Borroka

• Plazaolaren tailerrean metrailadorea

  Mari Cruz Sagarzazu Iturriza (1928) Andoain

  Mari Kruzen etxe ondoan tailer zahar bat omen zen, eta gerra garaian, hantxe jarri omen zuten nazionalek metrailadore bat, Buruntza mendian zeuden 'gorrien' aurka tiro egiteko.

• Bonbardaketak Andoainen

  Mari Cruz Sagarzazu Iturriza (1928) Andoain

  Andoainen izandako Bonbardaketa batean Eguzkitza baserriko morroia hil zutela gogoan du Mari Kruzek. Gau hartan bertan lur eman zioten Mari Kruzen aitak-eta morroiaren gorputzari.

• Tunelak babesleku

  Mari Cruz Sagarzazu Iturriza (1928) Andoain

  Tren txikiaren tuneletan babesten ziren sarritan bonbardaketengandik. Bertaratzeko astirik izan ezean, etxean bertan babesten ziren.

• Gerrak bete-betean harrapatu jaio zenean

  Juan Bautista Aizpurua Ormaetxea (1936) Andoain

  Gerra hasi eta 4 egunera jaio zen Juan Bautista. Bataiatu zuten egunean, mitin baten aurretik pasa ziren elizara bidean. Joakin Bermejok bataiatu zuen Juan Bautista, gerratik ihesi joan aurretik. Gauetan, bonbatatik babesteko, ezkutatu egiten ziren eta han haur jaioberria edukitzea arriskutsua zen, negarrarekin salatu egin baitzezakeen non zeuden gainerakoak.

• Fronteak hamabost egun Borda Berri inguruan

  Juan Aizpurua Otegi (1924) Andoain

  Hamabost egun inguru egin zituen fronteak Borda berri inguruan. Juanek kontatzen du bala batek ia jo zituela, egun horietako batean, eta euren lehengusu Ximonek ere eskapada ederra egin zuela.

• Bonbardaketak Sorabillan

  Juan Aizpurua Otegi (1924) Andoain

  Sorabilla auzoak dezente nozitu zituen gerraren ondorioak. Eguzkitza baserriko morroia bonbardaketa baten ondorioz erahil zuten.

• Mundakan zirela, Gernikako bonbardaketa ikusi zuten

  Juan Bautista Barandiaran Iturriotz (1928) Andoain

  Oriotik Mundakara alde egin behar izan zuten, eta lehenengo Zarautzen pasa behar izan zuten gaua. Mundakan ondo zaindu zituzten. Mundakan zirela ikusi zuten nola bonbardatzen zuten Gernika.

• San Estebandik eta kanpandorretik tiroak

  Felix Zabala Zalakain (1928) Andoain

  Gerra denborako oroitzapenak. San Estebandik eta kanpandorretik tiroak botatzen zituzten. Familia guztia ukuiluan gordeta egon zeneko oroitzapenak ditu. Auzoko gizon bat idiekin gauzak garraiatzera behartu zuten soldadu "gorriek". Bueltan, Galardi baserrian egon zen gordeta gizona Felixen familiarekin. Hiru egun Galardin pasata, arto tartean ixilka joan zen etxera. Idiak Galardin gelditu ziren hainbat egunez.

• Osaba bat gerran hil

  Migel Ansa Goenaga (1937) Andoain

  Migelen bost osaba gerran ibili ziren. Haietan gazteena, errepublikano-abertzaleekin boluntario joan zen eta Anboto aldean hil zuten. Beste bi osaba Donostia defenditzen ibili ziren. Eta beste bi osaba, berriz, etxean geratu ziren baino frankistek eraman zituzten gero.

• Soldaduek etxea miatu

  Migel Ansa Goenaga (1937) Andoain

  Gerra hasierako kontuak. Frontea Buruntzan egon zeneko azalpenak. Bonbardeo edo tiroak sumatzen zituztenean, etxeko sagardotegian gordetzen ziren. Soldadu batek etxea miatu zuenekoa kontatzen du. Idiekin bi bandoetako soldaduentzako materiala garraiatzen ibili zen Migelen osaba bat.

• Gerran Buruntzatik kalera jaitsi beharra

  Txomin Aranburu Artano (1922) Andoain

  Buruntzako frontean Gipuzkoa osoko gizonak aritu ziren borrokan. Gerra garaian, Buruntzako baserria utzi eta kalera jaitsi ziren behiak hartuta.

• Gerraren bilakaera Espainian

  Txomin Aranburu Artano (1922) Andoain

  Beldurra zegoen gerra garaian. Anaia frontera eraman zuten, eta gutunak idazten zituen handik. Gerraren bilakaera nola izan zen azaltzen ditu.

• Gurdi azpian bonbetatik babesteko

  Martin Aranburu Artano (1926) Andoain

  Gerran, behin, hegazkin batek hiru bonba bota zituen; beraiek gurdiaren azpian "babestu" ziren. Beraien baserrian, bi kanoikada sartu ziren.

• Ukuiluan babestu baino, hobe kanpoan etzan

  Martin Aranburu Artano (1926) Andoain

  Gerrako erasoetatik babesteko, ukuiluan ezkutatzen ziren, nahiz eta hobe izango zen kanpoan etzanda jarri.

• Gerrako oroitzapen batzuk

  Primitibo Arregi Arizaga (1932) Andoain

  Gerrako oroitzapenak aipatzen ditu: San Roketik tropak sartu zirenean, etxetik alde egin zuten, Buruntzan bizi baitziren. Anaia gerran hil zen, eta etxetik nola joan zen gogoan du. Tiroak eta soldaduen joan-etorriak gogoratzen ditu, baina umeegia zen hura zer zen ulertzeko.

• Gerran Urnietara egin zuten alde

  Migel Irazusta Larrea (1930) Andoain

  Gerra garaian, Migelen familiak Andoaindik alde egin zuen Urnietara, amaren anaia baten etxera. Hegazkinen bonbetatik nola babesten ziren kontatzen du.

• Gerrako desorekak eta sorpresak

  Fermin Belamendia Arrillaga (1929) Andoain

  Nazionalek Santa Barbaran kanoia jarri zuten. Alderdi militarretik begiratuta, gorriak ahulak ziren, indar guztia nazionalek zeukaten. Hasieran, gerrak 15 egun iraungo zituela esan zuten; eta 3 urte iraun zituen.

• Abionetari eraso egitearren, baserriko horman zuloak

  Fermin Belamendia Arrillaga (1929) Andoain

  Gerra garaian, nazionalak egon ziren Andoaingo futbol-zelaian. Nazionalek, gorrien abionetari tiro egin nahian, Ferminen familiaren etxera bota zituzten tiro ugari. Fermin eta anaia etxe parean ari ziren jolasten, baina ez zitzaien ezer gertatu.

• Gerrako borrokak eta abioneta gorri-gorria

  Fermin Belamendia Arrillaga (1929) Andoain

  Gerran ikusitako borrokak gogoan ditu; bera mutil koskorra izanda, ez zen konturatzen horren larritasunaz. Gerrako bandoen armen artean, desoreka handia zegoen. Gorrien abioneta gorri-gorria zen. Abionetari buruzko anekdotak kontatzen ditu.

• Soldaduei esnea ematen

  Maria Kristina Zinkunegi Irazusta (1936) Andoain

  Maria Kristina jaio eta berehala hasi zen gerra. Ilunabarrean, soldaduak errenkan jartzen omen ziren baserri gainaldean eta esnea partitzen zien amak. Soldaduak Belabitatik Buruntzaldera sartu ziren.