Politika eta Franco
-
Bi maistra
Soledad Abarrategi Eraña (1932) Arrasate
Eskolako kontuak. Lehenengo eduki zuten maistra falangista zen. 'Cara al Sol' abesten zuten eskolan. Bigarren maistra ona zen: urtean behin bazkari bat egiten dute harekin.
-
Alkate hogeita bi urtean
Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein
Laurentzi udaletxean sartu zenean, oraindik Franco bizirik zegoen. Notarioarekin sartu behar izan zuen, ez zioten sartzen uzten eta. Herriko gurasoen ordezkaritzat sartu zen, "representante del tercio familiar". Hamar urte eman zituen zinegotzi Laurentzik, frankismoaren azkenengo urteetan. 1977an egin zen alkate eta hogeita bi urtean jardun zuen alkatetzan.
-
Partidu abertzaleak klandestinitatean
Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein
Francoren garaian, klandestinitatean egon zen EAJ. Sasoi horretan, Laurentziren beharlekura eramaten zuten partiduko propaganda; ez bakarrik EAJkoa, baita HBkoa ere.
-
Etxea arakatu zioten
Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein
Alderdi abertzaleak klandestinitatean zeudenean, propaganda orriak banatzen zituzten. Harrapatuz gero, kartzelaldia izaten zen zigorra eta etxeak arakatu ere egiten zituzten. Behin, Laurentziren etxera sartu ziren.
-
ETAkoak etxean gorde
Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein
Behin, Laurentzik ETAko mutilak eduki zituen etxean gordeta. Hasieran, Markinara heldu zirenean komentuan egon ziren eta gero Laurentzirengana bialdu zituzten. Hamabost egunean eduki zituen etxean.
-
Julen erraldoia mutil koskorren artean Institutuan
Julen Madariaga Agirre (1932) Bilbo
Ikasgai batean "0" izanez gero, ezin zen bataz bestekoa egin. Bizpahiru urte galdu zituen horregatik. Getxoko Institutuko argazki zaharretan ikusten dira mutil koskorrak praka motzetan, eta erraldoi bat: Julen.
-
"Oztopo izan dena abantaila bilakatzen da batzuetan"
Julen Madariaga Agirre (1932) Bilbo
Errebalida Espainian egin behar izan zuen, Euskal Herrian ezin baitzen. Oviedon galdutako ikasturteak berreskuratu zituen. Oztopo izan dena abantaila bilakatzen ei da batzuetan.
-
Nola ezagutu zuen Madariagak Txillardegi
Julen Madariaga Agirre (1932) Bilbo
Txillardegi aspalditik ezagutzen zuen Julenek, txiripaz. Amak ahizpa zuen ezkonduta Donostian, eta oporretan Julen eta anaia Jon sarri joaten ziren hara. Antiguan ezagutu zuten elkar, 16-17 urte zituela. Albisu ere bai. Nork erran lau edo bost urte geroago Ekin eta ETA bezalako erakundeak sortuko zituztenik?
-
Madariagak eta Txillardegik erdaraz elkarrekin
Julen Madariaga Agirre (1932) Bilbo
16-17 urterekin erdaraz jarduten zuten Madariagak eta Txillardegik, ez baitzekiten euskaraz. Zertxobait bazekien Julenek, umetan neskameekin ikasita.
-
Xabier Peñarekin eta Alfontso Irigoienekin ikasi zuen euskaraz
Julen Madariaga Agirre (1932) Bilbo
Xabier Peñarekin eta Alfontso Irigoienekin ikasi zuen euskaraz Bilbora itzulitakoan. Asko estimatzen zuen Julenek Alfontso (hau ere Ekin-en sortzaileetarikoa, bertsolaritzaren sustatzailea izateaz gain). Txilera joatean ahaztu zitzaion zekien euskara apurra.
-
Irakasle mutxurdin gaizto batek Institutuan gorriak ikustarazi zizkion
Julen Madariaga Agirre (1932) Bilbo
Txiletik hamalau urterekin itzuli eta Institutuan hasi zen Bilbon. Oso oroitzapen txarra du. Ameriketan ez zen latina eta greziera erakusten. "Mutxurdin" hitzaren etimologiaz. Bazen Institutuan irakasle mutxurdin bat, gaiztoa, beltzak ikustarazi zizkiona. Bazekien "rojo separatista" ginela, eta ikasi arren, 0 jartzen zion.
-
Emakumeak puntuak lortzen zituzten umeak izateagatik
Joxe Aburuza Etxeberria (1936) Aduna
Lehen emakumeak ezkondu ondoren gutxi joaten ziren lanera. Puntuen sistema zegoen eta hura azaltzen du. Emakumeek puntuak lortzen zituzten umeak izateagatik eta horrela lanean baino gehiago irabazten zuten. Puntuena Francok familia ugarien alde egindako lege baten araberako sistema zen. Jornala lanera joan gabe lortzen zuten. Gero puntuen sistema gutxitzen joan zen eta azkenean kendu egin zuten.
-
Gerran Francoren alde egon zirenen abantailak
Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria
Langabezian egon zen gerratik itzuli zenean. Lana lortzeko lehentasuna izan zuten gerran Francoren alde egondakoek: Dibisio Urdinean egon izanagatik soldata jaso zuten soldaduek eta pentsiorako kontatzen zieten urte horiek; Jesusek gerran emandako 8 urteek ez zuten kontatzen.
-
Corazón de María ikastetxean
Patxi Mugerza (1936) Donostia
Corazón de María ikastetxera joan zen Patxi. Gela guztietan zegoen Francoren argazkia, goizero: '¡Arriba España, viva Franco!' oihukatu behar izaten zuten.
-
Bertako monja eta fraideak Ameriketara
Patxi Mugerza (1936) Donostia
Bertako monja eta fraideak Ameriketara bidali zituzten, misioetara, eta Francoren aldeko espainiarrak ekarri zituzten hona.
-
Eibarko Bar Loyola
Ines Lezea Txurruka (1932) Mutriku
Gerrako kontuak. Trenak martxan jarri, eta jendea Eibarrera bueltatzen hasi zen. Jan eskasia. Bar Loyolan bazkaria debalde ematen zuten. Tabernan bandera española zegoen, eta 'Cara al Sol' abestu behar zen jateko.
-
Kartzelan zazpi hilabetez
Arantxa Larrea Garmendia (1937) Lezo
1974an kartzelan egon zen, zazpi hilabetez. Urkola medikua joan zen, eta pilulak eman zizkion; handik aurrera hobeto. Etxean ETAko jendea hartzen zuten, lotarako; jatekoa ere ematen zien. Miaketa batean pistola bat aurkitu zuen Poliziak, poltsa batean.
-
Mitinak egoitzetan eta zinema aretoetan
Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria
Gerra Zibila piztu baino lehen, Federica Montseny (Madril, 1905 - Okzitaniako Tolosa, 1995) eta Aurora Arnaizen (Sestao, 1913 - Mexiko Hiria, 2009) mitinak bildu zituen Errenteriako Cine Reinak, Frente Popularrak, ezkerreko alderdiek osatutako koalizioak deituta. Jesusek harrez gero ibili du buruan sartuta Montseny eta Arnaizen esaldi bana.
-
Taberna giroa; Aberri Eguna
Miren Zuazabeitia Herrasti (1930) Aretxabaleta
Taberna giroa nolakoa izaten zen; lehenago neskak ez ziren tabernetan sartzen, ez zegoen ongi ikusia. Aberri Egunean, gauza berezi bezala, aitarekin joaten ziren. Beraien etxean Aberri Eguna ospatu egiten zen; gerraostean baina, kalean ezin zitekeen horri buruz lasai hitz egin.
-
Sotana eta guzti manifestazioetan
Xabier Amuriza Sarrionandia (1941) Amorebieta-Etxano
Bizkaian "Gogor" izeneko abade taldea sortu zen "gogorkeriaren aurka gogortasuna" lelopean. Manifestazioak egiten zituzten, sotana eta guzti, poliziak ezin zituen ukitu gotzainaren baimen barik eta.