Politika eta Franco

  • Ramon_Ansorregi "Viva España" eta "Cara al Sol" egunero eskolan

    Ramon Ansorregi Juaristi (1940) Mutriku

    Goizero eskolara sartu aurretik "Viva España" eta "Cara al Sol" abestu behar zuten.

  • Adolfo Soto Poliziak Debako sarrera itxi zuen Euskal Jaia ez ospatzeko

    Adolfo Soto Fernandez (1934) Mutriku

    Debako hirugarren Euskal Jaia ezin izan zen antolatu. Poliziak Deba itxi zuen, ezin zen inor sartu. Azken orduan Euskal Jaia ezeztatu zuenez poliziak, bertara hurbiltzeko plana zutenak inguruko herrietara joan ziren (Itziar, Mutriku, Eibar...).

  • Ana Mari Lezeartua Gerraosteko debekuak

    Ana Mari Lezertua Sustaeta (1940) Mutriku

    Gerraostean Arruti izan zen alkate. Estankoen lizentzia frankistei edo ingurukoei ematen zitzaien eta Arruti familiak estankoa zuen. Ikurrinak etxean gordeta zituzten. Etxean eta kalean euskaraz egiten zuten baina eskolan ez.

  • Ramon Anitua eta Pedro Lejardi 'Cara al Sol' abestu behar

    Ramon Anitua Lejardi (1932) Pedro Lejardi Goiogana (1939) Markina-Xemein

    Eskolan 'Cara al Sol' abestu behar izaten zuten bandera eta besoa altxatuz. Pedrok Aspiltzako eskolan egunero abesten zuen; Ramonek, Markinakoan, eguenetan (ostegunetan) bakarrik.

  • Kontxi Urkiri Deban eskolan, "Cara al Sol"

    Kontxi Urkiri Altzibar (1942) Mutriku

    Eskolara Debara joaten ziren. Maistra erdalduna zen. "Cara al Sol" kantatzen zuten egunero bandera ipinita.

  • Agustin Dañobeitia Filmak zela zentsuratzen ziren

    Agustin Dañobeitia Ugarriza (1937) Amorebieta-Etxano

    Filmak apaizak zentsuratzen zituen. Zinemaren funtzionamendua azaltzen du, eta nola zentsuratzen zuten ere bai. Euskarazko filmik ez zen egoten.

  • Ixidor Solupe Ikurrinaren koloreak debekatuta

    Ixidor Solupe Zulaika (1948) Elgoibar

    Umeen euskal jaietan ez zen ateratzen ikurrinik, 1977ra arte ez zen legeztatu eta. Hiru koloreak (ikurrinarenak) debekatuta zeuden. Elorrako banderak hiru koloreak zituen eta arazoak izaten zituen horrekin.

  • Ixidor Solupe Urtero Guardia Zibilen kuartelera

    Ixidor Solupe Zulaika (1948) Elgoibar

    1967-1968 ingurutik urtero Guardia Zibilen kuartelera joan behar izaten zuen. Uztarri etxean bizi ziren orduan eta etxera joaten zitzaizkion bila. 1971-1972an joan zen azken aldiz. Orduan jakin zuen pertsona arriskutsutzat zutelako joanarazten ziotela. Semeak berari buruz ondo berba egin ziola eta ez zuela arriskutsutzat hartzen azaldu zion buru zegoen guardia zibilak eta ez zuen gehiago joan beharrik izan.

  • Mari Kruz Urkizu Eskolan gazteleraz egin behar

    Mari Kruz Urkizu Sarasua (1932) Lezo

    Eskolak ez ziren euskaraz izaten, ez behintzat Mari Kruzek bere garaian ezagututako eskolan. Bere esanetan, kalean ere gaztelera nagusitzen hasia zegoen. Gogoan du "Cara al Sol" kantatu behar izaten zutela, eta zenbaitek "habla en cristiano" esan ere egiten zietela euskaldunei, baina halako gauzek inoiz ez zuten Mari Kruz kezkatu, bere burua eta lagunena, gazteleraz mintzo sumatzeak bezainbeste. Euskaldun izatetik gazteleraz normaltasun osoz egitera oharkabean iritsi ziren, eta orduan kontzienteki hasi ziren lagun artean euskara ez besterik egiten.

  • Carmen Retenaga "La Churrera", propaganda politikoa egiteko makina

    Carmen Retenaga Eraña (1938) Eibar

    Carmenen senarrak, lantegian kopiatzeko makina bat zuen eta herriko ideologia ezberdinentzat propaganda kopiatzen zuen. "La Churrera" deitzen zioten. 1981ko Otsailaren 23an suntsitu zuten, errepresalia posibleen beldurrez.

  • Patxi Lizarralde Eskolan Maalako mojekin eta Pilar ikastetxeko fraideekin

    Patxi Lizarralde Iriondo (1936) Elgoibar

    Karitateko mojek Maalan zuten eskolan ibili zen lehenbizi eta gero Pilar ikastetxean, San Viatorreko fraideekin. `Cara al sol´ eta beste hainbat kanta abestu behar izaten zituzten. Bere sasoian moja eta fraide guztiak kanpokoak ziren.

  • Patxi Lizarralde Mendira joateko ere baimena behar

    Patxi Lizarralde Iriondo (1936) Elgoibar

    Gauza guztietarako baimena behar izaten zen, baita mendira joateko ere. Zapatetan antzematen zuten nor zen guardia zibila. Ibilaldi batera Balmaseda ingurura joan zireneko kontuak. Euskarazko antzerkietan ez zuten inoiz arazorik izan.

  • Patxi Lizarralde Mendia eta euskaltzaletasuna

    Patxi Lizarralde Iriondo (1936) Elgoibar

    Mendi-ibilaldietan izandako arazoak. Esaterako, Andoni Arrizabalaga beraiekin ibili zenean eta guardi zibilak haren bila. Urbiatik jaitsi eta alboko mendira igo ziren ikurrina handi batekin. Euskal Herri osoko mendizaleak zeuden eta beraiek ere atzetik joan ziren. Behera jaitsitakoan, guardi zibilak zituzten zain. Mendia euskaltzaletasunarekin lotu izan da; gutxi zekitenek ere euskaraz egiten zuten han.

  • Patxi Lizarralde Mendian abesteko ohituraren inguruko anekdota bitxia

    Patxi Lizarralde Iriondo (1936) Elgoibar

    Mendian abestu ere egiten zen euskaraz. Atxilotuta egon zen batek kontatu zien komisaldegian erakutsi zizkioten argazkietan Angel Iriondo eta biak agertzen zirela Urbian kantuan, elkarri lepotik helduta.

  • Joseba Konde Konde taberna

    Joseba Konde Zubiaurre (1954) Elgoibar

    Gurasoek Gorbea taberna zeukaten Santa Ana kalean eta aitona-amonek Konde taberna plazan. Puntu garrantzitsua zen. Mendizale elkartearen bilgunea ere izan zen garai batean eta euskaldun asko batzen zen bertan. Kondetarrak abertzaleak ziren. Aitak "Radio Paris" eta Radio Pirenaica" ezkutuko irratiak entzutera eramaten zuen.

  • Joseba Konde Ikasketak La Sallen; irakasleak; Burgosko prozesua

    Joseba Konde Zubiaurre (1954) Elgoibar

    Anaia eta biak Eibarko La Salle ikastetxera bidali zituzten umetan. Bi arrazoirengatik izan daitekeela uste du: tabernan trabarik ez egitearren eta La Salle gainontzeko eskolak baino "liberalagoa" zelako. Esaterako, berak ez zuen inolako arazorik izan Joseba izenarekin. 1970ean, unibertsitate aurreko ikasketak (PREU) egiten ari zela, Burgosko prozesuaren inguruko kontuak entzuten hasi zen. Eibar aurreratuagoa zen halako kontuetan. Manifestazioan irten ziren La Salletik, on Jose Elvira `El botas´ irakasleak bota barruan pistolatxo bat eramaten zuela jakin arren. Beste irakasle bat Julio Sarasua zen, abertzalea.

  • Joseba Konde Kiroletako eta musikako "ikurrak"

    Joseba Konde Zubiaurre (1954) Elgoibar

    Frankismo giroan, ikurrak hartzen ziren kontuan. Kirolean, esaterako, Loroñok euskaldunak ordezkatzen zituen eta Bahamontesek espainiarrak. Boxeoa ere modan zegoen orduan; Pepe Legra. Abeslariak ere ekartzen zituzten: Sara Montiel, Antonio Machín... lehenbizi Eibarrera eta gero Elgoibarrera. Odeón antzokian abesti zuenean Gorbea tabernara joan zen Machín. Harekin bizitako anekdota. Odeon antzokia modernoa zen. Politikari ezagunak ere etortzen ziren.

  • 906 Giro politikoa, sozialismoa, mantendu egin zen sasoian

    Serafin Basauri Arteaga (1935) Eibar

    Bere etxean ere giro politikoa ezagutu zuen. Aita eta lagunak berriketan ibiltzen ziren. Legarre inguruan denak ziren gorriak. Bere aita ez zegoen afiliatuta, baina UGTkoa zen eta sozialista. Aitak egun guztia pasatzen zuen irratia entzuten, belarria pegatuta. Radio Moscú eta Radio París entzuten zuten. Lehenengo urteetan beldurra zen nagusi, baina beti ari ziren pentsatzen "bueltia etorriko dok". Batez ere, uste zen gerra mundiala bukatzean, aliatuek Franco bota egingo zutela. Gerrak eta frankismoak ez zuten erabat ito Eibarko mugimendu politikoa.

  • 906 Gerraostean greba politikoa

    Serafin Basauri Arteaga (1935) Eibar

    Gerraostean greba politiko handi bat ere izan zen. ELA, UGT eta denek hartu zuten parte. Frankismoak ez zuen erabat ito langile mugimendua. Klandestinitatean, baina lanean jarraitu zuten, neurri txiki-txikian bazen ere. Gerra mundiala amaitu zenean, etsipen sentimendua nagusitu zen. Ordura arte bazegoen esperantza txiki bat, baina handik aurrera gutxi. 1950eko hamarkadan ez zen egon mugimendurik. Julio Sarasua izan zen bakarretakoa, hainbat aldiz kartzelaratu zutena.

  • 906 Juanito San Martin izan zuen gidari. EKIN sortu zuten.

    Serafin Basauri Arteaga (1935) Eibar

    Euskararen munduan, batez ere, Juanito San Martinen eskutik sartu zen. Klub Deportiboan taldetxo bat sortu zuen San Martinek, mendirako zaletasuna ardatz hartuta. Mendia eta politika oso lotuta zeuden garai hartan. Mugimendu horretan sartu zen Serafin Basauri 1953 inguruan, hemezortzi urte ingururekin. Gerora, Klub Deportiboan euskarazko klaseak ematen hasi zen, Serafin bera, Imanol Laspiurrekin batera, baina oraindik ere politikan sartu barik. Ondoren, EKIN sortu zen, elkarte politiko-kultural bat. Juan San Martinek ere izan zuen harremanen bat eurekin eta euskal kultura bultzatzeko eta zabaltzeko zerbait egiten hasi behar zela pentsatu zuten. EKINeko buruen artean Alfontso Irigoien zegoen, eta sarritan elkartzen ziren Eibarren. Batez ere gai kulturalak lantzen zituzten: historia, fueroak,... Hori Klub Deportibotik kanpo egiten zuten, erdi-ezkutuan, Itziartarrak tabernan. Hantxe elkartu ziren Eibarko mugimendu euskaltzaleko sustatzaile nagusiak: Juan San Martin, Imanol Laspiur, Javier Zubiaurre, Izagirre eta Serafin bera (denetan gazteena).