Politika eta Franco

  • Julen Madariaga Frantzian kartzelan egon ondoren, debekatu egin zioten Ipar Euskal Herrian bizitzea

    Julen Madariaga Agirre (1932) Bilbo

    Kartzela ez da errefuxiatuei ezartzen zaien zigor bakarra. Kartzelan egon ondoren, debekatu egin zioten Ipar Euskal Herrian bizitzea eta lan egitea. Dordoña ibaitik iparraldera joatera behartua zegoen. Bilbora itzultzea erabaki zuen orduan.

  • Julen Madariaga Baionako Katedraleko gose-grebaz (1974)

    Julen Madariaga Agirre (1932) Bilbo

    Gose-greba famatu bat egin zuten Baionako Katedralean, 1974an Telesforo Monzon, Txillardegi, Julen bera eta beste berrogei bat lagunek. Polizia bonba negar eragileekin sartu zen. "Madariaga, besterik ez dugu nahi", esaten omen zuten. Ikusita jendea itotzen ari zela, entregatu egin zen. Bera eta zakurra; honek aurre egin zien poliziei; dena filmatua dago.

  • Julen Madariaga Marc Legasseren interpretari-lan bitxia poliziaren eta grebalarien artean

    Julen Madariaga Agirre (1932) Bilbo

    Marc Legasse-k organo kontzertuak ematen zieten gose-greba garaian Baionako Katedralean. Eta horretaz gain, itzultzaile-interpretari lanak egiten zituen polizia eta grebalarien artean, oso modu bitxi batez.

  • Julen Madariaga Fresnes-ko ospitalean maoista batekin

    Julen Madariaga Agirre (1932) Bilbo

    Konpromisoa hartu zuten grebarekin jarraitzeko eramaten zituzten lekuan. Bera Baionako kartzelara eraman zuten lehendabizi. Hotz handiak eta grebak gaixotuta, Pariseko Fresnes-era eraman zuten gero, han ospitalea zegoelako. Ospitalean, tranpako gose-greba egiten ari zen maoista bat ezagutu zuen.

  • Juan eta Aurelio Abaunza Eskolan euskara galarazita

    Aurelio Abaunza Bereziartua (1929) Juan Abaunza Etxebarria (1930) Abadiño

    Maistra donostiarra zuten Mendiolako eskolan, baina erdalduna zen. Galarazita zuten euskaraz egitea. Gerraostean joan ziren biak eskolara, zazpi-zortzi urte izan arte ez baitziren eskolara joaten. Eskolatik irteterakoan beti izaten zuten baserriko lana zain.

  • Kontxita Igerategi Alaba Gurutze torturatu eta hil

    Kontxita Igerategi Santa Cruz (1931) Urnieta

    Gerra denboran hainbat herritar fusilatu zuten Francozaleek. Askoz geroago, beren alaba Gurutze torturatu eta hil egin zuten. Orduko legeak jarraitzen omen du orain.

  • Kontxita Igerategi Etxean egindako ikurrina guardia zibilek ostu

    Kontxita Igerategi Santa Cruz (1931) Urnieta

    Gurutzek (torturapean hil zuten alabak) eta biek egin zuten ikurrina ostu egin zieten etxetik guardia zibilek. Alaba etxetik eraman eta bi egunera ekarri zuten gorpua. Ez zuen ezer txarrik egin alabak. HBko ideiak izateagatik garbitu zuten.

  • Jose Luis Lizundia 60 eta 70 hamarkadetako ekintzetan beti hantxe Bittor

    Jose Luis Lizundia (1938) Durango

    Bittorrek EHAS alderdiaren sorreran ere bere eragina izan zuen. Haren Oletako baserrian egin zen alderdiaren hasierako zenbait bilera. Bazituen bere iritzi politikoak. Abertzaletasunaren eragina zuen barru-barruan, baina Eibarko ikuspegi soziala ere bai. Behin, Juan Ajuriagerra EAJko buruzagiarekin berba eginda gero, zera esaten ei zuen Bittorrek: "Juanitok ez zaittue ulertzen gazteok". Beti heterodoxia puntu batekin, baina beti laguntzeko prest. Bittor 'rara avis' zen; ezin da konparatu Txillardegi edo Mitxelenarekin; baina bazekien haiei ere bere puntu kritikoa hartzen. 60 eta 70 hamarkadetako iniziatibetan, han agertzen zen Bittor, beharbada azkenengo lerroan, baina beti hantxe.

  • Santos Irazustabarrena Ermina Francoren diktaduran errepublikazaleak isilik

    Santos Irazustabarrena Ermina (1928) Alegia

    Gerra hasi ondoren errepublikazaleek ezin zuten hitzik esan. Gerra bukatu zen Madrilera iritsi zirenean eta gero Franco jarri zen eta diktadura ezarri zuen, hark esaten zuena egin behar zen.

  • Santos Irazustabarrena Ermina Soldadu Afrikan

    Santos Irazustabarrena Ermina (1928) Alegia

    Komunio handia egin zuen hamabi urterekin eta hor bukatu zen bere eskola baino gero soldadu zela ikasten jarraitu zuen. Soldadutzan ofizinista eta furriel izan zen, 50-51 urteetan, Saguenen, Afrikan. Ondo ibili zen soldadutzan, kapitainak maitea zuelako. Brigadak ekarritako kartak berak partitzen zituela gogoratzen du. Soldadutzan elkarrekin izandakoak gogoratzen ditu eta euskaldunak estimatuak zituztela pentsatzen du. Soldadutzako kontakizunak azaltzen ditu. Kapitainak bidali zion karta bat oraindik gordetzen du, karta hari esker hiru hilabete gutxiago egin zituelako soldadu bezala.

  • Isabel Agirrebeitia 'Cara al Sol' abestu behar

    Isabel Agirrebeitia Uribe (1926) Feli Uribe Alberdi (1928) Durango

    Gerraostean eskolara sartu orduko eta irteterakoan Cara al Sol abestu behar izaten zuten, mojen ikastetxean ere bai. Beste askorik ere derrigortu zieten horrelakoak egitera. Feliren ikastetxean, San Frantziskon, mojek ere abesten zuten; Isabelenean, karmeldarretan, ostera, ez.

  • Juanito Gallastegi Historia liburu gezurtiak

    Juanito Gallastegi Duñabeitia (1933) Durango

    Comillasen ikasten ari zela, historiako liburuek esaten zuten Durango gorriek erre zutela. Berak kontatu zion irakasleari Durangon zer gertatu zen benetan.

  • Luis Irazola 'Cara al Sol'

    Luis Irazola Zamalloa (1931) Durango

    Bederatzi urterekin hasi zen eskolan. Beti Cara al Sol kantatzen, don German falangistarekin. Gero, maristetara joan zen.

  • Mari eta Pilar "Putas, putas son... las que están en el balcón"

    Pilar Araukua Andikoetxea (1933) Mari Azkarate Araukua (1924) Bermeo

    Cara al Sol kantatzen jartzen zituzten Mari-eta kalean. Pilarrek gogoan du kalean nola ibiltzen zen falangista taldea kalean eta zer kantatzen zieten leihotik begira geratzen zitzaizkienei: "Putas, putas son... las que están en el balcón".

  • Elisa Kalzada Tropak sartu zirenekoa; eskolako kanta frankistak

    Elisa Kalzada Ugalde (1929) Busturia

    Gerra Zibila hasi zenean, gudariek esan zien etxetik alde egiteko. Gaua etxetik kanpo pasatu ostean, etxean zeudela etorri ziren tropak. Auzoko batzuk ondo etorria ere eman zien haiei. Eskolan haiei gorazarre egiteko kanta guztiak ikasi zituzten.

  • Elisa Kalzada Tropek herri bat hartzerakoan, ospatu egin behar

    Elisa Kalzada Ugalde (1929) Busturia

    Beraien aita fusilatu ostean ez zuten aparteko arazorik izan mojekin, tratu bera ematen zieten. Tropak herri batera sartzerakoan ospatu egin behar izaten zuten eta elizara kanpaiak jotzera joan.

  • Jesus Garmendia Barberian Francoren argazkia jarri behar

    Jesus Garmendia Aurrekoetxea (1930) Bermeo

    Herriko aguazil batek Francoren argazkia eraman zioen bizartegira bertan jartzeko, gainera argazkia bera ordaindu egin behar izan zuten.

  • Jesus Garmendia Zaplaztekoa jaso ostean ikastetxea utzi zuen

    Jesus Garmendia Aurrekoetxea (1930) Bermeo

    Hermanoen ikastexean "División Azul"eko abestia ez kantatzearren zaplazteko itzela jaso zuen. Aitaren barberiara joan eta azaldu egin zion gertatutakoa. Orduan, beste mutiko bat etorri zen idatzi batekin barkamena eskatzen. Hala ere, ez zen eskolara bueltatu.

  • garbine-jauregizar Izen euskalduna izateagatik arazoak

    Garbiñe Jauregizar Ugalde (1913) Bermeo

    Denak izen euskaldunak familian. Arazoak izan zituzten horregatik; esaterako, Miren Gorane "Exaltación" eta Miren Garbiñe "Maria de la Purificación" bihurtu zituzten. Mojek beren izenez deitu izan diete. Atzerritik itzultzean izenaz galdetu ziotenean "Garbiñe" erantzun zuen.

  • garbine-jauregizar Zigortuta ekitaldi frankistetara ez joateagatik

    Garbiñe Jauregizar Ugalde (1913) Bermeo

    Ez ziren joaten gerra osteko ekitaldi frankistetara. Eskolan zigortu egiten zituzten horregatik.