Politika eta Franco

• Argitalpen klandestinoen, sermoien... bilketa

  Juan Joxe Agirre Begiristain (1930) Alegia

  Lazkaoko fraide-etxean liburutegi eta artxiboa sortzeko hasieran izan zituen zailtasunei buruz hitz egiten du. Hasiera batean liburutegia eratzeari ekin zion, eta gero etorri zen artxibategia osatzearen ideia. Argitalpen klandestinoen, sermoien... bilketarekin nola hasi zen. Bilketaren garrantziaz hitz egiten du.

• Anaiak izan zituen arazoak, gerra ondoan

  Sabina Arruabarrena Oiarzabal (1928) Astigarraga

  Anaia zaharrenak ezin zuen etxetik atera; gordeta egon zen, Urnietan. Gainera, isuna jarri zioten gero. Ama eta biak bisitan joaten ziren. Guardia zibilak ate joka joan, eta udaletxera eramaten zuten anaia, gaua pasatzera.

• Gerra ondoan, eskolan komeriak

  Sabina Arruabarrena Oiarzabal (1928) Astigarraga

  Udaletxeko eskolako kontuak. Neska-mutilak aparte. Maistrak begitan hartu zuen, gerran kanpoan ibilia zelako. Jostorratza puntaz gora eman ziolako errieta egin zion, esanez "gorriek" erakutsi ziotela hori egiten. Berak ez zuen eskolara bueltatu nahi, baina etxean ezin zuten beste ikastetxerik ordaindu.

• Besoa altxatuta, denen erakusgarri

  Sabina Arruabarrena Oiarzabal (1928) Astigarraga

  Eskolan errezatu eta kantatu egiten zuten. Atze-atzean egoten zen bera, mahairik gabe banku batean eserita, eta aurreraino joanarazten zuen irakasleak, besoa altxatuta abestera. Jostorratzaren pasadizoa aipatzen du.

• Uniforme militarraren uhalez mandoarentzako hedeak egin

  Tiburtzio Izagirre Arratibel () Ataun

  Txapel gorriarekin eta korreajeekin desfilatzen zuten mutikoek San Martinen, gerra denboran. "¡Viva Santiago!" esan behar zuten eliza paretik pasatzean. Mutil baten aitak mandoentzako hedeak egiteko erabili zituen semeren uniformeko uhalak.

• "Vuela avecilla, vuela" kantua

  Tiburtzio Izagirre Arratibel () Ataun

  Eskolan kantatzen zuten erdarazko kantu bat: "Vuela avecilla, vuela"

• 'Cara al Sol', bertsio zaharra

  Tiburtzio Izagirre Arratibel () Ataun

  Eskolan kantatzen zuten Cara al Sol kantua. Bertsio zaharra; tartean "carlistas aurrera!" entzun daiteke.

• "España es mi patria, mi madre adorada..." kantua

  Tiburtzio Izagirre Arratibel () Ataun

  Eskolan erakusten zieten beste kantu bat: "España es mi patria, mi madre adorada...". "Gloria a la patria, gloria sin fin porque alegre sabe morir" amaitzen da. Bigarren aldiz kantatzen du, lehenengoan nahastu egin da eta.

• "Ya la campana sonora avisa" kantua

  Tiburtzio Izagirre Arratibel () Ataun

  "Ya la campana sonora avisa" kantua kantatzen du.

• "Maestros sietemesinos"

  Aitor Garmendia Goitia (1934) Beasain

  Rufino Movellan kanpotarra zen izatez. Irakasle aparta zen baina jarrera politikoagatik debekatu zioten eskolak ematea. Alderantziz, Erregimenaren aldeko zirenek, zazpi hilabetetan lor zezaketen irakasle titulua. "Maestros sietemesinos" esaten zitzaien hauei.

• Piper Iberbekoren Kanta eta botoak

  Begoña Soba Landeta (1934) Zamudio

  Piper Iberbekori egindako kanta abesten du. Gaur egun bezala lehen ere botoak erosten zirela kontatzen du.

• Mutilarekin domeketako erromerian elkartzen ziren

  Eugenia Narbaiza Aranguren (1928) Zaldibar

  Gizona Arrateko erromerian ezagutu zuen, hamasei urte zituela. Domeketan baino ez zuten elkar ikusten, gizona Abadiñokoa da eta. Inguruko erromeriarik handiena Berrizen egiten zuten, soinuarekin eta saxofoiarekin. Abadiñon, esaterako, alkateak erromeria egitea debekatu zuen gerraostean.

• Euskarazko izenak izatearren maistrak gogor egin

  Bene Markaida Barrenetxea (1935) Bitoria Markaida Barrenetxea (1939) Sopela

  Maite eta Iñese izeneko bi neska oso txarto tratatzen zituen maistrak beraien izenengatik, izen euskalduna izateagatik hain zuzen ere. Nere izeneko bati "Mia" esaten zion. Beraien etxekoek ez zuten horrelako arazorik izan.

• Txapela ez kentzeagatik atentzioa deitu

  Anjel Elorza Beitia (1937) Legutio

  Eskolako mutikoak desfilean eskua altxatuta 'Cara al Sol' abestu behar izaten zuten. Behin desfilean zihoazela, behiak uztartzen zegoen gizon bati atentzioa deitu zion maisuak beraiek pasatzerakoan txapela ez zuelako kendu.

• Kartzelako egonaldia

  Arantxa Larrea Garmendia (1937) Lezo

  Ez zioten jo, kartzelara eraman zutenean. 14 urterekin gaixotasun bat izan zuen. Berak ez zekien etxean hartzen zituenen izenak. Ijitoak ere hartzen zituen etxean. Klaustrofobia zuen kalabozoan. Senarrari lau urteko zigorra jarri zioten, baina amnistiarekin lehenago atera zen.

• Etakideak etxean

  Arantxa Larrea Garmendia (1937) Lezo

  "Txikia" ETAkideari buruzkoak: indarkeriaren aurkakoa ei zen; hil egin zuten, Errenterian. Pertur aipatzen du. Garai hartan ETAk ez zuen hiltzen; atrakoak egiten zituen. Behin, atrako baten ondoren beraien etxera joan ziren denak.

• Kartzelan izandako borroka

  Arantxa Larrea Garmendia (1937) Lezo

  Senarra oso gaizki egon zen Ocañan. Kartzelan borroka egin zuen emakume batekin, FACeko batekin. Mezetara joaten zen, eta mojekin ondo konpontzen zen; haiek ezin zuten hori ikusi.

• Kartzelako anekdota

  Arantxa Larrea Garmendia (1937) Lezo

  Kartzelan zegoela, bere urtebetetzean Martuteneko gizonezko presoei bera ikusten utzi zieten. 33 ziren. Zorionak kantatu zioten.

• Kartzelako egonaldiko une gogorrenak

  Arantxa Larrea Garmendia (1937) Lezo

  Seme-alabak izanez gero, ikustera joaten uzten zieten. Bestela ez. Ilobak joan zitzaizkion bisitan behin kartzelara, eta despedida oso gogorra egin zitzaion. Kalabozotik kartzelara eraman zutenean ere oso gaizki pasatu zuen. Lehen hilabetea izan zen okerrena.

• Libre utzi zutenean, Madrilen

  Arantxa Larrea Garmendia (1937) Lezo

  Libre utzi zutenean, Madrilen, ezin zuen sinestu. Dirua bazuen, baina iluntzen hasia zen, eta ez zuen atera nahi. Koinataren anaiaren etxera joan zen. Lezon diruz lagundu zioten lagunek.