Politika eta Franco

  • Amale Arzelus Aitaren hileta elizkizuneko arazoak

    Amale Arzelus Arrieta (1924) Donostia

    Muñoatarrei esker ekarri zuten aitaren gorpua. Poliziak jarritako oztopoak. Hileta elizkizuna, Santa Marian; ordua aldatu behar. Hitzordu berria azkar zabaldu zen, eta jendetza joan zen.

  • Amale Arzelus Aitarekin antzezlanak prestatzen, isilpean

    Amale Arzelus Arrieta (1924) Donostia

    Aita lagun baten etxean egon zen gordeta, eta isilpean antzezlanak prestatzen zituzten berarekin. Poliziaren bisita izan zuten, eta bera larri. Bibotea utzi zuen, inork ez ezagutzeko. Argia aldizkariko zuzendaria izan zen aita gerra aurretik, Garitanonaindia apaiza hil zenean.

  • Arantxa Barriola Francoren bisitak; gerran konfiskatutako ondasunak

    Arantxa Barriola Etxeberria (1939) Donostia

    Telefonoa kendu egiten zieten, Franco Aietera etortzen zenean; urarekin ere murrizketak. Gerra denboran, Aldapetako etxea kendu egin zieten; Garibai kaleko eraikinean ere bizitza bat eta denda. San Bartolomeko mojak aitonaren etxean ezkutatu ziren. Komentua zaintzen.

  • Manuel Urrestarazu Aieteko jauregian guardia egiten

    Manuel Urrestarazu Iradi (1928) Donostia

    Pakea baserriaren historia: 30.000 duron saldu zuten, lursail eta guzti. 60.000 durotan Aieteko jauregia. Soldaduska garaian Aieteko jauregian guardia egitea ere egokitu zitzaion, Franco hara joaten zenean. Behin lo hartu zuen.

  • 1511 Eskolan erdaraz

    Jokin Muxika Lasa (1932) Donostia

    Erdaraz ikasten zuten eskolan, Konstituzio plazan. Besoa altxatuta abestu behar zuten; horrekin lotutako pasadizo bat. Frankismoak ezarritako liburuak zituzten. Pupitreak, tinteroak. Ikurrinak marrazten zituzten; don Eugeniok abisatzen zien inspekzioa zetorrenean. Erabiltzen zituzten trikimailuak. Francoren erretratua nola estaltzen zuten.

  • 1511 San Geronimo kaleko tabernak

    Jokin Muxika Lasa (1932) Donostia

    San Geronimo kalean zeuden tabernak: asko zeuden, baina ixten joan ziren. Francoren garaiko istiluak. Grixak, ke poteak. Taberna uztea erabaki zuten. Diputazioan plaza atera zuen, eta 20 urtean ibili zen han.

  • 1511 Francoren eragina ospakizunetan

    Jokin Muxika Lasa (1932) Donostia

    Estropadetako bandera Francok berak ematen zuen. Franco Donostian zegoenean, jaiak desberdinak izaten ziren: bandera espainolak edonon, tabernak itxi behar, balkoietara irten ezin... Salbean, desfilea egiten zuen Francok, eta Santa Marian gonbidapenarekin sartu behar zen, ate txikitik.

  • 1511 Gobernuak tabernariei jarritako zergak

    Jokin Muxika Lasa (1932) Donostia

    Auxilio Socialera joaten zen jendea, bazkaltzera, Mirakruz kalera. Tabernei kartoizko txartelak ematen zizkieten, dirua eskatzeko harako. Pilarreko basilikako lurra ere Euskal Herriko tabernariek ordaindutakoa ei da. Eskubitar zintzoak ere bazirela dio; koronel mozkorraren pasadizoa.

  • TXILARDEGI Bilbora ikastera; politikarako harra piztu zitzaion

    Jose Luis Alvarez Enparantza (1929) Donostia

    Pianoa ikasteko gogoa zuen, baina aitak ez zion utzi. Ingeniaritza ikasi zuen, Bilbon. Errazionamendu kartila zuten. Emakume batzuek estraperloko ogia saltzen zuten. Politikarako kezka 17 urterekin piztu zitzaion. Ekin taldea. Kartzelako egonaldiak. Martutene.

  • TXILARDEGI Ekin taldearen sorrera I

    Jose Luis Alvarez Enparantza (1929) Donostia

    EAJrekin jarri ziren harremanetan, baina iruditu zitzaien haiek ez zirela nahikoa mugitzen, eta Ekin sortu zuten, talde klandestinoa. Bilerak.

  • TXILARDEGI Erbestea: Paris, Landak

    Jose Luis Alvarez Enparantza (1929) Donostia

    Bigarrenez, 1960an atxilotu zuten, eta gero bestaldera joan zen. Xarriton. Hazparnen egon zen, eta gero lana aurkitu zuen Parisen. Gero, Euskal Herrira. Landetara joan zen bizitzera.

  • TXILARDEGI Ekin taldearen sorrera II

    Jose Luis Alvarez Enparantza (1929) Donostia

    ETA sortu zen garaia. Benito del Valle. Gerra garaiko Gudari aldizkariaren aurrean egin zuten zin. Ekin taldea, 1956.

  • 1403 Makiak

    Jabier Amunarriz Andonegi (1924) Donostia

    Europako gerra bukatu ondoren, makiak ibili ziren. Nafarroako kontrabandistak eta Oiartzungoak.

  • 1403 Ezkondu eta irratian lanean

    Jabier Amunarriz Andonegi (1924) Donostia

    Emaztegaia muñoatarren etxean egon zen sukaldari, ezkondu arte. Hiru alaba izan zituzten Iparraldean. Radio Euzkadin egiten zuen lana, baina galarazi egin zieten. Parisen lana eskaini zioten, baina ez zuen onartu.

  • 1403 Donostiara bueltatzeko paperak

    Jabier Amunarriz Andonegi (1924) Donostia

    Irratia itxi ondoren, Donostiara bueltatzeko paperak egiten hasi zen. Gurasoak hilero joaten ziren bisitan Iparraldera, baina biak hilak ziren bueltatzea lortu zuen orduko. Nola joaten ziren Iparraldera.

  • Alazne Azkue Euskaraz egiteagatik arazoak

    Alazne Azkue Erostarbe (1936) Donostia

    Zazpi urte zituela jaitsi ziren Agarre baserritik Loiolara; orduan, Martuteneko mojetara joaten ziren. Neba-arrebek ordura arte euskaraz egiten zuten, baina dena aldatu zen. Euskaraz egiteagatik arazoak zituzten: zigorrak, lagunik ez...

  • Elisabet Agirrezabal Arrese Gerra garaiko giroa, nazionalak sartu ostean

    Elisabet Agirrezabal Arrese (1919) Bergara

    Ez da desfileekin eta kanpai jotzeekin akordatzen, baina bai besoa altxarazten zietela. Bazeuden "margaritak", baina gutxi ziren. Denak etxe barruan egoten ziren, San Antonion. Oñatin egin zituzten desfile asko. Bandera espainola jarri behar zen balkoian, baina beraiek ez zuten jarri.

  • Jexus Altuna Berastegiko eskolan, maisu erdalduna

    Jesus Altuna Etxabe (1932) Berastegi

    Berastegiko maisua herritik bidali zuten, gerra hasi zenean. Katalana zen maisu berria, eta erdaraz egiten zuen dena. Ez zuten tutik entenditzen, eta ezin asmatu ibiltzen ziren (anekdota). "Federico el botarate" liburua zuten eta "El Quijote" ere bai. Neskak maistrarekin zeuden. Lau maisu desberdin izan zituen. Sartzerakoan eta ateratzerakoan "Cara al sol" eta beste bi himno kantatu behar zituzten.

  • Migel Gurrutxaga Mutikoak falangista jantzita elizara

    Migel Gurrutxaga Lesaka (1929) Azpeitia

    Urrestillan bertan eduki zuten eskola, bata mutilena eta bestea neskena. Falangista jantzita joan behar izaten zuten eskola-mutikoek elizara. Eskolan maisu erdalduna zuten, gaiztoa. Eskola garaian zigorrak edukitzen zituzten euskaraz hitz egiteagatik eta baita soldaduskan ere.

  • Begona Gabilondo Mugan atxilotuta

    Begoña Gabilondo Etxaniz (1921) Azkoitia

    Ahizpa Frantziara joan zen ezkontzera, nobioa han zegoelako, bueltatu ezinik. Legez kanpo pasatu behar zuen muga, baina berak ez zekien. Anaia eta bera joan ziren laguntzera. Guardiak zain zeuden, eta Irunera eraman zituzten atxilotuta. Hurrengo egunean pasatu zuen muga, eta ezkondu zen; sozialista batekin, baina elizaz.