Politika eta Franco
-
Gidabaimena ateratzeko, falangetik pasa behar
Amaia Etxarri Erize (1934) Hernani
Hemezortzi urterekin gidabaimena atera zuen furgonetarekin aritzeko. Falangearen emakume sekziora joan behar izan zuen baimena ateratzeko eta zertzuk ikasi behar izan zituen kontatzen du (erlijioa, doktrina, puntoa egitea...) Gidatzen zuen lehenengo emakumeetakoa izan zen Hernanin.
-
Amaia izena ez aldatzeko komeriak
Amaia Etxarri Erize (1934) Hernani
Amaia izena ipintzea ez zen erraza. Bere aitapuntakoak, osaba batek, erabaki zuen zein izen jarri. Gerraostean, izenak erdaratzea derrigortu zuten baina berea mantentzea lortu zuen aitak. Bere ilobari Amaia jartzen ere ez zieten utzi.
-
Euskara galarazita, gerra ondoren
Paxkuala Kortadi Ormaetxea (1923) Hernani
Euskaraz ari zirela, Donostian esan zietena: "Hable en cristiano". Ikastolek biziberritu zuten euskara. Gerra osteko debekua.
-
Francori agur eta ohore
Mari Karmen Olazagirre Amilibia (1931) Hernani
Gerrak iraun bitartean ez ziren eskolara joan Mari Karmen eta haren anaia. Gerraostean hasi ziren eskolan, eta Mari Karmen gogoratzen da Franco Donostiako Aieteko jauregira etortzen zenean nola behartzen zituzten haren aldeko oihuak egin eta hura agurtzera.
-
Aitak ezkutatutako iheslariak
Salustiana Irazusta Iraola (1939) Hernani
Aitak poliziarengandik ihesi joandako hiru lagun ezkutatu zituen. Haiei zauriak sendatzera joaten zen aita eta amak otorduak prestatzen zizkien, aitak eramateko. Axala izeneko bat zen tarteko.
-
Gerra osteko eskola
Bittor Galarza Ugarte (1934) Hondarribia
Liburuak bazituzten: historia sagrada eta enziklopedia. Tinta erabiltzen zuten. Pizarran egiten zituzten ariketak. Cara al Sol kantarazten zieten. Euskaraz aritzen ziren kanpoan. Gerra aurrean, doktrina euskalduna.
-
Biterin eskolan II
Jose Mari Arbelaitz Arozena (1932) Hondarribia
Ez da gerrarekin asko akordatzen. Tunel batera joan ziren ezkutatzera. Eskolan Cara al Sol kantatu behar izaten zuten. Ez zioten euskaraz egitea galarazi.
-
Gotorlekuko militarrak eta soldaduak
Ana Mari Iza Berrotaran (1943) Hondarribia
Carrero Blanco sidecarrean ibiltzen zen. Erdi zigortuta egon zen, baina militar inportantea zen. Soldaduekin harreman ona zuten. Senarra ere hala ezagutu zuen. 1.500 soldadu zeuden sasoi batean, barrakoietan.
-
Aita Ondarretan preso, hiru hilabetez
Mari Kruz Alkain Jauregi (1926) Hondarribia
17 urterekin bueltatu zen. Aita 3 hilabetez egon zen kartzelan, bueltan. Despedida batean Francoren erretratuari zerbait bota zion mutil batek, eta batek Komandantziako bati esan zion; denak preso hartu zituzten. Bisitan joan zenean, izututa. Arrantzan jarraitu zuen irtendakoan. Txipiroiak.
-
Franco eta hondarribitarrak
Joxe Migel Elduaien Emazabel (1934) Hondarribia
Aitari Francok eman zion Kontxako bandera, Konstituzio plazan. Hondarribiko asko egoten ziren haren zerbitzuan.
-
Soldadutza Irunen III
Joxe Perez Otegi (1932) Hondarribia
Nafarroara joateko salbokonduktoa eta muga pasatzeko baimen berezia. Bere adineko neska bat laguntza eske joan zitzaion, eta salbokonduktoa egin zion.
-
Ventaseko eskola publikoa
Karlos Lizarazu Zeberio (1935) Hondarribia
Ventasko eskola publikoan Cara al Sol kantatzen zuten, maisuarekin. Ez zekien euskaraz. Mutilak eta neskak aparte.
-
Hernialdeko epaile eta lurperatzaile izan zen
Eleuterio Izagirre Tapia (1925) Hernialde
Eleuterio Hernialdeko epaile izan da. Lan hura zer zen jakin gabe onartu zuen. Gauza asko ikasi zituen. Berrogei bat urte zituen epaile izendatu zuten garaian. Postu hartara nola iritsi zen kontatzen du. Ehorzle lanetan ere ibili da. Bere lehen entierroa gogoratzen du.
-
Espainiako erregea eta Franco Foru Aldundian ezagutu zituen
Eleuterio Izagirre Tapia (1925) Hernialde
Eleuterio Foru Aldundira joan zen batean Juan Carlos erregea ezagutu zuen. Franco ere bertan ezagutu zuen. Francori buruz hitz egiten du. Franco Donostiara zihoala Tolosa erditik pasatzen zen.
-
Mugimendu feministaren eztanda Hego Euskal Herrian I
Miren Aranguren Etxarte (1981) Iruñea
Basaurin 1976. urtean 11 emakume atxilotu zituzten abortatzeagatik eta horren aurrean, hegoaldeko mugimendu feminista antolatu eta artikulatu zen. Frantzian abiatutako hainbat kanpaina egiten hasi ziren hegoaldean ere.
-
Koloretako alkandorekin arazoak San Justoko erromerian
Bonifazio Arandia Uriarte (1909) Igorre
San Inazioetan Gorbeiara joan ziren behin. San Justo ermitaren inguruan jotzeko tratua egin zuten, 500 pezetaren truk. Gerraostea zen. Zazpi koloretako alkandorak zeuzkatela eta zinegotziak guardia zibilei deitu zien, nazionalisten koloreak zirela eta. San Ferminetarako egindako alkandorak ei ziren. Guardiek baimena eman eta berriz jotzen hasi ziren kamioi gainean. Txaloka hasi ziren denak eta zinegotziak gehiago jotzea galarazi zien.
-
Franco agurtzen bandera eta guzti
Rosario Amundarain Esnaola (1937) Ikaztegieta
Udaran Espainiako banderak egiten zituzten eta Franco Donostiarako bidean pasatzen zenean errepidera ateratzen ziren. Esandakoa egiten zuten. Francok agur egiten zien auto barrutik.
-
Ibarlako eskolara, bederatzi urterekin
Patxi Bolaño Olea (1927) Irun
Bederatzi urterekin hasi zen eskolan, baina ordurako bazekien irakurtzen eta idazten, amak erakutsita. Ibarlako eskolan ibili zen. Ordubeteko bidea zuen etxetik. Meazuritik, berriz, bost tunel pasatu behar zituen ilunetan. Maistra frankista zen. Cara al Sol kantatu. Anaia 17 urterekin hil zen, gaixotuta. Apaizak euskaraz erakutsi zien doktrina.
-
Euskararen eta euskal nortasunaren kontrako giroa
Patxi Bolaño Olea (1927) Irun
Alabarekin hasi zen euskararekin kezkatzen. Gerra garaian, ez zen politikaz hitz egiten. Franco onena zela sinetsarazten zieten. Aitari pistola jarri zioten aurrean, erdaraz egiteko. Patxi bizilaguna nola hil zuten azaltzen du.
-
Kuarteleko soldaduak imitatzen
Mari Carmen Tolosa Garmendia (1940) Irun
Eskolan maistra ona zuten; mutikoena gogorragoa zen. Zer ikasi zuen. Kuartela eskola ondoan zegoen, baina beraiek ez zuten Cara al Sol kantatzen. Bandera. Soldaduen desfilea imitatzen aritzen ziren, erratz makila hartuta.