Politika eta Franco

• Eskola garai gogorra: euskara debekatuta, zigorrak...

  Jose Luis Elkoro Unamuno (1935) Bergara

  Elgetako eskola nazionalean maisua falangista zen. Klasea hasi aurretik Espainiako ereserkia abestu behar izaten zuten zutik eta maisuak "Viva España" eta halakoak esaten zituen. Gainera, gogorra zen maisua. Makilarekin jotzen zituen bernetan edozer gauzagatik. Debekatuta zuten euskaraz egitea eta beraiek ez zekiten gaztelaniaz.

• Gasteizko kolegioan irakasle falangistekin izandako arazoak

  Jose Luis Elkoro Unamuno (1935) Bergara

  Gasteizen ez zuten bereizkeriarik bizi izan euskaldunak izateagatik; harreman normala zuten. Eskolan falangeko kideekin bakarrik izan zituzten arazoak: gimnasia ematen zien irakaslearekin eta "Formación Nacional" irakasten zienarekin. Beraiek kirolean onak izatea ez zitzaien gustatzen. Gasteizen txapeldun geratu eta Madrilera joan behar ziren Espainiako txapelketa jokatzera, baina beste batzuk bidali zituzten. Irakasle falangistari protesta egin ziotelako, berari eta Errenteriako ikaskide bati falangeko irakasgaian ez gainditua jarri zieten. Hori gabe ezin zuten errebalida egin eta larri ibili ziren. Irakasleak begitan hartuta zeukan Jose Luis, behin Alfa lantegiaren inguruan hitz egin ziolako.

• Falangeko liburuak San Juan sutan erre zituzten

  Jose Luis Elkoro Unamuno (1935) Bergara

  Ekainean oporrak hartzen zituzten Gasteizko kolegioan. Azkeneko kurtsokoak errebalidako azterketarako presatzen geratu ziren. San Juan sua egin eta falangeko liburuak erre zituzten bertan. Ez zen inor konturatu. Artean ez zuen kontzientzia politikorik.

• Gaztelaniaz derrigorrez egin behar

  Maria Jesus Azkuna Agirre () Amorebieta-Etxano

  Eskolan dena gaztelaniaz egiten zuten. "Cara al Sol" abesten zuten. Amari esan zion lehenengo gaztelaniazko esaldia zein izan zen kontatzen du. Mutilen akademia non zegoen.

• Ikaskideek bazekiten eta euskaraz!

  Esther Goikolea Zabala (1943) Patxi Goikolea Zabala (1933) Arrasate

  Nagusiagoei eta gurasoei zuka egiten zieten. Estherrek Arrasaten eskolan erdaraz ikasi zuen. Urte asko geroago, bere eskolakideek euskaraz bazekitela konturatu zen.

• Gerra osteko errepresioa

  Maria Igarza Zubiate (1924) Elorrio

  Udaletxean agintzen jarri zirenak ez ziren izan lehengo karlista nabarmenenak. Karlistak asko kexatzen omen ziren eurek sufritutakoaz. Norbaiten aldeko sinadura eske etorritakoan, zenbaitek ez omen zuen ondo erantzuten.

• Eskolan "Cara al Sol" ikuskaritza egunetan bakarrik

  Maria Luisa Aginaga Zabaleta (1939) Lasarte-Oria

  Michelineko eskolan urtean behin ikuskaritza pasatzen zen eta orduan "Cara al Sol" abesten zen, bestela ez. Maistra ez zen frankista.

• Emakumeentzat zerbitzu soziala "Sección Femenina"-n

  Maria Luisa Muguruza Tellaetxe (1947) Lasarte-Oria

  "Sección Femenina"-ko maistrak zituzten, baina ez du sekzioko bulegorik gogoratzen Lasarten. Kotxeko karneta ateratzeko, zerbitzu soziala egin behar zuten Donostian. Otar ("canastilla") bat egin behar zuten, ume jaioberrien arroparekin.

• Abertzalea izateagatik lanetik kaleratua izan zen aita

  Juan Jose Araolaza Lahidalga (1943) Zizurkil

  Zizurkilen aita udal-langilea zen. Etxean euskaraz egiten zuten, baina umetan irakurzaletasun handia zuenez, gaztelaniaz ere moldatzen zen. Aita udaletxetik bota zuten EAJri botoa eman eta abertzalea izateagatik.

• Zaldibiako Jesus apaiza

  Saroi Jauregi Aiestaran (1978) Aloña Jauregi Irastorza (1980) Zaldibia

  Trantsizio garaian, udala osatzeko orduan egon ziren tirabirak, erregearen koadroa zela eta. Frankismo garaian Zaldibian ibili zen Jesus apaiza nor zen.

• Burgosko prozesuagatik protestak

  Miren Lore Ibazeta Solabarrieta (1936) Nekane Ibazeta Solabarrieta (1925) Ondarroa

  Burgosko prozesua egon zenean, elizan egon zen jendea protestan. "Cristo Rey"koak etorri zirenean, apaizarengana joan ziren, elizan ez baitzegoen inor.

• Eskolan dena gaztelaniaz, Cara al Sol, banderari muin egin...

  Ana Mari Lezertua Sustaeta (1940) Mutriku

  Eskola nazionalean sartzean banderari muin egin behar zioten eta "Cara al Sol" abestu. Maistra nafarra eta euskalduna zen, Miren Goiburu, eta pena ematen zion euskaldunek gaztelaniaz egin behar zutelako. Udaletxe azpian ibili zen eskolan. Neskak eta mutilak banatuta zeuden. Egaña lantegian lanean zegoen bitartean atera zuen eskola-ziurtagiria.

• "Mutrikuko toma", irailaren 27an

  Adela Romero Urreisti (1942) Maria Pilar Romero Urreisti (1946) Mutriku

  Gerra bukatu eta hurrengo urteetan, irailaren 27an "Mutrikuko toma" ospatzen zuten batzuek. Montejurrara joaten ziren eta Mutrikura bueltan Espainiako bandera ateratzen zuten, bazkaria egin, kantatu, txapliguak bota... Gaur egun Marinero taberna dagoen lekuan.

• Maristetan, "Cara al Sol" eta bandera

  Joseba Mirena Agirre Mugerza (1935) Mutriku

  Maristetan, "Cara al Sol" abestu behar zuten eta soldaduak bezala kokatzen ziren. Bandera. Kapera eskolan bertan. Eskolaren antolamendua.

• Franco eta Primo de Riveraren argazkiak eskolan

  Joseba Mirena Agirre Mugerza (1935) Mutriku

  Eskolan, Francoren eta Primo de Riveraren argazkiak zeuden. Baita uztarriak eta geziak zituen marrazki handi bat. San Francisco Javier zen Maristen eskolako izen ofiziala.

• Don Jexux apaiza, Don Modestoren justu kontrakoa

  Anttoni Nazabal Iztueta (1956) Zaldibia

  Aitak kontatzen zion gaztetan dantza taldean klandestinitatean entsegatzen zutela. Don Modestoren ondoren Don Jexus apaiza joan zen herrira, komunista. Hark ere bere marka utzi zuen. Gazte asko erakarri zituen. Antzerkia egiten zuten, mendira joan...

• LKIn sartu zen

  Anttoni Nazabal Iztueta (1956) Zaldibia

  Konfrontazio politiko handiak egon ziren herrian, politika kontuengatik. LKIn sartu zen bera: troskista zen. Kartzelara eraman zuten, Martutenera. Herriko bi abertzale ere sartu zituzten eta haiei laguntzeko fondo bat sortu zuten herrian, baina beraientzat ez. Herrian errebeldia handia egon dela dio.

• Bere bila joan zirenean, konplizitatea

  Anttoni Nazabal Iztueta (1956) Zaldibia

  Zergatik atxilotu zuten kontatzen du. Institutuan zebilen eta propaganda aparatuan zegoen. CAFen greba handiak izan ziren garai hartan eta beraiek ere manifestazioa egiten zuten. Txileko kolpea gogoratzen du... Polizia bere bila joan zenean, irakasle batek gezurra esan zien. Amak ere ezkutatu egin zuen vietnamita. Berak orduan ez zekien 1936ko gerran zenbat fusilatu zituzten.

• Madrilen epaitua, artean adingabea zelarik

  Anttoni Nazabal Iztueta (1956) Zaldibia

  Sei hilabete egin zituen kartzelan. Adin txikikoa zen artean. Madrilen izan zen epaiketa. Ama bere defentsan atera zen beti. Amaren bizitza kontatzen du pixka bat eta haren izaera.

• Madrileko epaiketa II

  Anttoni Nazabal Iztueta (1956) Zaldibia

  Madrileko epaiketa. Bi neska eta bi mutil ziren; kide bat asko torturatu zuten. Beraiek ez zituzten torturatu, baina gaizki tratatu bai. 'Vietnamita' libratu zutela dio, kopiak egiteko makina. Kopiak nola egiten zituzten azaltzen du.