Borroka

• Zazpi hilabetez, frontea hurbil

  Felisa Arietaleanizbeaskoa Altzerreka (1927) Frantziska Arietaleanizbeaskoa Altzerreka (1929) Elorrio

  Intxorta aldean egonkortu zen gerrako frontea; eta zazpi hilabete egon zen, irailetik apirilera. Azkenean, Memaria-Besaide aldetik sartu ziren "nazionalak". Tiroak eta kanoikadak etengabe.

• Gerra hasierako mugimenduak; kanoikadak

  Maria Igarza Zubiate (1924) Elorrio

  Soldaduen mugimendua sumatzen zen alde guztietan. Bergaratik botatako kanoikadak etengabe heltzen ziren Elorriora. Behin, etxean sartu zitzaien bat.

• Balak euren ingurura 1936ko urriaren 4an

  Luis Izagirre Belategi (1924) Elorrio

  Gogoan du 1936ko urriaren 4an tiroteoa izan zela Intxorta aldean, eta balak sartzen zirela eurak (mutikoak) Gazetan jolasean zebiltzan inguruan. "Nazionalak" ia Intxortaraino heldu ziren, nonbait, baina gero atzera egin behar izan zuten. Soldadu-talde bat igaro zen beren aurretik, tartean emakume bat.

• Martxoaren 31ko bonbardaketa eta ebakuazioa

  Miren Agurtzane Irigoras Gaintza () Durango

  Martxoaren 31ko bonbardaketa eta ebakuazioa

• Bataiatzeko, trintxerek su-etena egin zuten

  Julio Arbulu Gallastegi (1936) Bergara

  Gerra hasi eta gutxira jaio zen, Uberako auzoan, bi fronteen artean. Intxortan gorriak zeuden eta beste aldean, nazionalak. Bataiatzeko, gudariek abisua bota zuten, trintxerek su-eten bat egiteko. Julio jaio zenean, aita kartzelan zegoen Donostian.

• Berrosasi baserrian soldaduak

  Ramon Ansorregi Juaristi (1940) Mutriku

  Berrosasi baserrian soldaduak egon ziren gerra garaian. Handik Lete baserrira joan ziren. Ama esnea saltzera joaten zen Ondarroara.

• Baserri gainetik bonbak pasatzen ziren

  Ramon Ansorregi Juaristi (1940) Mutriku

  Bonbak baserri gainetik pasatzen ziren. Itsasotik botatzen zituzten. Bonbak nolakoak ziren kontatzen du.

• Gerran utzita lagatako bonbek ia hil zuten

  Ramon Ansorregi Juaristi (1940) Mutriku

  Ez da gogoratzen nongo soldaduak zeuden Berrosasi baserrian. Gerra garaian, Tontorramendin kanoiak eta bonbak egon ziren zeuden eta gerra amaituta inguruan ehizan zebilela, bertan utzita zeuden bonba batzuek eztanda egin zuten eta ia-ia harrapatu zuten Ramon. Larruskain baserrian, mutil batek eskua galdu zuen gerrako bonba batek eztanda egin ziolako.

• Aita Euzko Itsas Gudarostean desagertuta

  Edurne Ansorregi Lopez (1935) Mutriku

  Gerra hasi zenean, aita Euzko Itsas Gudarostera batu zen, kanoiekin armatutako bere bakailao-ontziarekin. Matxitxakoko gerran aritu zen eta bere itsasontzia hondoratu ez bazen ere, zazpi hildako egon ziren. Aita Portugaleten egon zen ospitalean denbora batez. Matxitxakoko Guda eta gero, aita Valentzia aldera bidali zuten laranja bila eta Frantziara heltzean desagertu egin zen

• Presoen lekualdaketen zaindaria

  Tomas Alkorta Barruetabeña (1937) Mutriku

  Gerran, aita Bilbora eraman zuten. Kapitain batek, Tomasen aita hartu eta zaindari moduan jarri zuen presoen lekualdaketan egoten zirenean. Gero, Urduñara eraman zuten.

• Frontea Mutrikutik Kalamuaraino; kanoikadak

  Tomas Alkorta Barruetabeña (1937) Mutriku

  Mutrikun, frontearen kokapena non egon zen azaltzen du. Santa Kutz, Katu erreka, Aldabe zelai... eta Kalamuraino dena jarraian. Kanoiak mendebaldetik etortzen ziren, Amoroto ingurutik. Baserri ondoan jausi zen kanoia.

• Txurruka baserriko semearen desagerpena

  Tomas Alkorta Barruetabeña (1937) Mutriku

  Aitak gerrako kontuez hitz egiten zuen baina amak ez. Aitak harreman zuen gerran tokatu zitzaion kapitainarekin. Presoak kartzela batetik bestera garraiatzen zituen trenez, baina inoiz ez zuen Mutrikuko inor eraman. Txurruka baserriko seme nagusia Bilbora eraman zuten gerra garaian, Tomasen aitarekin batera. Ez zuten gehiago haren berririk izan.

• Soldaduen arropak garbitu eta konpontzera behartuak

  Ana Mari Lezertua Sustaeta (1940) Mutriku

  Gerra garaian, Irisarren esaten zaion aldapatik sartu ziren soldaduak Mutrikura. Bizilagunek, koltxoiak jarri zituzten leihoetan, balak etxeetara ez sartzeko. Mutrikura sartu ostean, Ondarroara joan ziren soldaduak. Ana Mariren amonak, zigor gisa soldaduek zituzten zorriz betetako arropak garbitu eta konpondu behar izan zituen.

• Tiroketa gogorra San Esteban Egunean

  Juanita Etxaniz Muguruza (1923) Feli Pagaegi Eizagirre (1928) Markina-Xemein

  San Esteban eguna egun berezia zen lehen, eta, horregatik, garbantzu lapikoa jaten zuten. Gerra sasoian, San Esteban egunean tiroketa gogorra egon ei zen.

• Leihoetan koltxoiak jartzen zituzten baletatik babesteko

  Juanita Etxaniz Muguruza (1923) Feli Pagaegi Eizagirre (1928) Markina-Xemein

  Gerra sasoian ezin zuten solora ere irten, frontea hor bertan zuten eta. Zazpi hilabetean, koltxoi barik egiten zuten lo; koltxoiak leihoan jarri zituzten, balek ez dutelako artilea zeharkatzen. Abioiak ere asko sartzen ziren.

• Gerra Zibileko fronteak

  Mahai-ingurua Xemeinen () Markina-Xemein

  Juanita Asterrikan bizi zen eta Gerra Zibilean gertu izan zuten frontea. Balak alde batetik bestera ikus zitezkeen. Zazpi hilabeteko iraupena izan zuen fronteak.

• Urberuagan zeuden batailoi eta milizianoak

  Mahai-ingurua Xemeinen () Markina-Xemein

  Gerra Zibilean soldadu asko ikus zitezkeen inguruan. Urberuagan Rosa Luxemburgo batailoia egon zen. Bainuetxea milizianoz beteta egon zen. Bertako zubian bonba bat bota zuten eta hainbat miliziano hil zituzten.

• Gerrako ezkutalekuak eta bala galduak

  Mahai-ingurua Xemeinen () Markina-Xemein

  Julik gogoan du hondarrez betetako zakuekin babesten zirela gerra garaian. 'El abuelo' hegazkina azaltzen zenean, ezkutatu egiten ziren. Zarata asko egiten zuelako eta zahar itxura zuelako deitzen zioten 'El abuelo'. Bala galduek jendea harrapatzen zuen.

• Gerran lanean

  German Ibarluzea Aurre (1921) Derio

  Gerra sasoian, berak 14 urte zituen eta lubaki (trintxera) batera lan egitera joan behar izan zuen. Hara, menditik zihoala, bonba bi bota zituzten eta denek korrika egin zuten ihes. Anaia bat eta bera Bilbora joan ziren izeko batenera, eta han gelditu ziren nazionalak sartu arte.

• Zergatik ez zuten erre Markinako herria?

  Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein

  Bere ustez, Markina ez zuten bonbardatu, gerrako materiala egiten zuen lantegia, Esperantza, bertan zegoelako eta izen handiko jendea bizi zelako herrian.