Politika eta Franco

• Eskolan "Cara al Sol"

  Markos Gabilondo Irala (1942) Bergara

  Eskolara sartu aurretik egunero bandera igo eta "Cara al Sol" abesten zuten. Maisuekin gaztelaniaz egin behar zuten baina ikasleen artean batzuetan euskaraz ere. Eskolatik kanpo ia beti euskaraz.

• Asanblada klandestinoak mendian

  Markos Gabilondo Irala (1942) Bergara

  Soldaduskan zegoela hasi zen klandestinitatean orriak idazten. Gero herrian kopiak egiten zituzten eta kaletik botatzen zituzten. Lan eta gizarte-baldintzak salatzen zituzten gehienbat baina bazeuden beste talde batzuk ere. Asanbladak mendian egiten zituzten.

• Iparraldetik ezkutuan liburuak, diskoak, ikurriña... ekartzen

  Markos Gabilondo Irala (1942) Bergara

  Juventudes-etik Iparraldera irteerak egiten zituzten eta handik diskoak, liburuak eta behar zutena ekartzen zuten, autobusean ezkutatuta. Guardia Zibila autobusera igotzen zenean, gauzak aurkituz gero errekisatu egiten zituen.

• Klandestiniatean bilerak egiten

  Karmentxu Zelaia Etxeberria (1952) Bergara

  Juventudes utzi zutenean, politika munduan sartu zen Karmentxu. Comisiones Obreras. Klandestiniatean biltzen ziren, mendian.

• Pintadak egiteko sistema asmatu zuten; lemak

  Josu Ibargutxi San Pedro (1949) Eibar

  Edozein lekutan egiten zituzten panfletoen kopiak. Pintadak egiteko, brotxak erabiltzen zituzten hasieran, baina gero beste sistema bat asmatu zuten, beirazko poteekin. Pintaden lemak: "Gora ETA", "Euskadi ta Askatasuna", "Elkartasuna eta Indarra", "Euskadi librea behar dugu", "Viva Euskadi"...

• Eskolan "Viva España" kantatu behar

  Resu Aizkorreta Arruabarrena (1931) Pasaia

  Etxean dena euskaraz egiten zuten. Kalean erdaraz. Ikasi nahi zuten. Irakasleak oso zorrotzak ziren. "Viva España" kantatu behar zuten. Oholtzara ateratzen zuten marraztera. Enziklopedia bakarra zuten guztientzat eta mutilen gelara eramateak lotsa ematen zion.

• Gerra ostean, beldur handia

  Edurne Lasa Amorebieta () Elgoibar

  Mojetan euskaraz ezin zutela egin argi zeukaten. Beldur handia ezagutu du etxean. Aita kartzelan egon zen heriotza zigorrarekin.

• Klandestinitatea bizi

  Luis Alberto Aranberri Mendizabal (1945) Eibar

  Klandestinitatea hurretik ezagutu zuten, bai kultura eta bai politikari dagokionez. Azalpenak ematen ditu.

• Anaiaren ihesa, ETAn sartzeko gonbidapena eta beste

  Luis Alberto Aranberri Mendizabal (1945) Eibar

  Anaiak ihes egin zuen hemezortzi urterekin, 1965ean, eta tarteka agertu egiten zen. Normaltasunez bizi zuen egoera hori. ETAn sartzeko gonbidapena jaso zuenekoa kontatzen du. Burgosko epaiketaren harira, telegrama bidali zion Francori indultua eskatuz, beste askok bezala.

• Polizia aitaren bila sarri

  Mirentxu Agote Aramendi (1933) Donostia

  Bere aita abertzalea zen eta askotan joan izan zen Francoren polizia aitaren bila. Franco Donostiara etortzen zen bakoitzean, beraien aita kartzelara eramaten zuten. Beraien etxea miatu eta nahi zuten guztia ere eramaten zuten.

• Mirentxutik Maritxura

  Mirentxu Agote Aramendi (1933) Donostia

  Euskaraz egitea debekatuta zuten. Mirentxu kalean 'Maritxu' zen.

• Auzora bertsolariak ekartzeko egin beharrekoak

  Maritxu Loiola Ugarteburu (1948) Elgoibar

  Aitak San Pedro auzoko jaietara bertsolariak ekartzen zituen. Kuartelean baimena eskatu behar izaten zuen. Guardia Zibilak gerturatzen ziren zer kantatzen zuten entzutera. Beste auzoetan antzera ibiliko zirela uste du.

• Poliziak apaiz jantziarekin Arantzazuko ibilaldian

  Jesus Bilbao Aizpiri (1940) Elgoibar

  Agustin Ibarrolak Manolo Zabalarekin batera egin zuen soldadutza eta gogoan du haren etxera joan zela behin, gero Arantzazuko ibilaldia egiteko. Abuztuko azkenengo larunbatean egiten zen Arantzazura ibilaldia. Oñatitik oinez igotzen zen jendea, gauez. Deunoro Oliden atxilotu zuten urtean Jose Luis Belloso apaizak abisatu zien, poliziak zebiltzala apaiz jantzita eta kontuz ibiltzeko.

• Frantzian Eibarko berri

  Candido Eguren Zabarte (1906) Eibar

  50eko hamarkadan Frantzian zegoen Candido eta izaten zuen Eibarko lan gorakadaren berri. Anekdota batzuk kontatzen ditu.

• Bertsotarako debekuak

  Pablo Irazabal Ertzilla (1930) Muxika

  Francoren sasoian bertsotan egitea galarazi egiten zuten sarritan. Hala ere, zer edo zelan beti lortzen zuten aurrera egitea.

• "Por Dios por la pata y el buey"

  Pablo Irazabal Ertzilla (1930) Muxika

  Eskolan oinarrizko gauzak ikasten zituzten. Falangearen kanta goizero abestu behar izaten zuten. "Por Dios por la Patria y el Rey" esan beharrean, "Por Dios por la pata y el buey" entzun zion ondokoari Pablok eta sarritan zigortzen zuten.

• Francoren heriotza

  Trini Orue-Etxebarria Elorrieta (1943) Derio

  Franco hil zenean, bere aitaginarrebak ardo botila bat atera zuen, gordeta zuen erreserbakoa. Ireki eta garraztuta zegoenez, bota egin zuen: "hemos esperado tanto a que se muera...". Derion ez zen asko ospatu: jendea beldur zen, frankista asko zegoen. Gainera, baserritarrak ez ziren arduratzen politikaz.

• Francoren irudia ikasgelan

  Ines Olaizola Mitxelena (1949) Lezo

  Lezoko eskolan ibili zen. Irakurtzea eta idaztea gustatzen zitzaion gehien. Francoren irudia horman ikusi izanak arreta eman zion.

• "Cara al Sol" eta "Bienvenida sea usted" eskolan

  Isabel Arana Barandiaran (1928) Jexuxa Barandiaran (1924) Ataun

  "Cara al Sol" abestu beharra izaten zuten eskolan, beso altxatuta, egunero. Norbait sartzen bazen, "bienvenida sea usted" abesten zuten. Maistrak atzamarka egiten zien.

• Tertulia politikoak etxean

  Serafin Basauri Arteaga (1935) Eibar

  Eskolan gazteleraz egin behar zuten, baina lagun artean dena euskaraz. Haien etxean, Prietotarrak bizi ziren eta politikako tertuliak egiten zituzten. Behin, salaketa bat jaso zuten eta Jose alguazila joan zitzaien.