Politika eta Franco

• Euskarazko izenak izatearren maistrak gogor egin

  Bene Markaida Barrenetxea (1935) Bitoria Markaida Barrenetxea (1939) Sopela

  Maite eta Iñese izeneko bi neska oso txarto tratatzen zituen maistrak beraien izenengatik, izen euskalduna izateagatik hain zuzen ere. Nere izeneko bati "Mia" esaten zion. Beraien etxekoek ez zuten horrelako arazorik izan.

• Euskararekiko kontzientzia

  Ana Mari Markaida Barrenetxea (1932) Bene Markaida Barrenetxea (1935) Bitoria Markaida Barrenetxea (1939) Sopela

  Etxetik kanpo ez zuten euskararik egiten. Bitoriak ere mutil-lagunagaz gaztelaniaz egiten zuen eta semea jaio ostean hasi ziren beraien artean euskaraz egiten. Beraien lehen iloba, Ana Mariren semea, jaio zenean piztu zitzaien benetako kontzientzia.

• Kalean erdara nagusi

  Bene Markaida Barrenetxea (1935) Bitoria Markaida Barrenetxea (1939) Sopela

  Kalean ez zuten euskaraz egiten Sopelako jendeagaz, ingurukoekin egiten zuten batik bat euskaraz. Barrikan eta Urdulizen euskara hobeto mantendu zen.

• Baserritarrei: "hablen en cristiano"

  Bene Markaida Barrenetxea (1935) Bitoria Markaida Barrenetxea (1939) Sopela

  Bitoria 17 urtegaz hasi zen esne-saltzaile beharretan. Trenean esne-saltzaileak eta plazara zihoazen baserritarrak batzen ziren eta askotan entzun behar izan zuten "hablen en cristiano" esaldia.

• Bueltan, ilea moztu zioten bati

  Benita Gallastegi Galartza (1923) Soraluze

  Plazentzian karlista asko zegoen. Haiek han geratu ziren. Beraiek Frantzian zeudela, batzuk bueltatu ziren, eta bati ilea moztu zioten, plazan. Olioa ere edanarazi zioten. Hark esaten zuena, zuen pezeta bakarra eman ziola ilea moztu zionari. Propina bezala, lotsarazteko. Nork moztu zion ilea.

• Karlistak engainatuta zeuden

  Lucia Etxabe Zubizarreta (1927) Soraluze

  Giro garratza topatu zuen Belgikatik etorrita. Ordurako egoera politikoaz konturatuta zegoen, baina ezin zuten berbarik egin. Karlistak engainatuta zeuden. Gernika "gorriek" bonbardatu zutela esaten zuten urte asko geroago.

• Aita deportatu egin zuten

  Mattin Labayen Sansinenea (1931) Tolosa

  Erbesteratuta zeuden espainolekin harremanak bazituzten. Aita deportatu egin zuten. Amak asko sufritu zuen. Mattin txikia zenez ez zen ezertaz enteratu.

• Irratia entzuten

  Pakita Peñagarikano Elosegi (1926) Tolosa

  Diktadura garaian, desinformazio handia zegoen. Radio Francia Internacional entzuten zuten; gaztelaniaz ematen zituzten albisteak eta horrela izaten zuten gauzen berri.

• Euskal izenak frankismo garaian

  Mariani Izaskun Estanga Uriarte (1933) Tolosa

  Errepublika garaian jarritako izen euskaldunei buruz hitz egiten du. Frankismo garaian, ezin ziren aipatu ere egin.

• 'Cara al Sol' eta "ereserki nazionala"

  Mariani Izaskun Estanga Uriarte (1933) Tolosa

  Gerra garaia du hizpide. Eskolan, mojetan, Cara al Sol eta "ereserki nazionala" abestu behar izaten zituzten. Behin lehen jaunartzea egin eta gero, ez zuten kantatu.

• "Soldadu nazionalen" desfileak San Frantzisko pasealekuan

  Mariani Izaskun Estanga Uriarte (1933) Tolosa

  Egun seinalatuetan, "soldadu nazionalen" desfileak izaten ziren San Frantzisko pasealekuan. Desfileetatik ihes egiteko, Betelura joan ohi zen bizikletaz. 12 urte bitartean, igandero joaten zen Betelura aitona-amonak bisitatzera.

• Euskaraz egiteagatik, ilea moztu eta errizino-olioa hartu behar

  Mariani Izaskun Estanga Uriarte (1933) Tolosa

  Euskaraz hitz egiteagatik eta soldaduengana joategatik zer zigor jartzen ziren aipatzen du: ilea moztu eta errizino-olioa ematen zien, beherakoa eragiteko. Gero, herrian zehar ibiltzera behartzen zuten jendea, lotsa pasako.

• 'Círculo Carlista' eta batzokia

  Mariani Izaskun Estanga Uriarte (1933) Tolosa

  Gerra aurretik, Tolosan baziren Círculo Carlista eta batzokia. Gero, falangearen esku geratu eta Círculo Carlista y Tradicional y de las JONS izena hartu zuen batak, eta arte eta lanbide eskola jarri zuten bestean.

• "Poliki-poliki" inauteriak martxa hartzen

  Xabier Garikano Solabarrieta (1931) Tolosa

  Gerra ondorenean, "poliki-poliki" hasi zen inauterien jaia ospatzen. Aurrena, txaranga bat; gero, danborrada... Udalak ez zeukan dirurik, eta, orduan, zozketak antolatu ziren dirua lortzeko. Herriko koadrilen batzorde bat osatu zen.

• Izaskungo ermitan, tertzioen banderak falta...

  Xabier Garikano Solabarrieta (1931) Tolosa

  Izaskungo ermitan, gerra irabazi zuten tertzioen banderak egoten ziren zintzilik. Egun batean, bandera horiek kendu egin zituzten. Tolosako 40 lagun inguruk abisua jaso zuten guardia zibiletara joateko; Xabier tartean zen. Galdeketari buruz hitz egiten du.

• 'Frente de Juventudes'era ez zen joaten

  Xabier Garikano Solabarrieta (1931) Tolosa

  Frente de Juventudes eta Sección Femeninari buruz hitz egiten du. 14-15 urterekin, lanetik irten eta talde horiek ematen zituzten eskoletara joan behar izaten zen. Eskola horiek "mugimendu eta altxamenduari buruz"-koak izaten ziren. Xabierren nagusiak erabaki zuen hura ez bidaltzea, eta isuna ordaintzen zuen.

• Txapel gorria eta euskal izenen debekua

  Xabier Garikano Solabarrieta (1931) Tolosa

  1936tik 1942ra bitartean, txapel gorria jantzita ibili behar izaten zuten umeek. Futbol partida ikusten ari zireneko pasadizo bat kontatzen du: haizeak txapela eraman zion. Euskal izenak debekatu zirela kontatzen du.

• Franco Tolosan

  Jose Miguel Elosegi Aldasoro (1933) Tolosa

  Franco Tolosatik pasatzen zen Donostiara kotxez joaten zen bakoitzean. Egun finkorik ez zen egoten baina paper fabrikak erreka garbi zuenean jakiten zuten pasatzear zegoela.

• Zinegotziari pilotarekin emateagatik izandako ondorioak

  Bixi Garmendia San Sebastian (1916) Urnieta

  PNVkoak kartzelara sartzen zituzten. Behin, pilotan zebiltzala, zinegotziren bat pasa zen handik, eta pilotarekin jo zuten (nahita, itxuraz); han zeuden guztiak atxilotu egin zituzten.

• Alaba Gurutze torturatu eta hil

  Kontxita Igerategi Santa Cruz (1931) Urnieta

  Gerra denboran hainbat herritar fusilatu zuten Francozaleek. Askoz geroago, beren alaba Gurutze torturatu eta hil egin zuten. Orduko legeak jarraitzen omen du orain.