Politika eta Franco
-
Eskolan, neskak alde batetik, mutilak bestetik
Julio Zabaleta Yarza (1933) Natividad Zabaleta Yarza (1936) Legazpi
Goizero, eskolara sartu orduko mezara joaten ziren, errezatzera, kapila bertan baitzegoen. Mutilek egurrezko kaxoi edo apaletan uzten zituzten etxetik eramandako oinetakoak, eta beste batzuek janzten zituzten, bai mezarako eta baita errekreora irteteko ere. Natik kontatzen du eskolara sartu orduko "¡Viva España!" abestu behar izaten zutela, ondoren errezoak, eta orduan hasten zirela lanean.
-
Apaiza eta alkatea bertso-saioak zaintzen
Joxe Mari Zinkunegi Agirre (1932) Julian Zinkunegi Agirre (1930) Lizartza
Joxe Mari eta Julian mutil kozkorra zirela 'Zepai' eta 'Uztapide' bertsolariak joaten ziren Lizartzara. Bertsolariek ezin izaten zuten emakumeei buruz egin bertsotan apaiza eta alkatea zaintzen egoten ziren. Basarriren bertso bat abesten du Joxe Marik.
-
Umetako garai gogorra eta gaztetako erromeriak
Manolo Goiti Belakortu (1931) Mañaria
Ez zuten ume garai oso ona izan. Eskolan euskaraz egitea galarazita zegoen eta maisuak beti izaten zuen palua prest. Domeketan erromeria izaten zuten herrian eta gaztetan bertara joaten ziren hutsik egin barik. Inguruko herrietatik ere jende asko hurreratzen zen, baina beti ez ziren ondo etorriak izaten.
-
Kolore politiko guztietako jendea Mañarian
Daniela Bernaola Agirre (1938) Lourdes Bernaola Agirre (1932) Anastasio Urizar Belakortu (1923) Mañaria
Denetarik zegoen Mallabian: falangista, karlista, nazionalista eta errepublikanoak. Azken hauetatik hiru oso ezagunak ziren. Lehen bezala, gaur ere jende txarra badagoela dio Lourdesek, baina lehen partidu politikorik ez zegoela dio Danielak.
-
Maristetan 'Cara al Sol' ez abestearren zigorra
Adrian Amantegi Arteaga (1928) Mañaria
Durangoko maristetan eskua altxatu eta ilaran Cara al Sol kantatu behar izan zuten. Hiru anaiek ez zuten abesten eta zigortu egiten zituzten. Marista batek ohe gainean txapel gorria izaten zuela du gogoan. 14 urtegaz eskola utzi eta beharrean hasi zen familiako harrobian.
-
"Por Dios y por la Patria"
Ali Goiti Agirre (1926) Mañaria
Franco "El Caudillo Salvador" ei zen. Eskolan bandera atera, eskua altxatu eta "Por Dios y por la Patria" kantarazten zieten.
-
Jabetzak errekisatu eta Sierraren mehatxuak
Adrian Amantegi Arteaga (1928) Emili Magunazelaia Bizkarra () Mañaria
-
"Plato único": derrigorrean egin beharreko "borondatezko" ekarpena
Adrian Amantegi Arteaga (1928) Emili Magunazelaia Bizkarra () Mañaria
-
Angel Garamendik Sierrarekin topo Laguardian
Adrian Amantegi Arteaga (1928) Emili Magunazelaia Bizkarra () Mañaria
-
'Cara al Sol' abestu behar
Ramon Anitua Lejardi (1932) Pedro Lejardi Goiogana (1939) Markina-Xemein
Eskolan 'Cara al Sol' abestu behar izaten zuten bandera eta besoa altxatuz. Pedrok Aspiltzako eskolan egunero abesten zuen; Ramonek, Markinakoan, eguenetan (ostegunetan) bakarrik.
-
Alkate hogeita bi urtean
Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein
Laurentzi udaletxean sartu zenean, oraindik Franco bizirik zegoen. Notarioarekin sartu behar izan zuen, ez zioten sartzen uzten eta. Herriko gurasoen ordezkaritzat sartu zen, "representante del tercio familiar". Hamar urte eman zituen zinegotzi Laurentzik, frankismoaren azkenengo urteetan. 1977an egin zen alkate eta hogeita bi urtean jardun zuen alkatetzan.
-
Partidu abertzaleak klandestinitatean
Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein
Francoren garaian, klandestinitatean egon zen EAJ. Sasoi horretan, Laurentziren beharlekura eramaten zuten partiduko propaganda; ez bakarrik EAJkoa, baita HBkoa ere.
-
Etxea arakatu zioten
Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein
Alderdi abertzaleak klandestinitatean zeudenean, propaganda orriak banatzen zituzten. Harrapatuz gero, kartzelaldia izaten zen zigorra eta etxeak arakatu ere egiten zituzten. Behin, Laurentziren etxera sartu ziren.
-
ETAkoak etxean gorde
Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein
Behin, Laurentzik ETAko mutilak eduki zituen etxean gordeta. Hasieran, Markinara heldu zirenean komentuan egon ziren eta gero Laurentzirengana bialdu zituzten. Hamabost egunean eduki zituen etxean.
-
Teresa Barrena maistrarekin Mendatako eskolan
Maria Angeles Gorriño Aranburu (1944) Mendata
Zazpi urterekin Mendatako eskolara hasi zen. Teresa Barrena zen maistra. Neskak eta mutilak aparte ibiltzen ziren. Goizean maistrak eta maisuak Espainiako bandera ateratzen zuten eta beraiek `Cara al sol´ edo `Viva España´ kantatu behar. Doktrina bakarrik ikasten zuten. Gaztelaniaz tutik ez zekitenez, lehenengo egunean asko ikasi zutela iruditzen zitzaien. Eskolara oinez joaten ziren, goizez eta arratsaldez.
-
Eskolara sartzerakoan "Cara al sol" kantatu behar
Damiana Belaustegi Jaio (1924) Mendata
Eskolara sartzerakoan, txapel gorria jantzita "Cara al sol" abestu behar. Berreñoko eskola txikia zen eta neska-mutilak elkarrekin egoten ziren. Maistra ona eduki zuten. Erdalduna zen. Berak ulertu ez arren, ez zituen zigortzen euskaraz berba egiteagatik. Ez zen asko joan eskolara. Anaiak gehiago joan ziren.
-
Francok euskaraz egitea debekatu zuenekoa
Kontxita Garate Gurrutxaga (1923) Mendaro
Gerra aurrean denak ziren euskaldunak. Anai-arrebekin hika hitz egiten zuen, gurasoei zu eta mediku eta apaizei berori. Francok debekatu zuen euskaraz egitea.
-
Falangeko desfileak
Jesus Ugartemendia Learreta (1929) Mundaka
Gerratean aita atxilotu zuten eta bera falangekoengana joan behar izaten zen instrukzioa egiten "auxilio social"en jan ahal izateko, bestela ez zieten jaten ematen. Faxistek herriren bat hartzen zutenean, desfilatu egin behar izaten zuten. Herri guztitik desfilatzen zuten militarrak bezala eta gero okinaren autoan sartu eta Sukarrieta eta Busturira joan zen berriro desfilatzera.
-
Eskola frankistak
Jesus Ugartemendia Learreta (1929) Mundaka
Eskolan erdaraz zen nagusi. Sartu orduko 'Cara al Sol' abestu behar izaten zuten besoa eta bandera altxatuz. Gerra aurretik Tribisarrospen egon ziren fraideetara joan zen eta gerraostean herriko eskola nazionalera. Udaletxeko zinegotzi batek goizean goizetik txakur handi bat eskatzen zien eta dirurik ez zuena etxera bidaltzen zuten diru bila, baina askotan ez ziren eskolara bueltatzen.
-
Ikurrina aurrenekoz ikusi
Martzelina Kalzakorta Zenarruzabeitia (1931) Mutriku
Ikurrinaren koloreekin jantzita zihoan herriko emakume bat etxera bidali zuteneko pasadizoa kontatzen du. 14 urte inguru zituela, lehenengoz ikusi zuen ikurrina parrokiako kanpandorrean. Pazko Egun bat zen. Gerora jakin zen ikurrin hura nork jarri zuen.