zirela eta Lazkaon etxapleguak bota zituztela. Gerra garaian, tropak sartu ziren eta herrian denbora asko egin zuten. Orduan ez zuten eskolarik izaten. Uztailaren 25ean sartu ziren tropak, Jexuxaren etxetik behera. Amarekin batera, baserri batera joan zen Ixabel.

• Gerra zibilaren hasiera

  Gloria Ansuategi Aldekoa (1918) Berriz

  Gerra hasi bezperan, neskame zegoen etxeko nagusiaren sendiak Gernikara ihes egin zuenean, etxera itzuli zen Gloria. Gipuzkoatik zetozen iheslariz bete zen Berriz lehen egunetan. Nazionalak sartu ostean jarri omen zuten babeslekua mojetan, ez aurretik. Markesen etxean kuartela egon zen, bere ustez, alemanena.

• Derrigortuta joan zen anaia frontera

  Gloria Ansuategi Aldekoa (1918) Berriz

  Hasiera batean ihes egin zuen arren, derrigortuta eraman zuten azkenean anaia frontera. Arana-goiri batailoian ibili zen Emilio lagunarekin batera. Laredoko hondartzan denbora luzez egon zela gogoan dauka. Gerra amaituta, soldaduska egin behar izan zuen. Orotara, 6 urte pasa zituen etxetik kanpora.

• Durangoko bonbardaketa Berriztik entzun zen

  Gloria Ansuategi Aldekoa (1918) Berriz

  Durangoko bonbardaketako zarata gogoratzen du.

• Durango bonbardatu zutenekoa gogoan du

  Iñaki Gorritxategi Alberdi (1931) Berriz

  Hainbeste ardura etxean eta seme-alabak ahizparenera, Andikoara, bidali zituen Iñakiren amak gerra garaian. "El Abuelo" hegazkina ikusteko irrikan egoten ziren. Durango bonbardatu zutenean, zela ikusi zuten kontatzen du.

• Erreketeak, "italianoak" eta "moroak" herrian

  Iñaki Gorritxategi Alberdi (1931) Berriz

  Berrizera jeitsi ziren eta karlistek hartu zuten herria. Italianoak eta "moroak" gogoan ditu. Erreketeek ordaindu egiten zuten, dirua zeukaten eta.

• Asensioko fronteko hildakoak idiekin jeisten

  Higinio Etxabe Getaria (1933) Eskoriatza

  Asension frontea zegoen eta Higinioren aitak hildakoak eta zaurituak jaisten zituen Eskoriatzara idi eta gurdiekin. Hiru egunez Peñakulu baserrian izan ziren. Mendiolako auzoan gerrak ez zuen eragin zuzenik egin. Ez zuten seniderik galdu gerran.