Borroka

• Gernikara trenez; etxekoen ardura

  Zeperino Mandaluniz Gorroño (1918) Muxika

  Gernikako bonbardaketako egunean, trenez joan ziren Gernikara. Sasoi hartan, Zugastietako tren-geltokia hurbil zegoela iruditzen zitzaien, ohikoa baitzen oinez joatea; Gernikaraino ere askotan joaten ziren oinez Undatik. Bonbardaketa ostean tren-zerbitzua bertan behera gelditu zen. Etxekoek Gernikako erasoa aurrez aurre ikusi zuten eta arduratan egon ziren zain.

• Frontearen lerroa baserri ondoan I

  Eusebio Salegi Osa (1928) Mutriku

  Baserri ondoan zulo bat egin zuten eta egunez bertara joaten ziren ezkutatzera. Soldaduak egunez baserri barruan egoten ziren eta gauean mendira igotzen ziren. Frontea baserri ondoan zegoen. Animaliak gabez atera egiten zituzten ere.

• Frontearen lerroa baserri ondoan II

  Eusebio Salegi Osa (1928) Mutriku

  etxeko norbaitek Debara joan behar zuenean, soldaduek laguntzen zieten bidearen zati batean. Baserrian lau egunez soldaduak egon ziren baina alboko larreetan 18 bat egunez. Soldaduek balen zorroak ematen zizkieten. Debatik etorri ziren soldaduak. Frontea nondik nora zegoen kontatzen du.

• Aita gerrara joateaz libratuta

  Eusebio Salegi Osa (1928) Mutriku

  Baserrian egondako soldaduak espainiarrak, euskaldunak eta nafarrak ziren. Hemezortzi urtetik gorako mutil eta gizonak gerrara eramaten zituzten. Beste baserriko bateko mutil batek ihes egin zuen eta 3-4 urtez egon zen kanpoan. Bere aita libratu egin zen gerrara joateaz.

• Alkoleatik bonbak botatzen zituzten

  Eusebio Salegi Osa (1928) Mutriku

  Alkoleatik bonbak botatzen zituzten itsasontzi handi batekin. Baserritik gertu zegoen zulo batean ezkutatzen ziren. Gerrak iraun zuen denboran Mutrikun arrantzaleak ez ziren arrantzara ateratzen.

• Legionarioen eta soldaduen jantziak ezberdinak ziren

  Eusebio Salegi Osa (1928) Mutriku

  Legionarioen eta soldaduen jantziak ezberdinak ziren. Hasierako soldaduen etorrerarekin ez du emakumerik gogoratzen, baina gerora bai.

• Soldaduekin harreman ona

  Eusebio Salegi Osa (1928) Mutriku

  Baserrian egon ziren soldaduak, dena pagadian egiten zuten. Ez zuten inoiz animaliarik edo janaririk eraman. Ura bakarrik eskatzen zuten. Baserri barrutik tiroka egon ziren lau soldadu horiekin harreman ona egin zuten.

• Bazkaltzen zeudela, tiroak sartu ziren leihotik

  Eusebio Salegi Osa (1928) Mutriku

  Behin bazkaltzen zeudela tiroak hasi ziren eta aitak, leihotik urruntzeko esan zien. Gutxira, balak sartu ziren leihotik eta paretan zuloa egon zen denbora luzez. Beste leiho batzuetatik ere sartzen ziren. Frontea bertan egon zen egunetan egunero zeuden tiroak baserri albotik eta gainetik.

• Gauez artoa biltzen

  Eusebio Salegi Osa (1928) Mutriku

  Frontea baserrian egon zen bitartean ez zuten lurrik lantzen iluntzen zen arte. Arto-sasoia izan zen. Egunean zehar soldaduek zaintzek zizkieten soroak.

• Kanoi txikiak zaldiekin garraiatzen zituzten

  Eusebio Salegi Osa (1928) Mutriku

  Soldaduek kanoi txiki batzuk izaten zituzten eta zaldiekin garraiatzen zituzten. Itziarretik botatzen ziren tiroak oso argi entzuten ziren Larangatik.

• Balak eta bala-zorroak pagadian

  Eusebio Salegi Osa (1928) Mutriku

  Kanoiak botatzen zituztenean entzuten zen soinua egiten du Eusebiok. Bonben parterik ez zen agertzen baserri inguruan baina balak eta zorroak, bai.

• Frontea inguruan zegoenekoa

  Isidro Mandiola Solozabal (1924) Markina-Xemein

  Milizianoek euren baserria inguratu egin zuten. Etxean eibartarrak hartu behar izan zituzten. Apirilaren 25 inguruan bonbardaketa itzelak entzuten zituzten euren etxetik. Intxortako frontea apurtu nahian zebiltzan orduan eta milizianoek alde egin behar izan zuten munizio guztia bertan utzita. Gero, hainbat mutikok istripuak eduki zituzten milizianoek utzitako munizioarekin.

• Gerra zelan hasi zen eta Martxoaren 31ko bonbardaketa

  Rosario Mendibe Atxurra (1928) Durango

• Martxoaren 31ko bonbardaketa

  Jose Antonio Olea Garaita (1930) Durango

• Durangoko bonbardaketa III

  Isidro Ugarte Ortuoste (1924) Durango

  Soldadu talde handi bat fusilak lepoan hartuta ikusi zituela gogoratzen du, eta kanposantu ondoko etxe batean zegoen gizon bat hil zutela. Kanoi alemaniarrak, "Ocho con ocho" deiturikoak, Matienako (Abadiño) Gerediagako ermitaren kontra egon ziren; Mugarra aldera erasotzen zuten.

• Eskolan zegoen bonbardaketa izan zenean

  Nati Bilbao Onaindia (1929) Durango

  Txokolatea eta ogia hartuta joaten zen eskolara, Orozketara, egun guztirako. Eskolan hasi eta zortzi egunera, gerra etorri zen. Eskolatik ikusi zuten bonbardaketa, mahai eta aulkien dardara artean. Bere eskolakide batek infartuaren antzeko zerbait jasan zuen; eta, sustoaren ondorioz, hil egin zen.

• Bonbardaketa egunean, ahizpa esnea banatzen

  Nati Bilbao Onaindia (1929) Durango

  Ostegun arratsaldea eta asteburu osoa jai izaten zuten eskolan. Oporrak, berriz, oraingo antzera. Dotrina Durangoko jesuitetan ikasi zuen. Bonbardaketa egunean, Natiren ahizpa esnea banatzen zegoen kalean. Onik irten zen, baina Andra Mariako elizan jende asko hil zen. Bertan lotuta zeuden esnedunen astoak ere hil egin ziren.

• Lehen oroimena, bonbardaketa

  Juanito Gallastegi Duñabeitia (1933) Durango

  Umetako lehen oroimena: Durangon bonbardaketa izan zen egun bat. Astoen gorpu erdibituak gogoan ditu; eta beraiek "Achicorias Momoitio" lantegiko zakuen ostean gordeta egon ziren, abioiak bonbak jaurtitzen zituzten bitartean.

• Karobia gerrarako babesleku

  Josefina Agirre Urizar (1927) Durango

  Goitik enborrez estalitako karobia izaten zen beraien babeslekua. Lehertu gabeko mortero bat sukaldeko leihoan geratu zitzaien.

• Durangoko bonbardaketa

  Teresa Jaio Rementeria (1924) Durango

  Bonbardaketa egunean, etxean zegoen Teresa, familiarekin. Eztandek etxea dardara batean jartzen zuten. Inguruetan kea zen nagusi. San Andresko bidean zegoen karobi batean gorde ziren.