Ekonomia gerraostean

  • Rafael Urzelai Kontrabandoko anekdota

    Rafael Urzelai Gabiria (1927) Legazpi

    Lehendik hona, gauzak asko aldatu dira. Kontrabandoan ibili zeneko anekdota kontatzen du.

  • Xebastiana Agirre Olibet gaileta-fabrikako gaileta bila

    Xebastiana Agirre Telletxea (1927) Lezo

    Lehen, inguruan zer fabrika zeuden aipatzen du. Olibet gaileta-fabrikan, puskatutako gailetak kanpoan uzten zituzten, jendeak har zitzan. Poltsiko handidun arropak janzten zituzten, ahal bezain gaileta gehien eramateko.

  • Jabier Isasa 1.000 pezetako isuna

    Jabier Isasa Mitxelena (1929) Lezo

    Ezagun bati 1.000 pezetako isuna jarri zieten. Ordaintzeko, nola moldatu ziren azaltzen du.

  • Secundino Arrizabalaga Gerraosteko gosea

    Secundino Arrizabalaga Murua (1930) Legazpi

    Gosea pasatakoa da. Gerraosteko errazionamendua zela eta zegoenetik jan behar zuten eta, erosterik ez zegoenean, lapurretan ere aritzen ziren. Perretxikoak ere jasotzen zituzten goseari aurre egiteko.

  • Secundino Arrizabalaga Estraperloko jakiak erosteko dirurik ez

    Secundino Arrizabalaga Murua (1930) Legazpi

    Dendetan erosi zitezkeen estraperloan ekarritako gauza onak baina haiek erosteko dirurik ez zuten. Ogia bazegoen baina txarra eta gogorra. Gose handia pasatakoa da.

  • Jesusa Zabala Zortzi egunerako ogia eta errazionamendua

    Jesusa Zabala Aramendi (1923) Legazpi

    Ogia labesuan egiten zuten. Zortzi egunerako ogia izaten zen; "zortzigarren egunerako hortz onak behar izaten ziren". Errazionamenduko ogiaz hitz egiten du. Hasieran, ogi marroi bat ematen zien; asko papurtzen zen. Gero, ogi beltza egiten hasi ziren, eta bestea baino hobea zen. Errazionamenduko ogia zahiarekin egiten zen.

  • Isabel kerejeta Garia entregatu beharra

    Isabel Kerejeta Garmendia (1916) Legazpi

    Gerrako oroitzapenak. Nazionalak noiz sartu ziren. Baserritarrak garia entregatzera behartzen zituzten udaletxean, baina Isabelen aitak "gogor egin" zion sekretarioari familia handia zuela esanez. Garia entregatu, eta trukean irina eta zahia eman omen zioten.

  • Xalbadora Roldan Errazionamendua eta estraperloa: tren txikia

    Xalbadora Roldan Iturrioz (1922) Andoain

    Gerra ondorengo errazionamendua. Flora bizilagunaren aitak, Juanillok, tren txikian egiten zuen lana. Irina, babarrunak, azukrea... ekartzen zizkien. Guardia Zibila miaketak egiten hasi zen. Etxean lau apopilo zituztela esan zieten, eta haiek ekarritakoa zela janaria. Amak ogia egiten ikasi zuen. Apopiloak nongoak ziren.

  • Xalbadora Roldan Estraperloa II: Tolosatik

    Xalbadora Roldan Iturrioz (1922) Andoain

    Olioa amak eta biek Tolosako Kortadi janari dendatik ekartzen zuten, kontrabando garaian. Ondo portatzen zenak lortzen zuen jatekoa. Propinak eta garai hartako eltzetxoak, lurrezko potoak.

  • Felipa Urkia Estraperlorako, erdara

    Felipa Urkia Elorza (1922) Oñati

    Aitak ez zekien irakurtzen, ez idazten. Erdaraz ere ez, baina ulertu bai. Arabara joaten zen, estraperlora, beste bat itzultzaile lanetan jarrita, baina hura ere antzeko zebilen.

  • Felipa Urkia Neskame, gose garaian

    Felipa Urkia Elorza (1922) Oñati

    Beste etxe batean hasi zen lanean gero, eta han oso ondo. Baina gerraostea zen, eta miseria zegoen. Taxilaria zen gizona. Emaztearekin haserretu, eta errazionamenduko kartilako hautsi zuen senarrak. Hura nola konpondu zuten.

  • Kristina Iturrioz Estherri ez zitzaion eskola gustatzen

    Kristina Iturrioz Burgoa (1934) Esther Moriones Aurre (1936) Gernika-Lumo

    Eskolatik etxerakoan pregoia jotzen ari baziren, entzuten gelditzen zen Kristina. Gero etxera heldu eta amari esaten zion errazionamendu kartilaz zer hartu zitekeen egun hartan. Baina hala ere pozik bizi ziren. Estherrek pira egiten zuen inoiz eskolatik. Behin perrexil sorta batekin agertu ziren maistrarengana. Honek barre egitea beste erremediorik ez zuen izan. Ez zitzaion eskola batere gustatzen.

  • Kristina Iturrioz Gosea pasatu zuten gerraostean

    Kristina Iturrioz Burgoa (1934) Esther Moriones Aurre (1936) Gernika-Lumo

    Ez dute bizimodu erraza izan. Arrazionamendua ezagutu dute. Esther ogi bila joan eta bidean jaten zuen gehiena. Gose handia pasatakoak dira. Estraperloan dena oso garesti zegoen. Ez zuten baserriko seniderik. Izan ziren estu ibilitako familia baserritarrak ere. Amari irin apur bat ekartzen zioten inoiz taloak egiteko, baina janaria oso urri ibiltzen zen. Sakarina erabiltzen zen azukrearen ordez.

  • Kristina Iturrioz Purruteneko dendan arrazionamendua

    Kristina Iturrioz Burgoa (1934) Esther Moriones Aurre (1936) Gernika-Lumo

    Libretatxo batez joaten ziren dendara janari bila. Ezin zuten gura zuten guztia erosi. Errenterian Purruteneko dendan erosten zuen Estherren familiak gehienetan. Zergatik deitzen zitzaion "Purrut". Kristina, berriz, Makazagarenera joaten zen.

  • Maria Irusta Koltxoiak egiteko tela

    Txomin Apoita Zubizarreta (1924) Maria Irusta Mallea (1928) Munitibar-Arbatzegi-Gerrikaitz

    Gerra ostean, Gernikan erosten zuten arropa egiteko tela. Garai hartan, koltxoiak egiteko tela marraduna, urdinez tindatuta, saltzen zuten arropak egiteko. Arropak garbitutakoan, tinda galdetzen zuen eta marrak agerian geratzen ziren. Txominen arreba batek zakuarekin arropa josi zuen baserrian erabiltzeko. Diru falta handia zegoen.

  • Maria Irusta Uzta entregatzeko kupoa

    Txomin Apoita Zubizarreta (1924) Maria Irusta Mallea (1928) Munitibar-Arbatzegi-Gerrikaitz

    Gerra ostean, baserritarrek uzta entregatu behar izaten zuten udaletxean. Zenbat eta baserri handiagoa, orduan eta uzta gehiago entregatu behar izaten zen; garia, artoa, ilarra eta patata entregatu behar izaten zuten baserritarrek. Txominek kontatzen du patata erosi egin behar izaten zutela entregatzeko; euren lurrak ez ziren patata ereiteko egokiak. Hiru-lau urtean ibili ziren uzta entregatzen, eta denbora horretan, gosea pasa omen zuten.

  • Maria Irusta Ogi beltza eta txerri-hiltzea

    Txomin Apoita Zubizarreta (1924) Maria Irusta Mallea (1928) Munitibar-Arbatzegi-Gerrikaitz

    Errazionamenduko ogi beltza ez zen jateko modukoa. Txerria ezkutuan hil behar izaten zen. Bonbardaketa egunean, txerria hil zuten Mariaren etxean.

  • Maria Irusta Arroza eta ogi beltza

    Txomin Apoita Zubizarreta (1924) Maria Irusta Mallea (1928) Munitibar-Arbatzegi-Gerrikaitz

    Elizpean jasotzen zuten errazionamendua. Errazionamenduko txartelarekin joan behar izaten zen jakiak jasotzera. Abertzaleek arroza ematen zuten; nazionalek, errazionamenduan ogi beltza ematen zuten. Herrian txahala hiltzen zenean, jendea sebo eske joaten zen, olioa falta izaten zelako.

  • Mari Cruz Sagarzazu Oliorik ez kozinarako

    Mari Cruz Sagarzazu Iturriza (1928) Andoain

    Olioaren faltan babarrunak esnearekin egosi izan zituzten, eta txitxarroak berek zuten olioari eskerrak frijitu.

  • Pedro Jauregi Tren txikiko estraperloa

    Pedro Jauregi Sorondo (1922) Andoain

    Lehengusua makinista zen meatzetarako tren txikian. Estraperloa Nafarroatik, gerraostean. Gauez errotara joan beharra. Baba txikia, ogia... denetik ekartzen zuten tren txikian. Leitzan guardia zibilak zain zeudela ikusita, lehengusuak egin zuena.