Politika eta Franco

• Eskola frankistaren gehiegikeriak

  Kresen Loroño () Juan Otxandio () Miren Uriarte Loroño (1926) Larrabetzu

  Zazpi urtetik hamalaura arte ibili ziren eskolan miren eta gerraren ondorioz, izena erdaratu zioten. Oinarrizkoa ikasi zutela diote. Seme-alabekin ikasi zuten gero. Irakasle burgostarra izan zuten, frankista. "Cara al Sol" eta antzekoak abestu eragiten zizkieten.

• Berak euskarari eutsi dio, baina beste askok ez

  Martina Iturrioz Lazkano (1933) Lasarte-Oria

  Lasarten euskaldun asko zen garai batean, baina, euskara debekatuta egon zenez, jendeak ez zuen ikasi eta askok pena du orain. Adibide moduan, Donostiako lagun bat aipatzen du, euskaraz ulertu bai, baina hitz egiten ez dakiena. Haren aita kartzelan egona zen gerra sasoian. Franco etortzen zenean, kartzelan sartzen zuten, egonaldiak irauten zuen bitartean.

• Gerra garaiko oroitzapenak: zaurituak, Franco, hegazkinak...

  Maria Jesus Urkiola Soraluze (1930) Lasarte-Oria

  Gerra zibileko kontuak ondo gogoratzen omen ditu. Euren aldameneko etxean eskola zegoen. Bera hara joan zen umetan. Gerra sasoian zaurituak eramaten zituzten bertara. Orduko bizipenak: eskua jaso behar eskolan, Francoren etorrerak... Tiroketak eta bonbak zirenean, behera jaisten ziren. Bost urte eta erdi zituen orduan. Gauza asko ikusten zituzten, baina isilik egon behar.

• Oriako eskola

  Xebastian Kerejeta Irazustabarrena (1934) Lasarte-Oria

  Talokale etxean bertan zegoen Oriako eskola. Mutilak bakarrik joaten ziren bertara. 7 urterekin hasi eta 13 urterekin utzi zuen eskola. Eskola partikularrak ematen zituen Señora Pilarrek. Maisua zuten mutilek, eta maistra neskek. Erdalduna zen maisua, eta espainiako bandera jarrita Cara al Sol abestu behar izaten zuten.

• Cara al Sol eta Sacamantecas

  Micaela Sasiain Ormazabal (1929) Lasarte-Oria

  Urnietako eskolara joaten zen eskolara, eta 'Cara al Sol' abesten zuten. Maistrak Francisca zuen izena. Hogei bat ume egoten ziren eskolan, baina neskak eta mutilak bananduta. Egun batean, eskolako kide batek Sacamantecas ikusi zuela kontatu zuen, eta bakoitzari etxera laguntzen zion ordutik.

• 4 urterekin eskolan hasi

  Rafael Ollokiegi Yeregi (1937) Lasarte-Oria

  Eskolan dena erdaraz egiten zuten, baina baserritarren artean euskaraz egiten zuten. Eskola txikian bukatu eta nazionaletara joaten hasi zenean, eskolan sartu bezain laster 'Cara al Sol' abesten zuten. Maistra nafarra zen. Nazionaletan neskak eta mutilak banatu zituzten.

• Franco herrira etortzean, jende mordoa martutenera

  Rafael Ollokiegi Yeregi (1937) Lasarte-Oria

  Franco herrira joaten zenean, martuteneko kartzelan sartzen zituzten batzuk, bisitak irauten zuen bitartean.

• Francoren kontrako propaganda

  Rafael Ollokiegi Yeregi (1937) Lasarte-Oria

  Fabrikan esku-paperak botatzen zituzten, Francoren kontrakoak.

• Zubietan gerrateko zangak

  Inaxio Otaegi Otaegi (1937) Lasarte-Oria

  Urnieta gehiago zigortu zuten gerra garaian Lasarten baino. Bazen familia bat bereziki zigortu zutena, 'gorriak' zirelako. Bada talde bat gerra garaiko kontuak aztertzen ari dena, eta Zubietan zanga bat zegoela jakin dute haiei esker. Askotan joaten ziren hara ganaduarekin.

• Ez zen politikaz hitz egiten

  Mertxe Altuna Iruretagoiena (1945) Lasarte-Oria

  Mertxe gerraostean jaio bazen ere, bazuen osaba bat preso egondakoa. Ez zen haren inguruan hitz egiten, ezta gerraz ere, 'tabu' bat zen.

• Gerraostean gogoan du

  Juantxo Arteaga Yeregi (1937) Lasarte-Oria

  Gerraostea gogoan du, batez ere eskolako lehenengo eguna. Eskolaurrea bukatu eta eskola nazionaletara joan zen Juantxo. Maisuak falangistak ziren eta 'Cara al Sol' abestera behartzen zituzten.

• Bi osaba gerran hilak

  Juantxo Arteaga Yeregi (1937) Lasarte-Oria

  Amaren anaia eta aitaren anaia biak hil zituzten soldadu zeudela. Ezjakintasun handia zegoen gizartean, baita soldaduen artean ere.

• Aita Zeruko Argiako idazle

  Ixabel Zuaznabar Irulegi (1938) Lasarte-Oria

  Aitak Zeruko Argian idazten zuen, eta paperak labean gordetzen zituen, ezkutatuta.

• Osaba hil zuten

  Ixabel Zuaznabar Irulegi (1938) Lasarte-Oria

  Amaren anaia hil egin zuten gerra denboran, Bar Ihintza zuen, eta Bar España jartzera behartu zuten.

• Zigorrak jaso arren, eskolara joatea nahiago garbitokira baino

  Pepi Astigarraga Urkola (1932) Lasarte-Oria

  Eskolan gaztelaniaz egin behar. Euskaraz egiteagatik jartzen zizkieten zigorrak. Maistrak. `Cara al sol´ abestu beharra. Hala ere, nahiago izaten zuen eskolara joan, garbitokira arropa garbitzera baino. Antonio Merceroren etxean irakurtzeko grina piztu zitzaion eta hango liburuak irakurtzen zituen. Papertxo bat jartzen zion liburuari, hurrengoan non jarraitu jakiteko.

• Etxean euskara; eskolan eta kalean gaztelania

  Joxe Usabiaga Beloki (1943) Lasarte-Oria

  Bera umea zenean, Lasarten gaztelania gehiago entzuten zen euskara baino. Etxean dena euskaraz egiten zuten. Eskolan dena gaztelaniaz. Frankismo sasoia izan arren, ez zuen izan `Cara al sol´ abestu beharrik. Michelingo eskola.

• Alderdi komunistaren bilerak ezkutuan frankismo sasoian

  Joxe Usabiaga Beloki (1943) Lasarte-Oria

  Frankismo sasoian ibili zen alderdi komunistan, artean hauteskunderik egiten ez zenean. Ezkutuan egiten zituzten bilerak eta guardia zibilak etortzen zirenean, korrika alde. Lantokietan zer bide hartu komentatzen zuten bileretan. Kontzentrazioetan edo Pazko egunean ikurrina jartzera. Manifestazioak. Polizia nazionalak, grisak.

• Arantzazura ibilaldia gauez

  Joxe Usabiaga Beloki (1943) Lasarte-Oria

  Frankismo sasoian kontra nola egin pentsatzen ibiltzen ziren beti. Urtean behin Oñatitik Arantzazura ibilaldia egiten zuten gauez eta bidean ikurrina jartzen zuten.

• Eskolako kontuak

  Joxe Antonio Martikorena Sagardia (1934) Lasarte-Oria

  Behiak zituzten baina esnea ez zuten saltzen. Artoa zuten eta taloa gosaltzen zuten. Eskola Zubietan bertan, elizaren ondoan. Maistra euskalduna eta maisua falangista. Cara al Sol kantatzen.

• Koartelera eraman zutenekoa

  Batista Amas Ugalde (1947) Lasarte-Oria

  Batista koartelera eraman zutenekoa. Lasarteko udaletxe azpian zegoen. Nortasun agiria kendu zioten eta nola berreskuratu zuen kontatzen du.