Borroka

• Bonbardaketak Elorrion

  Maria Igarza Zubiate (1924) Elorrio

  Elorrioko etxe asko apurtu zituzten bonbardaketek. Lehena, jabe nazionalista batek zuen etxe dotore bat izan zen. Gero, "Fonda de la Paz" eta beste hainbat.

• Tropak plazan formatuta

  Maria Igarza Zubiate (1924) Elorrio

  Elizaren arkupetik jotzen zuten diana. Tropak plazan formatu eta mendira joaten ziren. Orduan ikasi zuen "Eusko Gudariak" kantua, baina ez zitzaien burutik pasatu ere egin frankistak sartu zirenean kantatzerik.

• Lau urte egin zituen soldadutzan gerra garaian

  Dionisio Txurruka Arozena (1920) Elgoibar

  Soldadutza gerra garaian egitea tokatu zitzaion eta lau urtez egon zen. Frontera joan beharrik ez zitzaien egokitu; baina, kintarik gazteena zirenez, azkenak izan ziren itzultzen. Lizentziatu eta lasterrera, berriz joan behar izan zuten eta beste 22 hilabete egin zituzten. Gerrara joan orduko, orain emaztea denarekin irteten hasita zegoen; handik itzuli eta berriz joan behar izan zuenez, neska-lagunak itxaron egin zion.

• Bonbardaketak Sorabillan

  Juan Aizpurua Otegi (1924) Andoain

  Sorabilla auzoak dezente nozitu zituen gerraren ondorioak. Eguzkitza baserriko morroia bonbardaketa baten ondorioz erail zuten.

• Osaba Terueleko frontean eraila

  Ramon Ansorregi Juaristi (1940) Mutriku

  Osaba bat Terueleko frontean hil zuten, bala batek eztarrian jota. Zortzi anai ziren eta gazteenak joan behar izan zuten gerrara.

• Tropa batekoek eurekin joateko esan zioten

  Juliana Zubizarreta Gurrutxaga (1910) Elgoibar

  Gerra zibilean, tropak Azkarate aldetik sartu ziren Elgoibarrera. Kaletik etxera zetorren batean, tropa batekin egin zuen topo. Mairuek neskei bularrak kentzen zizkietela, eta eurekin joateko esan zioten; baina berak ezetz.

• Hegazkinak gertu-gertutik pasatzen ziren bonbardaketetan

  Juliana Zubizarreta Gurrutxaga (1910) Elgoibar

  Bere anaiak ez ziren ibili gerra zibilean. Bere anaia bat Afrikan hil zuten gerran. Gogoan ditu Gernika eta Eibar bonbardatu zituzten egunak. Bere ahizpa bizi zen baserria erre egin zen. Bonbardaketen inguruko berriak bolo-bolo zebiltzan kalean. Hegazkinak gertu-gertutik pasatzen ziren. "Abuelo" deitzen zioten hegazkin bati. Elgoibar ez zen hainbeste hondatu, baina Eibar guztiz apurtuta geratu zen.

• Hildakoak eta kalteak herrian

  Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein

  Eibar aldean nazionalak egon ziren sasoi batean eta gorriak herrian. Sasoi hartan, hegazkinak heltzen ziren Markinara eta bonbak botatzen zituzten. Hildakoak egon ziren eta kalte handiak herrian. Amak aititaren baserrira joan behar izaten zuen laguntzera eta Laurentzi bakarrik geratzen zen kalean, goizaldera arte askotan.

• Don Rafaelen etxeko babeslekua

  Ana Mari Lezertua Sustaeta (1940) Mutriku

  Hegazkinak agertzen zirenean, Beko Plazan dagoen harrizko etxe batean (Don Rafaelen etxea) zegoen babeslekura joaten ziren. Komentuko mojek kanpaiak jotzen zituzten hegazkinak hurbiltzen zirenean.

• Soldaduak baserrian

  Joseba Mirena Agirre Mugerza (1935) Mutriku

  Aitak ihes egin zuenean, ama baserrian gelditu zen aitonarekin, Jose Mirenarekin eta beste gizon batekin. Soldaduak baserrian agertzen ziren. Soldadu batzuk gogoratzen ditu: zumaiar bat, nafar bat, murtziar eta katalan bat... Soldaduak kartzelan ere egoten ziren eta baserritik janaria eramaten zuten.

• Soldaduek telefonoz ematen zituzten abisuak

  Joseba Mirena Agirre Mugerza (1935) Mutriku

  Baserrian egoten ziren soldatuak fusilak bakarrik zituzten eta lubaki modukoak eraikitzen zituzten itsasoa eta itsasontziak kontrolatzeko. Telefonoa ere bazuten.

• Kanoiak baserri gainetik

  Joseba Mirena Agirre Mugerza (1935) Mutriku

  Etxean osabari entzuten zion gerra garaian kanoiak nola ibiltzen ziren baserri gainetik, Alkoleatik (Mutriku) Liorrera (Ondarroara). Etxe inguruan bonba bat jausi zen baina ez zen lehertu.

• Soldaduak berdez jantzita

  Joseba Mirena Agirre Mugerza (1935) Mutriku

  Gerra bukatu arte egon ziren soldaduak baserrian. Soldadu horiek, gero mugan ibili ziren makiak bilatzen. Kaki koloreko jantziak eta txapelak berdeak erabiltzen zituzten.

• Soldaduak baserrian I

  Joseba Mirena Agirre Mugerza (1935) Mutriku

  Gerra garaian baserrian zeuden soldaduek balak erabiltzen zituzten. Berangoko soldadu bat gogoratzen du, neguan putzu batean bainatu eta elurretan bueltak ematen zituena. Gerraostean, mendian tratutan ibiltzen zen eta hil egin zen.

• Gerran Bilbo aldera, ebakuatuta

  Maria Teresa Larruzea Uriguen (1928) Amorebieta-Etxano

  Jaunartzea egin eta laster, gerra zibila hasi zen eta ebakuatu egin zituzten gurasoak, lau neba-arreba eta izeba. Aita Larraskitura joan zen behiekin; umeak amarekin Santutxura, osabaren etxera. Denak ez ziren kabitzen osabarenean eta beheko solairuko gela bat utzi zieten. Sirenak jotzen zuenean, babeslekura joaten ziren, komentuko sotora. Umeak jolasean ibiltzen ziren.

• Gerra sasoian, Bilbon, bonbak etxe ondora

  Maria Teresa Larruzea Uriguen (1928) Amorebieta-Etxano

  Behin, gerra sasoian, Bilbon elizan zeudela, sirena-hotsa hasi zen eta bonbak bota zituzten euren etxe ondoan. Soldadu bat zauritu zen eta odoletan eraman zuten. Ahizpa txikia eskaileretatik behera erori zen danbarradarekin eta, konortea galduta, bere onera etorri ezinik egon zen.

• Bonbaz zamatutako hegazkinak Bedaioko zeruan

  Martin Balerdi Gorostegi (1924) Tolosa

  Bonbardatzera zihoazen hiru abioi ikusi zituen Martinek. Beasain, Tolosa eta Hernanin bota omen zituzten bonbak. Beldur handia pasatzen zuten, eta behi-asken azpian-eta ezkutatzen ziren.

• Durangoko bonbardaketa

  Avelino San Sebastian Barandiaran (1906) Antzuola

  Gerra hasi zenean, Durangora joan ziren. Eta han zeuden bitartean, bonbardatu egin zuten Durango. Antzuolako bat hil zen horren ondorioz. Bera eta beste batzuk hilerri aldera joan ziren bonbetatik ihesi, eta bueltatu zirenean, ikusi zuten nola CNT batailoiak kartzelako presoak (karlistak) atera eta hiltzen zituen hilerrian.

• Erreketeak Intxortan

  Avelino San Sebastian Barandiaran (1906) Antzuola

  Erreketeak Intxortara iritsi zirenekoa kontatzen du, eta eraso egiteko zer estrategia erabili zuten. Bera Lekeitiora joan zen amarengana, baina 1937an eraso egin zuten berriz, eta Intxortakoek alde egin behar izan zuten.

• Durangoko bonbardaketa eta gerokoak

  Avelino San Sebastian Barandiaran (1906) Antzuola

  Durango bonbardatu zutenean, mojen komentu batera bota zuten bonba bat. Meza ematen zuen apaiza eta moja guztiak hil ziren. Geroago, Urkiolara joan ziren, eta bonben bidez, fronteak apurtu eta atzeratzen joan ziren. Alemanak ziren Francoren alde zebiltzanak.