Politika eta Franco

• Piper Iberbekoren Kanta eta botoak

  Begoña Soba Landeta (1934) Zamudio

  Piper Iberbekori egindako kanta abesten du. Gaur egun bezala lehen ere botoak erosten zirela kontatzen du.

• Mutilarekin domeketako erromerian elkartzen ziren

  Eugenia Narbaiza Aranguren (1928) Zaldibar

  Gizona Arrateko erromerian ezagutu zuen, hamasei urte zituela. Domeketan baino ez zuten elkar ikusten, gizona Abadiñokoa da eta. Inguruko erromeriarik handiena Berrizen egiten zuten, soinuarekin eta saxofoiarekin. Abadiñon, esaterako, alkateak erromeria egitea debekatu zuen gerraostean.

• Euskarazko izenak izatearren maistrak gogor egin

  Bene Markaida Barrenetxea (1935) Bitoria Markaida Barrenetxea (1939) Sopela

  Maite eta Iñese izeneko bi neska oso txarto tratatzen zituen maistrak beraien izenengatik, izen euskalduna izateagatik hain zuzen ere. Nere izeneko bati "Mia" esaten zion. Beraien etxekoek ez zuten horrelako arazorik izan.

• Txapela ez kentzeagatik atentzioa deitu

  Anjel Elorza Beitia (1937) Legutio

  Eskolako mutikoak desfilean eskua altxatuta 'Cara al Sol' abestu behar izaten zuten. Behin desfilean zihoazela, behiak uztartzen zegoen gizon bati atentzioa deitu zion maisuak beraiek pasatzerakoan txapela ez zuelako kendu.

• Kartzelako egonaldia

  Arantxa Larrea Garmendia (1937) Lezo

  Ez zioten jo, kartzelara eraman zutenean. 14 urterekin gaixotasun bat izan zuen. Berak ez zekien etxean hartzen zituenen izenak. Ijitoak ere hartzen zituen etxean. Klaustrofobia zuen kalabozoan. Senarrari lau urteko zigorra jarri zioten, baina amnistiarekin lehenago atera zen.

• Etakideak etxean

  Arantxa Larrea Garmendia (1937) Lezo

  "Txikia" ETAkideari buruzkoak: indarkeriaren aurkakoa ei zen; hil egin zuten, Errenterian. Pertur aipatzen du. Garai hartan ETAk ez zuen hiltzen; atrakoak egiten zituen. Behin, atrako baten ondoren beraien etxera joan ziren denak.

• Kartzelan izandako borroka

  Arantxa Larrea Garmendia (1937) Lezo

  Senarra oso gaizki egon zen Ocañan. Kartzelan borroka egin zuen emakume batekin, FACeko batekin. Mezetara joaten zen, eta mojekin ondo konpontzen zen; haiek ezin zuten hori ikusi.

• Kartzelako anekdota

  Arantxa Larrea Garmendia (1937) Lezo

  Kartzelan zegoela, bere urtebetetzean Martuteneko gizonezko presoei bera ikusten utzi zieten. 33 ziren. Zorionak kantatu zioten.

• Kartzelako egonaldiko une gogorrenak

  Arantxa Larrea Garmendia (1937) Lezo

  Seme-alabak izanez gero, ikustera joaten uzten zieten. Bestela ez. Ilobak joan zitzaizkion bisitan behin kartzelara, eta despedida oso gogorra egin zitzaion. Kalabozotik kartzelara eraman zutenean ere oso gaizki pasatu zuen. Lehen hilabetea izan zen okerrena.

• Libre utzi zutenean, Madrilen

  Arantxa Larrea Garmendia (1937) Lezo

  Libre utzi zutenean, Madrilen, ezin zuen sinestu. Dirua bazuen, baina iluntzen hasia zen, eta ez zuen atera nahi. Koinataren anaiaren etxera joan zen. Lezon diruz lagundu zioten lagunek.

• Hegoaldetik Bordelera jendea pasatzen laguntzen zutenak

  Joaquin Arizaga (1929) Biriatu

  Donostiako mutil batek Hegoaldetik Bordelera pasatzen zituen "gordeak". Gerora, alemanak zakurrak erabiltzen hasi ziren, haiek usaimenari esker jendea harrapatzen baitzuten gauez. Zakurrei aurka egiteko, Amerikako produktu bat erabiltzen zuten; izan ere, produktu horri esker, zakurrek alde egiten zuten. Mutil hura hil egin zuten 1944an soldadu espainolek.

• Hitzaldietara joan, eta hango propaganda onartu egin behar

  Joxe Zumeta Jaunarena (1937) Lezo

  Madrildik División Azuleko soldaduak etortzen ziren Lezora. Lezoko gazteek, soldadu joan aurretik, Errenteriako sindikatura joan behar izaten zuten astean behin, lana utzita, hitzaldiak entzutera. Han entzuten zituztenak onartu egin behar izaten zituzten.

• "Galazota dago euskaraz eittie"

  Pablo Izagirre Hormaetxea (1927) Gernika-Lumo

  Frente de Juventudesen euskaraz berba egitearren atentzioa deitzen zioten. Arkupeetako frontoian euskaraz egitea galarazita zegoela gogoratzen zuen kartela zegoen.

• Madrilgo Euskal Etxeko hastapenak

  Kontxi Arrien Monasterio (1929) Gernika-Lumo

  Bere senarra izan zen Madrilgo Euskal Etxeko lehen presidentea. Bertako ikastetxe nagusi batean hasi ziren hasieran euskarazko meza ematen, bertan leku desberdinetako euskaldunak batzen ziren. Orduan izan zuten Euskal Etxea sortzeko ideia. Abade oñatiar batek lagundu zien asko legalizatzeko bidean.

• Eskaut talde euskalduna

  Kontxi Arrien Monasterio (1929) Gernika-Lumo

  Hogei bikote euskaldun eta beraien seme-alabak batu ziren Madrilgo Euskal etxean. Bere alabak bertan eskaut taldea sortu zuen. Senarra gaixotzerakoan bueltatu ziren Gernikara.

• Alabak Euskal Etxeko lehen irakasleak

  Kontxi Arrien Monasterio (1929) Gernika-Lumo

  Bere alabak izan ziren euskarazko lehen irakasleak Madrilgo Euskal Etxean. Hasieran ikasle gutxi zituzten. Eskaut taldean ere dena egiten zuten euskaraz.

• Jendea ez zen fio; diru-iturri barik

  Kontxi Arrien Monasterio (1929) Gernika-Lumo

  Euskal Etxea sortzea Madrilen ez zen erraza izan, hasiera guztiak bezala. Jende askok zalantzan izaten zituen eta ez ziren fio. Bere senarra Madrilgo Euskal Etxeko lehen presidentea izan zen eta lan eta buruko min handiak izan zituen beste askorekin batera. Hasieran ez zuten inongo diru-laguntzarik eta beraien poltsikotik jarri behar izan zuten.

• 'Kili-Kili' aldizkaria Madrilen saltzen

  Kontxi Arrien Monasterio (1929) Gernika-Lumo

  Bere alabek hasieran ez zituzten euskara-eskolak kobratzen. Kontxik Kili-Kili aldizkaria saltzen zuen Madrilen eta euskara-eskoletarako ere erabiltzen zuten. Katekesia ere euskaraz ematen zuten.

• Espainiako ereserkia zineman; zentsurak

  Rafa Armendariz Gainza (1926) Gernika-Lumo

  Argatxburuko zineman Espainiako ereserkia jarri behar izaten zuen pelikula guztietan; kanpoan "Guardas de asalto"ak egoten ziren zaintzen. Pelikulak zentsurarekin heltzen ziren, beraiek ez zuten ezer erabakitzen. Maila desberdinetako pelikulak egoten ziren.

• Euskal Etxeko ekintza politikoak

  Andoni Etxarri (1943) Hendaia

  Parisko Euskal Etxean ezagutu zituzten ETA eta EGI-ko lehen errefuxiatuak, PNV-ko ordezkariak, exilioko eusko jaurlaritza... 1962an Kristian Etxaluz atxilotu zuten eta Paristik lagundu egin zioten; garai hartan testuingurua desberdina zen eta errazagoa zen Frankismoaren aurka egitea. Mugimendu politiko handia zuten garai hartan.