Politika eta Franco

  • Karlistak engainatuta zeuden

    Lucia Etxabe Zubizarreta (1927) Soraluze

    Giro garratza topatu zuen Belgikatik etorrita. Ordurako egoera politikoaz konturatuta zegoen, baina ezin zuten berbarik egin. Karlistak engainatuta zeuden. Gernika "gorriek" bonbardatu zutela esaten zuten urte asko geroago.

  • Miren Astibia Franco etortzen zeneko banderen tamaina

    Miren Astibia Olaiz (1925) Errenteria

    Gerra ostean, giroa asko aldatu zen Errenterian. Franco etortzen zen bakoitzean, Espainiako bandera jarri behar izaten zuten balkoietan: beraien etxean bandera txiki bat jartzen zuten balkoi handian. Errenterian karlista asko zegoen, eta nazionalek Bilbo hartu zutenean gerran, elizara joaten ziren ospatzera.

  • Miren Astibia Gerra ostean, gazteak elkartzen hasi ziren pixkanaka

    Miren Astibia Olaiz (1925) Errenteria

    Karlista baten alaba PNVko mutil batekin hasi zen ateratzen. Orduko anekdota kontatzen du. Gerra bukatutakoan, urte batzuetan giroa ez zen ona izan Errenterian, baina denborarekin, pixkanaka gazteak elkartzen hasi ziren.

  • 354 Aske utzi zuteneko kontuak

    Juan Ezenarro Barrenetxea (1911) Zarautz

    Gipuzkoako Eusko langileetako nagusia zegoen Madrilen eta hark esaten zien miloi bat preso euskaldun zeudela. Epaiketen ostean, igandero GUardia Zibiletan aurkeztu behar zen eta kanpora ezin zen atera. Bi urte egin zituen horrela. Gero libre utzi zuten.

  • Joxe Migel Elduaien Franco eta hondarribitarrak

    Joxe Migel Elduaien Emazabel (1934) Hondarribia

    Aitari Francok eman zion Kontxako bandera, Konstituzio plazan. Hondarribiko asko egoten ziren haren zerbitzuan.

  • 351 Gerra hasierako pentsakera

    Inaxio Lertxundi Ameztoi (1932) Zarautz

    Gerra bukaera nola gogoratzen duen. 15 urtera arte uste izan zuen Franco salbatzailea zela, gerora enteratu zirelako alemanek nolakoak egin zituzten. Irakaslea ere falangista zuen eta alemaniarrak salbatzaileak zirela uste zuen. Zarautzera etorri ziren alemanak nola gogoratzen dituen. Bere senide batzuk boluntario joan ziren reketeekin.

  • 351 Eliza eta Franco

    Inaxio Lertxundi Ameztoi (1932) Zarautz

    Eliza ere Francoren aldekoa zen eta eskolan ere hala irakasten zietenez, berandu konturatu zen ze gauza egiten zituzten. Gerora hasi zen euskararen inguruko mugimendua. Orduko gazte gehienak preso egondakoak dira.

  • 352 Hiru hilabetez Martuteneko espetxean

    Ander Alberdi Arregi (1933) Zarautz

    1964-1965 inguruan taldeko gehienek Martutenen amaitu zuten, gaizki ulertu baten ondorioz, eta sasoi batean arazoak izan zituzten, berriro zailtasunak baimenak lortzeko, astean behin kuartelera joan behar... Batzuek hiru hilabete, beste batzuk urtebete edo gehiago.

  • Joxe Mari Arbelaitz Biterin eskolan II

    Jose Mari Arbelaitz Arozena (1932) Hondarribia

    Ez da gerrarekin asko akordatzen. Tunel batera joan ziren ezkutatzera. Eskolan Cara al Sol kantatu behar izaten zuten. Ez zioten euskaraz egitea galarazi.

  • Fernanda Etxeberria 'Cara al Sol' bi besoak altxata

    Fernanda Etxeberria Mitxelena (1932) Errenteria

    Sarri tiratzen omen zion Rosa andereñoak Fernandari belarri eta masailetatik, zauriak eragiteraino, askotan. Espainiako bandera igo eta 'Cara al Sol' kantatu behar izaten zutenean jasotzen omen zituen handienak. Izan ere, bere lagun-mina erdi lo joaten omen zen eskolara, eta Fernandak bi besoak jasota kantatzen zuen, lagunaren partez jaso nahi izaten baitzuen, nonbait.

  • Xorkunde Iturria Eskolan ezin euskaraz egin

    Sorkunde Iturria Lasa (1930) Errenteria

    Irakasleren bati, emakumezkoa itxuraz (Aierbetarren bat izan zela dirudi), ilea moztu eta kaletik ibili omen zuten diktadura garaian, eskolak euskaraz emateagatik. Bestalde, Sorkundek bere izenarekin epaitegian izandako arazoak kontatzen ditu.

  • Xorkunde Iturria Francori kantari

    Sorkunde Iturria Lasa (1930) Errenteria

    Sorkunderen aitak ez zuen nahi izaten seme-alabak Franco agurtzera joan zitezen. Sorkundek-eta ez zuten joateko gogo berezirik izango, noski, baina irakasleak joateko eskatzen omen zien, inor azaldu ezean gerta ziezaiokeenaren beldur. Sorkundek goitik behera du gogoan Francori kantatzen zioten abestia.

  • Inaxito Albisu Bidegabekerien aurkako borroka Errenterian

    Inaxito Albisu Mendarte (1924) Errenteria

    Errenteria “Kosovo euskalduna” izan omen da: beti borrokan. Inspekziora askotan eraman izan dute Inaxito eta jipoiak eman izan dizkiote. 14-16 urterekin hasi zen borroka politikoan: kartelak jartzen zituzten, bidegabekeriak salatzen zituzten (lapurretak, prostituzioa…)… Gerra aurretik, Errenterian denek ezagutzen zuten elkar eta ez zuten dudarik izaten bidegabekerien aurka borroka egiteko.

  • Pako Iriondo Lizarralde Eup!; berba subersiboa, Morkaiko, berriz, 'borbondarra'

    Pako Iriondo Lizarralde (1926) Elgoibar

    Eup!-etik 1941ean Eibarko Klub Deportiboan sartu ziren. Eup! mendi gailurrera heldutakoan egiten zen eupada edo oihua da. 1943an Morkaiko sortu zuten. Ez zieten Eup! ipintzen utzi, berba 'subersiboa' zelako. 'Morkaiko' proposatu zuten, mendi horretan gerra denboran borbondar bat hil zelako. Presidentetzarako Pio Etura proposatu zuten, baina ez zuten onartu ez zelako frankista. "Mutilado de guerra" bat jarri behar izan zuten.

  • Pako Iriondo Lizarralde Andeetako ikurrinagatik errepresioa, eta Mendi Federazioa desegin

    Pako Iriondo Lizarralde (1926) Elgoibar

    Morkaiko utzi eta mendian gogor ibiltzen hasi zen. 66an Andeetarako espedizioa egin zen Mendi Federazioen eskutik. Baina hango argazki batean ikurrina bat ikusi zuten poliziek, Feliu nafarrak egina. Gobernuaren errepresaliak hasi ziren, batzuk kartzelara, beste batzuk ihes egin behar..., eta Federazioa desegin egin zen. 68an, federazio probisional bat izendatu zen. Bera "delegado de zona costa" izendatu zuten. Hiru urte egin zituen eta mendi-taldeak asko ugaritu ziren epe horretan.

  • Pepita Unzueta Iriondo Senargaia arabarra

    Pepita Unzueta Iriondo (1922) Rosa Unzueta Iriondo (1919) Elgoibar

    Pepitaren senargaiaren aita Francoren errepresioari ihesean etorri zen Elgoibarrera, eta handik gutxira bere familia ere etorri zen. Senargaiak gau-eskolan mekaniko ikasketak egin zituen eta Sigma lantegian hasi zen lanean.

  • Juanito Irizar Arma instrukzioa umeentzat

    Juanito Irizar Irizar (1926) Donostia

    Gerra osteko eskolan Cara al Sol kantatu behar izaten zuten, baita armak erabiltzeko instrukzioa jaso ere erreketeekin.

  • pantxi matxain Grisen aurrean korrika

    Pantxi Matxain Etxaniz (1928) Donostia

    Takoiekin ibiltzen zen Igeldon, baina barrikadak jartzen ere bai, eta grisen aurrean korrika. Karmelitetan ezkutatu ziren behin. Lagun batzuk kartzelara sartzen zituzten, Franco etortzen zen aldiro.

  • pantxi matxain Aieteko lehengusuaren ibilerak

    Pantxi Matxain Etxaniz (1928) Donostia

    Bere lehengusu baten kontuak, Aieteko jauregiaren parean bizi zena; nola egin zuen ihes. Haren anaia tokalari famatua zen, Manuel Matxain.

  • 1342 Argi zentralak

    Jose Pagalday Garro (1927) Eskoriatza

    Ura eta argia bazuten etxean, baina urarentzat zentral txikiak zeuden. Olazarrek ematen zuen argia, baina tentsio baxukoa. Goribarko errotak auzorako ematen zuen argia. Beste zentralak. Pelton eta Francis turbinak. Iberduero. Iberdrola. 1967 inguruan Garoña zentral nuklearrerako erreaktorea pasatu zen Eskoriatzatik. Berari egokitu zitzaion sarrailak begiratzea. Franco joan zen hurrengo egunean, inauguratzera.