Borroka

Frontean
Avelino San Sebastian Barandiaran (1906) Antzuola

Erreketeak Lekeitio ingurura iritsi zirenean, Berriatuan gelditu zen frontea. Orduan, berak Lekeitiotik frontera egin zuen alde. Frontean bizitako gorabeherak kontatzen ditu. Hilerrian ezkutatu zen eta 140 bonba kontatu zituen. Handik Zeberiora erretiratu ziren.
Frontea Kantabriaraino atzeraka
Avelino San Sebastian Barandiaran (1906) Antzuola

Frontea Laudio aldera eta handik Gordexolara atzeratu zen. Gero Kantabriaraino, Villaverde de Trucio herriraino, joan ziren. Orduko fronteko gorabeherak kontatzen ditu. Kantabrian zehar ibili ziren, gero eta atzerago joanez.
Frontea Santoñan eta preso
Avelino San Sebastian Barandiaran (1906) Antzuola

Santoñaraino heldu zen frontea. Italiarrak sartu ziren eta armak entregatzeko eskatu zieten, baina itsasora bota zituzten arma gehienak. Laredon futbol-zelaian sartu zituzten.
Gerra garaian, kamillero
Justo Lizarralde Eskibel (1917) Antzuola

Gudariek Basaldeko zubiak bota zituzten dinamitarekin. Berak eta beste askok zubia konpontzen zihardutela, Bizkaiko frontea hasi zen. Kamilleroak eskatu zituzten, eta beraiek hartu zituzten boluntario. Gernikako bonbardaketa ikusi zuten. Handik bi egunera joan ziren Gernikara.
Kintakoen militarizazioa
Justo Lizarralde Eskibel (1917) Antzuola

Kintoak deitu zituztenean, Iruñera joan ziren, "Regimiento América"rekin. Bilbo jausi aurretik, Otxandiora joan ziren. Handik, Basurtoko kuartelera eraman zituzten. Bilboko giro tristea aipatzen du.
Laredon Antzuolarrak preso
Justo Lizarralde Eskibel (1917) Antzuola

Santanderreko fronterantz joan ziren. Ampueron dantzan aritu ziren, gerra bukatu zelakoan. Laredon Antzuolako asko zeuden preso; izendatu egiten ditu batzuk. Tropa italiarrekin izandako gorabehera kontatzen du.
Gerrako ibilerak: Santander, Asturias, Leon...
Justo Lizarralde Eskibel (1917) Antzuola

Lehenengo, Santandertik Asturiasera joan ziren; eta, gero, Leonera. Nondik nora ibili ziren kontatzen du. Picos de Europan asturiarrek egindako erresistentzia aipatzen du. Asturiarren hizkeraz, fableaz, hitz egiten du.
Gerrako ibilerak: Guadalajara eta Teruelgo ofentsiba
Justo Lizarralde Eskibel (1917) Antzuola

Guadalajaran ibili ziren neguan. Kanta bat abesten du. Herri txiki batean egon ziren. Teruelgo ofentsiba hasi zen San Tomas egunean. Hango ibilerak kontatzen ditu.
Beasaingo alkateak ehiztariak guardian jarri zituen gerra garaian
Jose Zufiaurre Goia (1934) Beasain

Aita 1905ean jaiotakoa zen. Gerra Zibila hasi zenean, Beasainen sozialistak zeuden Udalean. Víctor Bernedo zegoen alkate. Udalak ehiztariei deitu zien eta guardia egiten jarri zituen ospitalean eta eliz atarian. Beasainen kanpotik etorritako langile asko zeuden, eta tartean sozialista asko. Altsasun Francoren tropek zer egin zuten ikusi ondoren, ikaratu eta ihes egin zuten. Aitak eta beste beasaindar batzuek gerratik ihesi egin zuten ibilbidea azaltzen du. "Subille".
Gudariei Bilbo defendatzera joateko dei egin zitzaien
Jose Zufiaurre Goia (1934) Beasain

Eusko Jaurlaritzak gudariei egindako deia; Bilbo defendatzera joateko eskaera. Beasaindik ihes egindako batzuek Bilborako bidea hartu zuten. Gosea. Bilbo erori zenean, Urduñako kartzelara eraman zuten. Bitartean, ama-umeak Zerainera joan ziren bizi izatera. Ama Zeraindik Bernedoren lantegira joaten zen egunero bizikletan. Guardia Zibilek salbokonduktoa eman zioten.
Gerra garaiko oroitzapenak; anaia frontean
Patxi Oliden Gonzalez de Txabarri (1923) Orio

Gerra garaiko oroitzapenak. Kanoia jarri zuten Aldapeko mendian, Mendizorrotzera disparatzeko. Milizianoak etorri ziren handik. Zubiak leherrarazi zituzten eta beraiek Aginagara joan ziren, tropak pasa bitartean. Frontea Bizkaia alderantz joan zen. Anaia soldadutzatik libratu zen arren (aita falta zutelako), gerrara joan beharra izan zuen. Zugaztietatik (La Arboleda) idatzi zien eskutitz bat.
Gerra garaian zubi birakaria lehertu zuten
Patxi Oliden Gonzalez de Txabarri (1923) Orio

Gerra garaian zubia apurtu zuten. Zubia biratu egiten zen karga-ontziak pasatzeko. Arozena fabrikara joaten ziren materiala eramatera. Nola leherrarazi zuten zubia biratuta zegoen unean. Leherketaren ondorioak eraikinetan.
Presoek berregin zuten gerran lehertutako zubia
Patxi Oliden Gonzalez de Txabarri (1923) Orio

Gerra sasoian lehertu zuten zubia nola konpondu zuten. Hasieran egurrezkoa egin zuten, baina gutxi iraun zuen. Gero, preso hartu zituzten milizianoak jarri zituzten zubia berregiten. Beraz, zubia errepublikanoek apurtu zuten eta beraiek berregin behar izan zuten. Zubiaren obren inguruko azalpenak.
Tiroak baserrira
Luis Mari Irastorza Zabala (1931) Orio

Gerra garaian, anaia sega-pikan ari zela, tiroa bota zioten. Morroi zegoen batek, kandela jarri zuen intxaurrondotik zintzilik eta tiro hots batean pasatu zuten gaua.
Hiru heriotza zigorretatik libratu zen
Arrate Alkorta Alzibar (1949) Mutriku

Aita baratzean lanean zegoela joan zitzaizkion bila gerrara eramateko. 18 urte zituen. Hiru heriotza-zigorra ezarri zizkioten eta espetxean egon zen Tetuanen, Guadalajaran eta Bilbon. San Andres batailoian borrokatu zuen. Hiru heriotza-zigorrak zergatik izan ziren eta nola libratu zen. Jesuita, abade eta medikuen laguntza izan zuen libratzeko.
Arana Goiri batailoian borrokan
Juanito Arantzamendi Mugartegi (1916) Ondarroa

Saturrarango seminarioan 4 urtez ikasi zuen eta beste 3 Gasteizen. Azken urtea ez zuen bukatu gerra hasi zelako. Bolondres joan zen gerrara Arana Goiri batailoiarekin. Milloi-en ibili zen frontean. Irimiñetan telefonoko loturak zituzten.
Frontean, Lekeitiotik Intxortara
Juanito Arantzamendi Mugartegi (1916) Ondarroa

Juanitok lotura-lanak egin zituen gerra garaian. Hasieran Lekeitioko eskola parean zuten kuartela eta handik Laka Goikoan (Eizmendin, Milloi auzotik gora). Frontea haiengana hurbiltzen hasi zenean, Intxortara mugitu ziren. Santakutz inguruan (Mutriku) frontea egon zen.
Intxortan borroka handiagoa beste fronteetan baino
Juanito Arantzamendi Mugartegi (1916) Ondarroa

Francoren tropak beraiek baino hobeto zeuden prestatuta. Atsedenaldian Berriaturara jaisten ziren denak. Bertan egon zirenean ez zuten tiroketarik bizi izan. Behin kanoikadak egon ziren eta neska batzuk zauritu ziren. Gurutze Gorrira eraman zituzten. Intxortan ordea, borroka handia izaten zen bi bandoen artean.
Bigarren eskuko armekin borrokan
Juanito Arantzamendi Mugartegi (1916) Ondarroa

Arana Goiri batailoian fusilak erabiltzen zituzten baina ez ziren oso onak. Gerrara joan baino lehenago Bilbon bizitzen egon zen izeba baten etxean eta batzen zituzten armak garbitzen ibiltzen ziren. Bigarren eskuko arma horiek gero gerra zibilean erabiltzen zituzten batailoiek.
Elkar babesten zuten batailoian; Gerediaga komandantea
Juanito Arantzamendi Mugartegi (1916) Ondarroa

Militar batzuk bazeuden batailoian (Ibarrola) baina orokorrean ez zegoen antolaketarik borrokarako. Hala ere, elkar asko babesten zuten. Ibarrolaren aginduak jarraitzen zituzten. Gerediaga komandantearen heriotza.