Politika eta Franco

  • Julio Zabaleta Eskolan, neskak alde batetik, mutilak bestetik

    Julio Zabaleta Yarza (1933) Natividad Zabaleta Yarza (1936) Legazpi

    Goizero, eskolara sartu orduko mezara joaten ziren, errezatzera, kapila bertan baitzegoen. Mutilek egurrezko kaxoi edo apaletan uzten zituzten etxetik eramandako oinetakoak, eta beste batzuek janzten zituzten, bai mezarako eta baita errekreora irteteko ere. Natik kontatzen du eskolara sartu orduko "¡Viva España!" abestu behar izaten zutela, ondoren errezoak, eta orduan hasten zirela lanean.

  • Joxe Mari Zinkunegi Agirre Apaiza eta alkatea bertso-saioak zaintzen

    Joxe Mari Zinkunegi Agirre (1932) Julian Zinkunegi Agirre (1930) Lizartza

    Joxe Mari eta Julian mutil kozkorra zirela 'Zepai' eta 'Uztapide' bertsolariak joaten ziren Lizartzara. Bertsolariek ezin izaten zuten emakumeei buruz egin bertsotan apaiza eta alkatea zaintzen egoten ziren. Basarriren bertso bat abesten du Joxe Marik.

  • Manu Goiti Umetako garai gogorra eta gaztetako erromeriak

    Manolo Goiti Belakortu (1931) Mañaria

    Ez zuten ume garai oso ona izan. Eskolan euskaraz egitea galarazita zegoen eta maisuak beti izaten zuen palua prest. Domeketan erromeria izaten zuten herrian eta gaztetan bertara joaten ziren hutsik egin barik. Inguruko herrietatik ere jende asko hurreratzen zen, baina beti ez ziren ondo etorriak izaten.

  • Daniela, Lourdes eta Anastasio Kolore politiko guztietako jendea Mañarian

    Daniela Bernaola Agirre (1938) Lourdes Bernaola Agirre (1932) Anastasio Urizar Belakortu (1923) Mañaria

    Denetarik zegoen Mallabian: falangista, karlista, nazionalista eta errepublikanoak. Azken hauetatik hiru oso ezagunak ziren. Lehen bezala, gaur ere jende txarra badagoela dio Lourdesek, baina lehen partidu politikorik ez zegoela dio Danielak.

  • Adrian Amantegi Maristetan 'Cara al Sol' ez abestearren zigorra

    Adrian Amantegi Arteaga (1928) Mañaria

    Durangoko maristetan eskua altxatu eta ilaran Cara al Sol kantatu behar izan zuten. Hiru anaiek ez zuten abesten eta zigortu egiten zituzten. Marista batek ohe gainean txapel gorria izaten zuela du gogoan. 14 urtegaz eskola utzi eta beharrean hasi zen familiako harrobian.

  • Ali Goiti "Por Dios y por la Patria"

    Ali Goiti Agirre (1926) Mañaria

    Franco "El Caudillo Salvador" ei zen. Eskolan bandera atera, eskua altxatu eta "Por Dios y por la Patria" kantarazten zieten.

  • Adrian Amantegi Jabetzak errekisatu eta Sierraren mehatxuak

    Adrian Amantegi Arteaga (1928) Emili Magunazelaia Bizkarra () Mañaria

  • Adrian Amantegi "Plato único": derrigorrean egin beharreko "borondatezko" ekarpena

    Adrian Amantegi Arteaga (1928) Emili Magunazelaia Bizkarra () Mañaria

  • Adrian Amantegi Angel Garamendik Sierrarekin topo Laguardian

    Adrian Amantegi Arteaga (1928) Emili Magunazelaia Bizkarra () Mañaria

  • Ramon Anitua eta Pedro Lejardi 'Cara al Sol' abestu behar

    Ramon Anitua Lejardi (1932) Pedro Lejardi Goiogana (1939) Markina-Xemein

    Eskolan 'Cara al Sol' abestu behar izaten zuten bandera eta besoa altxatuz. Pedrok Aspiltzako eskolan egunero abesten zuen; Ramonek, Markinakoan, eguenetan (ostegunetan) bakarrik.

  • Laurentzi Aretxabaleta Alkate hogeita bi urtean

    Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein

    Laurentzi udaletxean sartu zenean, oraindik Franco bizirik zegoen. Notarioarekin sartu behar izan zuen, ez zioten sartzen uzten eta. Herriko gurasoen ordezkaritzat sartu zen, "representante del tercio familiar". Hamar urte eman zituen zinegotzi Laurentzik, frankismoaren azkenengo urteetan. 1977an egin zen alkate eta hogeita bi urtean jardun zuen alkatetzan.

  • Laurentzi Aretxabaleta Partidu abertzaleak klandestinitatean

    Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein

    Francoren garaian, klandestinitatean egon zen EAJ. Sasoi horretan, Laurentziren beharlekura eramaten zuten partiduko propaganda; ez bakarrik EAJkoa, baita HBkoa ere.

  • Laurentzi Aretxabaleta Etxea arakatu zioten

    Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein

    Alderdi abertzaleak klandestinitatean zeudenean, propaganda orriak banatzen zituzten. Harrapatuz gero, kartzelaldia izaten zen zigorra eta etxeak arakatu ere egiten zituzten. Behin, Laurentziren etxera sartu ziren.

  • Laurentzi Aretxabaleta ETAkoak etxean gorde

    Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein

    Behin, Laurentzik ETAko mutilak eduki zituen etxean gordeta. Hasieran, Markinara heldu zirenean komentuan egon ziren eta gero Laurentzirengana bialdu zituzten. Hamabost egunean eduki zituen etxean.

  • 1216 Teresa Barrena maistrarekin Mendatako eskolan

    Maria Angeles Gorriño Aranburu (1944) Mendata

    Zazpi urterekin Mendatako eskolara hasi zen. Teresa Barrena zen maistra. Neskak eta mutilak aparte ibiltzen ziren. Goizean maistrak eta maisuak Espainiako bandera ateratzen zuten eta beraiek `Cara al sol´ edo `Viva España´ kantatu behar. Doktrina bakarrik ikasten zuten. Gaztelaniaz tutik ez zekitenez, lehenengo egunean asko ikasi zutela iruditzen zitzaien. Eskolara oinez joaten ziren, goizez eta arratsaldez.

  • Damiana Belaustegi Eskolara sartzerakoan "Cara al sol" kantatu behar

    Damiana Belaustegi Jaio (1924) Mendata

    Eskolara sartzerakoan, txapel gorria jantzita "Cara al sol" abestu behar. Berreñoko eskola txikia zen eta neska-mutilak elkarrekin egoten ziren. Maistra ona eduki zuten. Erdalduna zen. Berak ulertu ez arren, ez zituen zigortzen euskaraz berba egiteagatik. Ez zen asko joan eskolara. Anaiak gehiago joan ziren.

  • Kontxita Garate Francok euskaraz egitea debekatu zuenekoa

    Kontxita Garate Gurrutxaga (1923) Mendaro

    Gerra aurrean denak ziren euskaldunak. Anai-arrebekin hika hitz egiten zuen, gurasoei zu eta mediku eta apaizei berori. Francok debekatu zuen euskaraz egitea.

  • Jesus Ugartemendia Falangeko desfileak

    Jesus Ugartemendia Learreta (1929) Mundaka

    Gerratean aita atxilotu zuten eta bera falangekoengana joan behar izaten zen instrukzioa egiten "auxilio social"en jan ahal izateko, bestela ez zieten jaten ematen. Faxistek herriren bat hartzen zutenean, desfilatu egin behar izaten zuten. Herri guztitik desfilatzen zuten militarrak bezala eta gero okinaren autoan sartu eta Sukarrieta eta Busturira joan zen berriro desfilatzera.

  • Jesus Ugartemendia Eskola frankistak

    Jesus Ugartemendia Learreta (1929) Mundaka

    Eskolan erdaraz zen nagusi. Sartu orduko 'Cara al Sol' abestu behar izaten zuten besoa eta bandera altxatuz. Gerra aurretik Tribisarrospen egon ziren fraideetara joan zen eta gerraostean herriko eskola nazionalera. Udaletxeko zinegotzi batek goizean goizetik txakur handi bat eskatzen zien eta dirurik ez zuena etxera bidaltzen zuten diru bila, baina askotan ez ziren eskolara bueltatzen.

  • Martzelina Kalzakorta Ikurrina aurrenekoz ikusi

    Martzelina Kalzakorta Zenarruzabeitia (1931) Mutriku

    Ikurrinaren koloreekin jantzita zihoan herriko emakume bat etxera bidali zuteneko pasadizoa kontatzen du. 14 urte inguru zituela, lehenengoz ikusi zuen ikurrina parrokiako kanpandorrean. Pazko Egun bat zen. Gerora jakin zen ikurrin hura nork jarri zuen.