Borroka

  • Jose Elorza Salaberria tropek Bilbo hartu zutenean bertan egon zen

    Jose Elorza Salaberria (1920) Markina-Xemein

    Eguna zabaltzerakoan Bilbora joan ziren, Bilbon egun batzuk pasatu zituzten eta ondo gogoan du nondik nora ibili ziren bertan. Bilboko zubiak lehertu zituzteneko leherketak ere entzun zituen, besteak beste. Hainbat markinar ere topatu zituen bertan frankistekin borrokan zebiltzanak. Gero soldadu joan behar izan zuen, hiru urte egin zituen soldadutzan etxera bueltatu aurretik.

  • Zeferino Mandaluniz Gerra hasi eta segidan, frontera joan zen

    Zeperino Mandaluniz Gorroño (1918) Muxika

    Morroi lanak utzi zituenean, nabigatzen joateko asmoa zuen; baina gerra hasi zen, eta gerrara joan beharra izan zuen. Hiru egun Zugastietako Hipolitoren ferratokian egin ostean, Barakaldora joan ziren. Biharamunean, Langileen Batailoietara eraman zituzten. Eskolapioetan kintak osotu eta frontera eraman zituzten: Bizkargira, Sollubera, Artxandara eta Santander aldera. Castro-Urdialesen Ibarruriko alkatea aurkitu zuen: Burdaria auzoko Ramon Derteano. Hurrengo egunean, handik beste leku batera bidali zuten, Lizarrara (Nafarroa).

  • Juan Kruz Garate Bonbardaketan, haurra galdu zuen amak

    Juan Kruz Garate Garate (1926) Otxandio

    Gerra garaian, bonbardaketa izan zenean, bere ama haurdun zegoen; baina bonbetatik babesten zebilela, haurra galdu zuen.

  • Juan Kruz Garate Lehenengo paperak, eta geroago bonbak

    Juan Kruz Garate Garate (1926) Otxandio

    Gaur egun, oraindik, bonbardaketan hildako 2 neska daude identifikatu gabe. Bonbak bota aurretik, paperak bota zituzten. Bonbardaketan hildako eta zauritu asko izan ziren. Bonba batek familia bereko 3 ume hil zituen.

  • Juan Kruz Garate "¡Viva España!" oihuka Otxandion

    Juan Kruz Garate Garate (1926) Otxandio

    Frankismoaren aldeko gizon bat Otxandioko plazan oihuka aritu zen "¡Viva España! ¡Viva Cristo Rey!"; udaletxeko kartzelara eraman zuten, gerora atera egin zuten eta hurrengo egunean izan zen bonbardaketa Otxandion.

  • Juan Kruz Garate Bonbetatik ihesi

    Juan Kruz Garate Garate (1926) Otxandio

    Bonbardaketa ikusi zuteneko oroitzapenak gogoan ditu: zelaietan babestu ziren gauera arte; zaurituen bila etorri zirenean, jendeak Otxandiotik alde egin nahi izan zuen eta beraiek nola moldatu ziren azaltzen du.

  • Juan Kruz Garate Bonbardaketa lasaitzean, etxera

    Juan Kruz Garate Garate (1926) Otxandio

    Bonbardaketa apur bat lasaitu zenean, etxera itzuli zen beraien familia osoa. Bonba batzuk erori ziren baserri inguruan, eta txikizioak eragin zituen.

  • Juan Kruz Garate Senideak hil eta bera zaurituta

    Juan Kruz Garate Garate (1926) Otxandio

    Gerran, Alonsotegira joan ziren ardiekin. Bertan zeudela, bonben erasoek senide batzuk hil eta beraiek zauritu zituenekoa kontatzen du.

  • Juan Kruz Garate Hankako zainak ebakita

    Juan Kruz Garate Garate (1926) Otxandio

    Aurreko pasartearen jarraipena da. Gerran bonba baten metrailak hanka zauritu zion "Azeri"ri. Etxera bueltatu zen lehengusuarekin eta anaiarekin; eta, hanka garbitu ostean, zainak ebakita zituela ikusi zuten.

  • Zeferino Mandaluniz Cantabria, Teruel, Guadalajara... Sei urtez soldadu

    Zeperino Mandaluniz Gorroño (1918) Muxika

    Cantabriako frontetik Lizarrara bidali zuten, "Regimiento [Arapili?] número siete"ra. Handik Teruelera joan zen, eta han bataila gogorrak bizi zituzten Muela mendian. Gero Guadalajara eta Singüesara eraman zituzten. Lizentziatu ostean, etxean zegoela, anaiaren partez berriro joan zen soldadu: beste 4-5 urtez egon zen, eta guztira sei urte egin zituen. Bigarren txanda horretan, beste gerra baten beldur ziren, eta hiru kinta mobilizatu zituzten. Sei urte egin zituen soldadu eta hiru urte inguru egon zen etxera etorri barik. Gutunak noizean behin idazten zituen.

  • Zeferino Mandaluniz Amaiur batailoiko Arrasate konpainiako gudaria

    Zeperino Mandaluniz Gorroño (1918) Muxika

    Barakaldon Langileen Batailoietara eraman zituzten trintxerak egiteko. Hantxe bertan osotu eta altxatu zituzten fronterako kintak. 15 egun baino lehenago, fusila lepoan hartuta, Bizkargira joan ziren. Bizkargiko frontea gogorra izan zen, baina gogorragoak beste asko. Sollubetik Artxandara joan ziren gero. Batailoi guztiak euskaldunak ziren, beraiena Amaiur batailoiko Arrasate konpainia.

  • Zeferino Mandaluniz Ibarruritar asko hil zituzten gerran

    Zeperino Mandaluniz Gorroño (1918) Muxika

    Euskal Herriko fronteak baino gogorragoak izan ziren Teruelgoak. Beldur-egoerara pertsona moldatu egiten dela dio Zeperinok. Inguruko asko hil ziren; auzorik auzo aipatzen ditu hildakoak eta desagertutakoak.

  • Zeferino Mandaluniz Fusilak eskuan

    Zeperino Mandaluniz Gorroño (1918) Muxika

    Fusilak eta metrailadoreak erabiltzen zituzten; berak beti erabili zituen fusilak. Esku-bonbekin eta balekin hornituta joan ziren. Ez zuten inolako prestakuntzarik, baina ikasi beharrekoa arin ikasten ei da. Teruelgo frontea Muela mendian izan zen eta nagusitan hurbildu zen berriro bertara.

  • Zeferino Mandaluniz Hiru anaiatatik bat soldadutzatik libratzen zen

    Zeperino Mandaluniz Gorroño (1918) Muxika

    Hainbeste urtean frontean eta soldadu ibili arren, sekula ez zen zauritu. Sei anaia egon ziren frontean. Zortzi anaia ziren eta bi libratu egin ziren, 3 anaiatatik bat libra baitzitekeen. Gurasoek erabakitzen zuten zein bidali eta zein mantendu etxean. Zeperino bigarren aldiz joan zen anaia bat ordezkatuz. Sekula ez da damutu horretaz, baina berriro ez luke egingo.

  • Zeferino Mandaluniz Trintxera-zuloetan lotan

    Zeperino Mandaluniz Gorroño (1918) Muxika

    Teruelgo frontean, trintxera-zuloan motxila jarri eta bertan egiten zuten lo; lo egin zezaketenean, noski. Arerioen erasoetarako prest egon behar izaten zuten beti. Segurtasunerako, ez zuten ezer erabiltzen.

  • Zeferino Mandaluniz Anaiak anaien kontra

    Zeperino Mandaluniz Gorroño (1918) Muxika

    Seguru asko anaiak anaien kontra aritu zirela dio, ezin jakin. Horrelako kasu asko egon ziren, bando ezberdinetan egoten baitziren. Tiroka zabiltzanean, ez dakizu nor jo edo nor hil dezakezun. Zeperinok ez zuen senitartekorik galdu, lehengusua larri zauritu zuten, baina aurrera atera zen.

  • Zeferino Mandaluniz Etxeandin banatzen zuten errazionamendua

    Zeperino Mandaluniz Gorroño (1918) Muxika

    1929-1941 arteko kinta guztiak joan ziren gerrara. Gerra sasoian herrian ez egon arren, gerraostea ezagutu zuen. Tabakoa, ogi beltza... errazionamenduan ematen zieten. Ibarrurin Etxeandin ematen zuten.

  • Zeferino Mandaluniz Gernikako bonbardaketako lekukoa

    Zeperino Mandaluniz Gorroño (1918) Muxika

    Gernikako bonbardaketak bertan harrapatu zuen. Kaixao tabernan zegoela, jendea arineketan ikusita, Pasealeku azpiko babeslekuan ezkutatu ziren. Handik irteterakoan, dena sutan ikusi zuten eta etxeraino, Undaraino, oinez bueltatu ziren anaia eta biak. Babeslekura sartu eta segidan hasi ziren bonbak botatzen. Dentistarenera joan zen egun hartan. Ez zuen pentsatzen bizirik irtengo zirenik.

  • Zeferino Mandaluniz Gernikara trenez; etxekoen ardura

    Zeperino Mandaluniz Gorroño (1918) Muxika

    Gernikako bonbardaketako egunean, trenez joan ziren Gernikara. Sasoi hartan, Zugastietako tren-geltokia hurbil zegoela iruditzen zitzaien, ohikoa baitzen oinez joatea; Gernikaraino ere askotan joaten ziren oinez Undatik. Bonbardaketa ostean tren-zerbitzua bertan behera gelditu zen. Etxekoek Gernikako erasoa aurrez aurre ikusi zuten eta arduratan egon ziren zain.

  • Eusebio Salegi Frontearen lerroa baserri ondoan I

    Eusebio Salegi Osa (1928) Mutriku

    Baserri ondoan zulo bat egin zuten eta egunez bertara joaten ziren ezkutatzera. Soldaduak egunez baserri barruan egoten ziren eta gauean mendira igotzen ziren. Frontea baserri ondoan zegoen. Animaliak gabez atera egiten zituzten ere.