Politika eta Franco

  • Xabier Amuriza Kondena luzedunen isolamendua

    Xabier Amuriza Sarrionandia (1941) Amorebieta-Etxano

    Kodena txikidunak Madrilera bialtzen zituzten eta kondena luzedunak Zamoran utzi, isolatuta. Azkenean gutxi batzuk geratu ziren kartzelan, baina berrogei izatera ere heldu ziren sasoi batean.

  • Nekane Ibazeta Bandera eta geziak janztera behartuta

    Nekane Ibazeta Solabarrieta (1925) Ondarroa

    Gerra denboran paparrean Espainiako bandera txikia jartzera behartu zuten. Gero falangeko geziak jarri behar izan zituzten.

  • Miren Lore Ibazeta Soldaduen beldur gauzak erre edo ezkutatu

    Miren Lore Ibazeta Solabarrieta (1936) Nekane Ibazeta Solabarrieta (1925) Ondarroa

    Gerra garaian, soldaduak etxez etxe joaten ziren arakatzera. Liburuak, poxpolin arropak eta gainerakoak erre egiten zituzten beldurrez, baina beraien amak erre beharrean, koltxoian gorde zituen. Pregoia zabaldu zuten etxeetan zituzten gauzak entregatzeko. Beste alderdikoa zen emakume batek abisatu zien ordurako abertzaleek gauzak erre zituztela.

  • Miren Lore Ibazeta Erreketeak ohe bila

    Miren Lore Ibazeta Solabarrieta (1936) Nekane Ibazeta Solabarrieta (1925) Ondarroa

    Erreketeak etxerik etxe joan ziren ate joka ohe bila. Beraienera ere joan zen behin bat mozkor-mozkor etxez erratuta.

  • Daniela, Lourdes eta Anastasio Kolore politiko guztietako jendea Mañarian

    Daniela Bernaola Agirre (1938) Lourdes Bernaola Agirre (1932) Anastasio Urizar Belakortu (1923) Mañaria

    Denetarik zegoen Mallabian: falangista, karlista, nazionalista eta errepublikanoak. Azken hauetatik hiru oso ezagunak ziren. Lehen bezala, gaur ere jende txarra badagoela dio Lourdesek, baina lehen partidu politikorik ez zegoela dio Danielak.

  • Adrian Amantegi Maristetan 'Cara al Sol' ez abestearren zigorra

    Adrian Amantegi Arteaga (1928) Mañaria

    Durangoko maristetan eskua altxatu eta ilaran Cara al Sol kantatu behar izan zuten. Hiru anaiek ez zuten abesten eta zigortu egiten zituzten. Marista batek ohe gainean txapel gorria izaten zuela du gogoan. 14 urtegaz eskola utzi eta beharrean hasi zen familiako harrobian.

  • Jon Ander Zurikarai Garaiko Santiagoetako erromeria kentzeko agindua

    Jon Ander Zurikarai Atxa-Orbea (1933) Zaldibar

    Santiagoetan Garain egiten zen erromeria. Behin, Bizkaiko Gobernadore Zibila hil zela eta Garaiko erromeria kentzeko agindua eman zuten.

  • Elena Sarraua Euskara debekatuta eskolan

    Elena Sarraua Amutxastegi (1929) Jose Luis Sarraua Amutxastegi (1933) Zaldibar

    Umetan dena egiten zuten erdaraz eskolan, baita doktrina bera ere. Erdararik jakin ez eta zigortu egiten zituzten eskolan euskaraz egitearren: eraztuna pasatzen zioten elkarri euskaraz egiten zutenean. Honez gain, eskolara sartu orduko Espainiako bandera atera eta 'Cara al Sol' abestu behar izaten zuten.

  • Elena Sarraua Gerraostean, irratia eta 'Euzkadi' aldizkaria debekatuta

    Elena Sarraua Amutxastegi (1929) Jose Luis Sarraua Amutxastegi (1933) Zaldibar

    Gerraostean debekatuta egon zen irratia edukitzea eta baita Euzkadi egunkaria bera ere. Etxean zituzten aleak erre egin behar izan zituzten. Irratia erosi zutenean, Bilbo, Donosti eta Andorra izaten ziren entzuten zituztenak, eta La Gaceta del Norte eta La Voz de España irakurtzen zituzten egunkariak. Elizan, Zeruko argia aldizkaria hartzen zuten.

  • Patxi Bolano Ibarlako eskolara, bederatzi urterekin

    Patxi Bolaño Olea (1927) Irun

    Bederatzi urterekin hasi zen eskolan, baina ordurako bazekien irakurtzen eta idazten, amak erakutsita. Ibarlako eskolan ibili zen. Ordubeteko bidea zuen etxetik. Meazuritik, berriz, bost tunel pasatu behar zituen ilunetan. Maistra frankista zen. Cara al Sol kantatu. Anaia 17 urterekin hil zen, gaixotuta. Apaizak euskaraz erakutsi zien doktrina.

  • Patxi Bolano Euskararen eta euskal nortasunaren kontrako giroa

    Patxi Bolaño Olea (1927) Irun

    Alabarekin hasi zen euskararekin kezkatzen. Gerra garaian, ez zen politikaz hitz egiten. Franco onena zela sinetsarazten zieten. Aitari pistola jarri zioten aurrean, erdaraz egiteko. Patxi bizilaguna nola hil zuten azaltzen du.

  • Maria Igarza Agintari berriak lapurretarako gertu

    Maria Igarza Zubiate (1924) Elorrio

    Alkateak, apaizak, baita barrenderoak ere, aldatu ziren gerra ostean. Aurrenengo sei urteak izan ziren txarrenak. Nahikoa lapurtu zutenean baretu omen ziren apur bat. Aitari gertatutako kasua.

  • Maria Igarza Elorrioko lehen komando klandestinoa

    Maria Igarza Zubiate (1924) Elorrio

    Senarrak parte hartu zuen Elorrioko lehen talde klandestinoan. Atxilotu eta kartzelan egon zen. Taldekideen izenak. Ajuariagerra zuten gidari.

  • Maria Igarza Espainiako bandera lapurtu zutenekoa

    Maria Igarza Zubiate (1924) Elorrio

    Behin, Espainiako bandera harrapatu zuten, eta nazionalista jendea kuartelera eraman eta jipoitu. Handik gerora agertu zen, "Rosita Tremens" enterradorearen alabaren leihoan.

  • Arantxa Urretabizkaia Mojetan, abesti frankistak; diziplina

    Arantxa Urretabizkaia Bejarano (1947) Donostia

    Sagrada Familia ikastetxeko kontuak: mojekin formazioan abesti frankistak abesten zituzten. Cara al Sol. Ordurako bazekiten beraiek ez zirela haietakoak. Diziplina ez zen oso zorrotza, baina ondo portatzen zenari "ohorezko banda" ematen zioten sari moduan. Zigor gogorrik ez.

  • Anton Mari Aldekoa-Otalora Bilera politikoetan Bittorrekin

    Anton Mari Aldekoa-Otalora (1951) Iurreta

    Gerediaga Elkarteko batzarren baten ezagutu zuen. Astola bueltan lorategi bat egitea erabaki zen eta Bittorri eman zioten ardura. 1975 inguruan bilera klandestinoetan ere aurkitzen zuen Bittor. Ordurako ilea zurituta zuen. Eredu zen eurentzat.

  • Carmelo Cedrun Oromiñoko eskola

    Carmelo Cedrun Otxandategi (1930) Iurreta

    Carmelo Oromiño auzoan jaio zen. Beraien etxea lurrez eta Udalez Etxano da (gaur egun Amorebieta-Etxano), baina Elizaz Iurreta. Auzoko eskolara joan zen 12 urtera arte, Iurretara joan zen arte eskola partikularrera. Euskaraz egitea galarazita zuten eskolan eta sarritan zigortzen zien Valladolideko maisuak.

  • Jesus Garmendia "División Azul"eko abestia ez kantatzearren zaplaztekoa

    Jesus Garmendia Aurrekoetxea (1930) Bermeo

    Eskolatik irteteko zegoela II. Mungu Gerra hasi zen. Espainian preso zeuden asko, tartean hainbat bermeotar, Errusiako División Azulera joan ziren. Pedro Fernández Bermeoko sasoi hartako alkateak Hermanoetan División Azuleko abestia irakatsi zien. Berak ez zuenez abestu "hermano" batek zaplazteko itzela jo zion.

  • 475 "Frente de Juventudes"-eko kide izan behar

    Txomin Sarriegi Olaran (1928) Beasain

    "Frente de Juventudes"-en inguruko azalpenak ematen ditu. Kirol ekintza desberdinak antolatzen zituzten.

  • 475 Arlo askotan zegoen zentsura

    Txomin Sarriegi Olaran (1928) Beasain

    Politika gaien inguruan ere zentsura handia zegoen. Elizak indar handia zuen garai hartan. Kultur ekintza desberdinen antolaketa euren esku zegoen.