Politika eta Franco

  • Kontxita Igerategi Etxean egindako ikurrina guardia zibilek ostu

    Kontxita Igerategi Santa Cruz (1931) Urnieta

    Gurutzek (torturapean hil zuten alabak) eta biek egin zuten ikurrina ostu egin zieten etxetik guardia zibilek. Alaba etxetik eraman eta bi egunera ekarri zuten gorpua. Ez zuen ezer txarrik egin alabak. HBko ideiak izateagatik garbitu zuten.

  • Patxi Iriondo Francoren garaian, lana bilatzeko zailtasunak

    Patxi Iriondo Galarza (1933) Urnieta

    Aitak gerran galdu zuen bere kamioia, eta berriro moldatu behar izan zuen bizibidea ateratzeko. Lagun bati esker lortu zuen lana, Francoren aldekoak ez zirenek zailtasun gehiago baitzituzten lana topatzeko. Azido sulfurikoa garraiatzen hasi zen kamioi batean, eta behin kamioiak su hartu zuen. Hala ere, aitak ez zuen lana galdu.

  • Asun guridi Ugalde Greba zenean, euskaldunak kartzelara

    Asun Guridi Ugalde (1937) Urretxu

    Grebak erdaldunek antolatzen zituzten; baina, kartzelara, nazionalistak eramaten zituzten. Gizon batzuek beraien kabuz joaten ziren kuartelera, bai baitzekiten atxilotu egingo zituztela. Beraiek beti izan dute garbi euskaldunak zirela.

  • MKarmen Mitxelena Jaunartzea euskaraz debekatuta

    Mari Karmen Mitxelena Illarramendi (1938) Usurbil

    Jaunartzea euskaraz irakasten zieten ikasleei, klandestinoa zen orduan Donostian. Gelako norbaiten senideren bat hiltzen zenean, kanpo santua egiten zuten, erlijioa irakaskuntzan sartzeko.

  • Manuel Maiz Soldadutzako azken uneak

    Manuel Maiz Labaka (1924) Usurbil

    1947an Franco etorri zen Aietera eta hari guardia egiten aritu zen. Egun txarrak izan ziren haiek, oso baldintza txarretan egon ziren eta. Soldadutzako urteei buruzko balantzea egiten du.

  • Milagros Alzaga Homosexualak kartzelara "por vagos y maleantes"

    Milagros Alzaga Illarramendi (1930) Joxe Torregarai Gorostidi (1937) Usurbil

    Lehen beldurragatik homosexualek ez zuten beren sexualitatea aitortzen. Lasarten bazegoen homosexual bat Franco hona etortzen zen bakoitzean kartzelan sartzen zutena "maleante" izateagatik. Gizon hark umorearekin hartzen zuen kontua.

  • Teodoro Aranburu "El fresco general y los socavones"

    Teodoro Aranburu Otaegi (1928) Usurbil

    Francori buruz "fresco general" esan zuen Iglesiasek Codorniz egunkarian, eta kartzelara eraman zuten horregatik. Beste pare bat aldiz ere eraman zuten kartzelara egunkarian idatzitakoagatik.

  • Miren Jone Rekondo Aita Usurbildik 500 km-ra desterratu zuten

    Miren Jone Rekondo Aizpurua (1926) Usurbil

    1939an, aita osabarekin batera hasi zen etxea berriro eraikitzeko planoak eta egin beharrekoak egiten. Hartan zebilela, desterratu egin zuten: Usurbildik 500 km-ra bizi behar zuen. Madrila joan zen bizitzera eta familia amarekin gelditu zen Zubietan; han ikasi zuten baserriko lanak egiten.

  • Miren Jone Rekondo Txiki Erdiko tren-estazioa

    Miren Jone Rekondo Aizpurua (1926) Usurbil

    Aitarekin Lekunberrin elkartzeko, trena hartzen zuten. Trenaren ibilbidea aipatzen du. Txiki Erdin tren-estazioa zegoen.

  • Jexux Mari Errekondo Irratia: isilpeko irrati-kateak

    Jexuxmari Errekondo Aizpurua (1929) Usurbil

    Irratia beti izan zuten etxean. Nolakoa zen. Pirenaica eta BBC entzuten zituzten, isilpekoak. Dolores Ibarruri. Onaindiak ere hitz egiten zuen, Doctor Olazu ezizenarekin. Ingelesa.

  • Pedro Iraola 'Viva España' eta 'Cara al Sol' abestu behar

    Pedro Iraola Belza (1941) Amasa-Villabona

    Zizurkilgo eskolatik ateratzen zirenean, 'Viva España' eta 'Cara al Sol' abestu behar izaten zuten atarian. Pasadizoa: maisuak bere semea banderarekin jo zuen ez zuelako 'Cara al Sol' abestu nahi. Zelatariak.

  • David Barandiaran Kanpotarrak ongi integratu al ziren?

    David Barandiaran Iturriotz (1927) Amasa-Villabona

    Bananduta egoten ziren kanpotarrak eta bertakoak, kanpotarrak Francoren aldekoak baitziren gehienak.

  • Joxe Mari Ezeiza Patata sailera lanera derrigortuta

    Joxe Mari Ezeiza (1925) Amasa-Villabona

    Udaletxeak norbaiten lurretan patata saila egin behar zela erabakitzen bazuen, baserritarrek egun bat debalde lan egin behar izaten zuten eta gainontzeko egunetan jornalarekin aritzen ziren batzuk. Garoa eta otea zegoen lurrak izaten ziren. Gurdi zimaurra eramatera derrigortzen zituzten baserritarrak.

  • Jon Ander Zurikarai Garaiko Santiagoetako erromeria kentzeko agindua

    Jon Ander Zurikarai Atxa-Orbea (1933) Zaldibar

    Santiagoetan Garain egiten zen erromeria. Behin, Bizkaiko Gobernadore Zibila hil zela eta Garaiko erromeria kentzeko agindua eman zuten.

  • Elena Sarraua Euskara debekatuta eskolan

    Elena Sarraua Amutxastegi (1929) Jose Luis Sarraua Amutxastegi (1933) Zaldibar

    Umetan dena egiten zuten erdaraz eskolan, baita doktrina bera ere. Erdararik jakin ez eta zigortu egiten zituzten eskolan euskaraz egitearren: eraztuna pasatzen zioten elkarri euskaraz egiten zutenean. Honez gain, eskolara sartu orduko Espainiako bandera atera eta 'Cara al Sol' abestu behar izaten zuten.

  • Elena Sarraua Gerraostean, irratia eta 'Euzkadi' aldizkaria debekatuta

    Elena Sarraua Amutxastegi (1929) Jose Luis Sarraua Amutxastegi (1933) Zaldibar

    Gerraostean debekatuta egon zen irratia edukitzea eta baita Euzkadi egunkaria bera ere. Etxean zituzten aleak erre egin behar izan zituzten. Irratia erosi zutenean, Bilbo, Donosti eta Andorra izaten ziren entzuten zituztenak, eta La Gaceta del Norte eta La Voz de España irakurtzen zituzten egunkariak. Elizan, Zeruko argia aldizkaria hartzen zuten.

  • Eugenia Narbaiza Mutilarekin domeketako erromerian elkartzen ziren

    Eugenia Narbaiza Aranguren (1928) Zaldibar

    Gizona Arrateko erromerian ezagutu zuen, hamasei urte zituela. Domeketan baino ez zuten elkar ikusten, gizona Abadiñokoa da eta. Inguruko erromeriarik handiena Berrizen egiten zuten, soinuarekin eta saxofoiarekin. Abadiñon, esaterako, alkateak erromeria egitea debekatu zuen gerraostean.

  • Begoña Soba Piper Iberbekoren Kanta eta botoak

    Begoña Soba Landeta (1934) Zamudio

    Piper Iberbekori egindako kanta abesten du. Gaur egun bezala lehen ere botoak erosten zirela kontatzen du.

  • 351 Gerra hasierako pentsakera

    Inaxio Lertxundi Ameztoi (1932) Zarautz

    Gerra bukaera nola gogoratzen duen. 15 urtera arte uste izan zuen Franco salbatzailea zela, gerora enteratu zirelako alemanek nolakoak egin zituzten. Irakaslea ere falangista zuen eta alemaniarrak salbatzaileak zirela uste zuen. Zarautzera etorri ziren alemanak nola gogoratzen dituen. Bere senide batzuk boluntario joan ziren reketeekin.

  • 351 Eliza eta Franco

    Inaxio Lertxundi Ameztoi (1932) Zarautz

    Eliza ere Francoren aldekoa zen eta eskolan ere hala irakasten zietenez, berandu konturatu zen ze gauza egiten zituzten. Gerora hasi zen euskararen inguruko mugimendua. Orduko gazte gehienak preso egondakoak dira.