Politika eta Franco

  • Amaia Etxarri Gidabaimena ateratzeko, falangetik pasa behar

    Amaia Etxarri Erize (1934) Hernani

    Hemezortzi urterekin gidabaimena atera zuen furgonetarekin aritzeko. Falangearen emakume sekziora joan behar izan zuen baimena ateratzeko eta zertzuk ikasi behar izan zituen kontatzen du (erlijioa, doktrina, puntoa egitea...) Gidatzen zuen lehenengo emakumeetakoa izan zen Hernanin.

  • Amaia Etxarri Amaia izena ez aldatzeko komeriak

    Amaia Etxarri Erize (1934) Hernani

    Amaia izena ipintzea ez zen erraza. Bere aitapuntakoak, osaba batek, erabaki zuen zein izen jarri. Gerraostean, izenak erdaratzea derrigortu zuten baina berea mantentzea lortu zuen aitak. Bere ilobari Amaia jartzen ere ez zieten utzi.

  • Paxkoala Kortadi Euskara galarazita, gerra ondoren

    Paxkuala Kortadi Ormaetxea (1923) Hernani

    Euskaraz ari zirela, Donostian esan zietena: "Hable en cristiano". Ikastolek biziberritu zuten euskara. Gerra osteko debekua.

  • Mari Karmen Olazagirre Francori agur eta ohore

    Mari Karmen Olazagirre Amilibia (1931) Hernani

    Gerrak iraun bitartean ez ziren eskolara joan Mari Karmen eta haren anaia. Gerraostean hasi ziren eskolan, eta Mari Karmen gogoratzen da Franco Donostiako Aieteko jauregira etortzen zenean nola behartzen zituzten haren aldeko oihuak egin eta hura agurtzera.

  • Salustiana Irazusta Aitak ezkutatutako iheslariak

    Salustiana Irazusta Iraola (1939) Hernani

    Aitak poliziarengandik ihesi joandako hiru lagun ezkutatu zituen. Haiei zauriak sendatzera joaten zen aita eta amak otorduak prestatzen zizkien, aitak eramateko. Axala izeneko bat zen tarteko.

  • Bittor Galarza Gerra osteko eskola

    Bittor Galarza Ugarte (1934) Hondarribia

    Liburuak bazituzten: historia sagrada eta enziklopedia. Tinta erabiltzen zuten. Pizarran egiten zituzten ariketak. Cara al Sol kantarazten zieten. Euskaraz aritzen ziren kanpoan. Gerra aurrean, doktrina euskalduna.

  • Joxe Mari Arbelaitz Biterin eskolan II

    Jose Mari Arbelaitz Arozena (1932) Hondarribia

    Ez da gerrarekin asko akordatzen. Tunel batera joan ziren ezkutatzera. Eskolan Cara al Sol kantatu behar izaten zuten. Ez zioten euskaraz egitea galarazi.

  • Ana Mari Iza Gotorlekuko militarrak eta soldaduak

    Ana Mari Iza Berrotaran (1943) Hondarribia

    Carrero Blanco sidecarrean ibiltzen zen. Erdi zigortuta egon zen, baina militar inportantea zen. Soldaduekin harreman ona zuten. Senarra ere hala ezagutu zuen. 1.500 soldadu zeuden sasoi batean, barrakoietan.

  • Mari Kruz Alkain Aita Ondarretan preso, hiru hilabetez

    Mari Kruz Alkain Jauregi (1926) Hondarribia

    17 urterekin bueltatu zen. Aita 3 hilabetez egon zen kartzelan, bueltan. Despedida batean Francoren erretratuari zerbait bota zion mutil batek, eta batek Komandantziako bati esan zion; denak preso hartu zituzten. Bisitan joan zenean, izututa. Arrantzan jarraitu zuen irtendakoan. Txipiroiak.

  • Joxe Migel Elduaien Franco eta hondarribitarrak

    Joxe Migel Elduaien Emazabel (1934) Hondarribia

    Aitari Francok eman zion Kontxako bandera, Konstituzio plazan. Hondarribiko asko egoten ziren haren zerbitzuan.

  • joxe perez Soldadutza Irunen III

    Joxe Perez Otegi (1932) Hondarribia

    Nafarroara joateko salbokonduktoa eta muga pasatzeko baimen berezia. Bere adineko neska bat laguntza eske joan zitzaion, eta salbokonduktoa egin zion.

  • karlos lizarazu Ventaseko eskola publikoa

    Karlos Lizarazu Zeberio (1935) Hondarribia

    Ventasko eskola publikoan Cara al Sol kantatzen zuten, maisuarekin. Ez zekien euskaraz. Mutilak eta neskak aparte.

  • Eleuterio Izagirre Tapia Hernialdeko epaile eta lurperatzaile izan zen

    Eleuterio Izagirre Tapia (1925) Hernialde

    Eleuterio Hernialdeko epaile izan da. Lan hura zer zen jakin gabe onartu zuen. Gauza asko ikasi zituen. Berrogei bat urte zituen epaile izendatu zuten garaian. Postu hartara nola iritsi zen kontatzen du. Ehorzle lanetan ere ibili da. Bere lehen entierroa gogoratzen du.

  • Eleuterio Izagirre Tapia Espainiako erregea eta Franco Foru Aldundian ezagutu zituen

    Eleuterio Izagirre Tapia (1925) Hernialde

    Eleuterio Foru Aldundira joan zen batean Juan Carlos erregea ezagutu zuen. Franco ere bertan ezagutu zuen. Francori buruz hitz egiten du. Franco Donostiara zihoala Tolosa erditik pasatzen zen.

  • Miren Aranguren Mugimendu feministaren eztanda Hego Euskal Herrian I

    Miren Aranguren Etxarte (1981) Iruñea

    Basaurin 1976. urtean 11 emakume atxilotu zituzten abortatzeagatik eta horren aurrean, hegoaldeko mugimendu feminista antolatu eta artikulatu zen. Frantzian abiatutako hainbat kanpaina egiten hasi ziren hegoaldean ere.

  • Bonifazio Arandia Koloretako alkandorekin arazoak San Justoko erromerian

    Bonifazio Arandia Uriarte (1909) Igorre

    San Inazioetan Gorbeiara joan ziren behin. San Justo ermitaren inguruan jotzeko tratua egin zuten, 500 pezetaren truk. Gerraostea zen. Zazpi koloretako alkandorak zeuzkatela eta zinegotziak guardia zibilei deitu zien, nazionalisten koloreak zirela eta. San Ferminetarako egindako alkandorak ei ziren. Guardiek baimena eman eta berriz jotzen hasi ziren kamioi gainean. Txaloka hasi ziren denak eta zinegotziak gehiago jotzea galarazi zien.

  • Rosario Amundarain Esnaola Franco agurtzen bandera eta guzti

    Rosario Amundarain Esnaola (1937) Ikaztegieta

    Udaran Espainiako banderak egiten zituzten eta Franco Donostiarako bidean pasatzen zenean errepidera ateratzen ziren. Esandakoa egiten zuten. Francok agur egiten zien auto barrutik.

  • Patxi Bolano Ibarlako eskolara, bederatzi urterekin

    Patxi Bolaño Olea (1927) Irun

    Bederatzi urterekin hasi zen eskolan, baina ordurako bazekien irakurtzen eta idazten, amak erakutsita. Ibarlako eskolan ibili zen. Ordubeteko bidea zuen etxetik. Meazuritik, berriz, bost tunel pasatu behar zituen ilunetan. Maistra frankista zen. Cara al Sol kantatu. Anaia 17 urterekin hil zen, gaixotuta. Apaizak euskaraz erakutsi zien doktrina.

  • Patxi Bolano Euskararen eta euskal nortasunaren kontrako giroa

    Patxi Bolaño Olea (1927) Irun

    Alabarekin hasi zen euskararekin kezkatzen. Gerra garaian, ez zen politikaz hitz egiten. Franco onena zela sinetsarazten zieten. Aitari pistola jarri zioten aurrean, erdaraz egiteko. Patxi bizilaguna nola hil zuten azaltzen du.

  • Mari Carmen Tolosa Kuarteleko soldaduak imitatzen

    Mari Carmen Tolosa Garmendia (1940) Irun

    Eskolan maistra ona zuten; mutikoena gogorragoa zen. Zer ikasi zuen. Kuartela eskola ondoan zegoen, baina beraiek ez zuten Cara al Sol kantatzen. Bandera. Soldaduen desfilea imitatzen aritzen ziren, erratz makila hartuta.