Politika eta Franco

• Paranoiko samarra erregimenaren zelatariak zirela eta

  Juan Mari Otxandiano (1949) Otxandio

  Talde politiko asko zegoen, baina Bittorrek ez zuen parte hartzen foro zabaletan. Berak bere ikuspegia zuen, oso abertzalea. Besteak argitzeko beharra sentitzen zuen. Publikoan hitz egiteko ez zuen erraztasunik. Francoren denboran kontrol handia zegoen erregimenaren aldetik. Bittor paranoiko samarra zen, "mania persecutoria" apur bat bazeukan. Bera ahalegintzen zen Bittor lasaitzen. Baina sarri arrazoia zeukan. Ez du uste inork begi txarrez ikusten zuenik. Inori ez zion kalte egin, eta ostera herriari mesede agin, bai. Austeritate handiz bizi zen, eta inoiz entzuten ziren herrian berari buruzko komentarioak.

• Politikaz hitz egitea gustatzen zitzaion izugarri

  Amaia Lasuen (1958) Otxandio

  Gontzal Mendibil ikusten zuen etxean gora eta behera. Kalean ere harremana zuen Bittorrekin. Politikaz hitz egitea gustatzen zitzaion izugarri. Eta hauteskundeak hurbiltzen zirenean kinielak egitea ere bai. Ez zuen inoiz asmatzen. Adin guztietako jendearekin hitz egitea gustatzen zitzaion, baina batez ere gazteekin.

• Dantzarien biltzarra Iparraldean eta Hegoaldean

  Axen Egaña Santamaria (1937) Donostia

  Dantza Federazioa 1968an jarri zuten martxan, eta ez zieten baimenik eman nahi. Iparraldean ere bazegoen; handik ekartzen zituzten aldizkariak. Guardia Zibilaren kontrola, lehenengo dantzari egunean. Beldurrez ibiltzen ziren. Iparraldean ikurrina folklorea zen; Hegoaldean, debekatua zegoen. Isunak jartzen zizkieten ikurrina ondoan izateagatik. Burgosko prozesua gertatu zenean, dantzaldia bertan behera utzi zuten, eta isun handia jarri zieten horregatik.

• Ez Dok Amairuren garaia

  Axen Egaña Santamaria (1937) Donostia

  Benito Lertxundiri ere isuna jarri nahi izan zioten, kontzertu batean estrofa bat gehiago kantatu zuela eta. Ez Dok Amairu taldeak lan handia egin zuen. Aurretik zebiltzan musikariak aipatzen ditu. Arantxa Gurmendiren taldea.

• Franco Donostiara joaten zen

  Ramon Gerra Zubillaga (1938) Donostia

  Franco urtero joten zen Donostiara. Batzuk kartzelan sartzen zituzten aldiuro. Guardia mairuak ekartzen zituen Francok. Bitxidenda batzuk itxi egiten zituzten, Francoren emazteak ez zuelako hartutakoa ordaintzen. Segurtasun neurri handiak izaten zituen Francok.

• Giro kultura eskasa

  Xabier Goenaga Barrena (1937) Donostia

  Giro kulturala oso eskasa zen. Literatura eta musika aldetik aberastuz joan zen giroa. Antzezlanen testuak beti zentsuraren aurrean aurkeztu behar izaten zituzten baina ez zuten arazorik izan.

• Gerraosteko isiltasuna

  Martina Alava Zumalakarregi (1922) Donostia

  Gerraostean jendea isilik bizi zen, baina beste toki batzuetan baino gehiago hitz egiten zela uste du. Franco hil zenean hasi zen jendea hizketan. Galiziako batek esan ziena.

• Parisen eta Londresen ibilia

  Koro Muñoz-Baroja (1945) Donostia

  Parisen ibili zen, Londresen... 19 urterekin frantsesa ikastera joan zen eta Londresera ingelesa ikastera. 23 urterekin Parisera bueltatu zen, gorabehera politikoengatik. Frantzian bizi izan ziren Franco hil arte.

• Euskaraz aritzea debekatuta

  Agustin Lasarte Beraza (1930) Donostia

  Etxean euskaraz aritzen ziren arren, kalean euskara gutxi entzuten zela dio Agustinek, debekatua baitzegoen, jendea beldur zen.

• Franco Donostian zenean, abertzaleak kartzelara

  Joxe Migel Olano Alzua (1937) Donostia

  Madrilgo udatiarrak hiru hilabetez etortzen ziren. Franco ere etortzen zen oporretan eta bera hemen zegoen bitartean, abertzaleak kartzelaratu egiten zituzten.

• Euskaraz eginez gero zigorra

  Jose Luis Mendizabal Yarzabal (1935) Donostia

  Eskolan euskaraz eginez gero, zigorra jasotzen zuten: belauniko arto edo babarrun gainean jartzea, erregelarekin hatz puntetan jotzea... Maisu erdaldunak Euskal Herri guztira etorri ziren.

• Eskolatik klase partikularrak jasotzera

  Agustin Lasarte Beraza (1930) Donostia

  Igarako eskolan, neskak goiko pisuan egoten ziren eta mutilak behean. Besoak altxata Cara al Sol abesten aritzen ziren. 10-11 urterekin klase partikularrak jasotzen hasi zen, Jose Antonio Cotorekin. Oso gizon azkarra omen zen, artista.

• Udara Asteasun

  Patxi Mugerza (1936) Donostia

  Franco Donostiara joaten zenean, aita Ondarretako espetxera eramaten zuten, eta hori ekiditeko Asteasun igarotzen zuten udara.

• Ikastolak

  Patxi Mugerza (1936) Donostia

  Elvira Zipitria, ikastetxe desberdinak, Ikastolen mugimendua... aipatzen ditu. Ikastolak bisitatzea gustuko zuen Patxik, eta bera eta beste fraide bat Andoaingo ikastolara bisitan joan zirenekoa kontatzen du.

• Eskola garaia

  Iñaki Alkiza Laskibar (1933) Donostia

  Altzan ibili zen eskolan eta gero Herreran, La Salleko fraideekin. Merkataritza ikasi zuen gero. Altzako eskolan Don Jose Maria zen maisua, kanpotarra. Erdaraz, eta bandera espainolarekin.

• Euskara kalean galarazia

  Iñaki Alkiza Laskibar (1933) Donostia

  Kalean euskara gutxi erabiltzen zen Herreran, Altzan asko. Soldaduskara joan zirenean, hogei bat baziren erdaraz ez zekitenak. Euskara galarazia ere egon zen: izebari ilea moztu zioten, euskaraz egiten zuelako.

• Servicio Social eta "canastilla"

  Arantxa Urretabizkaia Bejarano (1947) Donostia

  Servicio Social egin zuten ahizpa biek, Prim kalean. Pasaportea lortzeko beharrezkoa zen. Jose Antonio Agirre hil zenean, Artzain Onera joan ziren mezetara. Sukaldeko oinarriak ikasten ziren, eta eskulanak. "Canastilla" entregatu beharra. Ohituta zeuden josten: eskolan, egunero bi ordu.

• Aitaren poemak; euskararen egoera Altzan

  Joan Mari Irigoien Aranberri (1948) Donostia

  Aitak poematxo batzuk idatzi zituen, batzuek kartzelan. Sonetoak. Oso fededuna zen. Euskaraz ere egiten zituen olerkiak, ezkontzetan irakurtzeko. Giro euskaldunak San Isidro auzoa egin zuten arte iraun zuen. 400-500 izatetik 30.000 izatera igaro ziren. Euskara zapalduta. Transmisioaren etena.

• "Mirentxu" ez zela izena esan zion mojak

  Miren Egaña Goya (1946) Donostia

  Oinarrizko ikasketak eskola frantsesetan jaso zituen. Baina Frantziako metodologia erabiltzen zenez, gero arazoak izan zitzaketelakoan, batxilerra egitera Aldapetako mojengana joan ziren. Bere amak hor ikasi zuen eta horregatik joan zen bertara. Hasieran ez zuen arazorik izan, baina izen euskalduna dela eta laster izan zituen arazoak. Hamaika urte zituela mojak esan zion "Mirentxu" ez zela izena. Eskola frantsesetan, aldiz, ez zuen inoiz arazorik izan Mirentxu izena izateagatik. Harrezkero konturatu zen leku ofizialetan Maria del Carmen izena erabili behar zuela.

• "Formación de espíritu nacional" eta falangekoek emandako ikasgaia

  Miren Egaña Goya (1946) Donostia

  Aldapetako mojekin ez zuten 'Cara al Sol' abesten, baina falanjekoek emandako eskolak zituzten: "Formación de espíritu nacional" izeneko ikasgaia zuten. Soinketa eta "labores" ere falangekoek ematen zizkieten. Falangeak hainbat lanpostu sortu zituen horrela beraien jarraitzaileen artean.