Ekonomia gerraostean

• Errazionamendua eta txerrikiak

  Felix Balzola Astarloa (1928) Elgoibar

  Olioa, tabakoa, ogia... errazionamenduan zeuden. Urtean, bi txerri ahazten zituzten: bata, etxerako; bestea, saltzeko. Olioa urri izaten zen, eta urdaia erabiltzen zuten jakiak prestatzeko.

• Garia ehotzeko esku-errota

  Jesus Urzelai Aiastui (1929) Oñati

  Gose urte latzak etorri ziren gerraostean. Artoa eta garia ematera behartuta zeuden, eta errotak itxita zeuden. Arrasaten asmatu zuten garia ehotzeko esku-errota bat gogoratzen du Jesusek. Esku-ehotze lana oso nekagarria zela dio.

• Tabako errazionamendua

  Leandro Iraeta Elgarresta (1928) Zumarraga

  Estankoan ere errazionamendua zeukaten. Jendeak kartila bat edukitzen zuen zenbakiekin eta horrexekin joan behar izaten zuen tabakoa erostera. Errazionamendua asterako izaten zen. Eurak estraperloan aritzen ziren tabakoarekin: tabakoa ogiaren truke aldatzen zioten errotariari.

• Soldadutza (II): gosea eta lagunak

  Juan Larrañaga Alberdi (1921) Zestoa

  Gosea pasa zuten, eskale asko. Zer jaten zuten. Jornalik ez, eta janaria erosteko dirurik ez. Tabernetan platerkada patata jaten zuten. Euskaldun kuadrilla handia ziren. Zer egiten zuten elkarrekin.

• Soldadutza (VI): ogia eta etxerako baimenak

  Juan Larrañaga Alberdi (1921) Zestoa

  Soldadutzan egon zenean, ez zegoen nahikoa ogi. Etxerako baimen gutxi. Izatekotan, ostiraletik astelehenera bakarrik. Gerora 3 hilabeteko baimena lortu. Frantziara ihes egin ez izanagatik pena.

• Frantziarako bidaiak eta estraperloa

  Juan Larrañaga Alberdi (1921) Zestoa

  Frantziara irteerak egiten hasi zen. Koinatuaren anaia berekin taxi-gidari hasi zen. Zestoako denda batentzako tela ere ekartzen zuten Frantziatik. Estraperloan ibili askotan. Aduanako abenturak.

• Errazionamendu garaian lanean, kanpoan eta etxean

  Enkarna Elosegi Benito (1922) Zarautz

  Etxean ogia kontrabandoko irinarekin egiten zuten. Garai hartan ogia falta izan zen. Kooperatibako bulego-lanetan aritu zen Enkarna dozena bat urtean, errazionamenduko jeneroa kudeatzen. Azkenean, lana utzi eta etxeko lanetara dedikatu zen.

• Errazionamendu garaiko komeriak

  Enkarna Elosegi Benito (1922) Zarautz

  Kooperatibako lana seme-alabak zaintzearren utzi zuen. Lanean aritu zen denbora janaria lortzeagatik izan zen. Errazionamendu garaian jendeak latzak pasa zituen; orduko komeriak kontatzen ditu.

• Lurrazpiko errota ezkutua

  Joxe Salegi Egaña (1926) Zumarraga

  Gerra ostean, errotak itxita egon ziren garaian, amak zulo bat egin zuen lurrean, han behean, ezkutuan, errota bat jartzeko. Errazionamendu garaian, baserriko jeneroaren zati bat entregatu egin behar izaten zuten udaletxean. Garai hartan, beldur galanta pasatzen zuten errotara joateko, gauez, ezkutuan. Behin, Guardia Zibilak Joxe harrapatu zuen bidean; baina, beraiekin hitz eginda, aurrera egiten utzi zioten.

• Kaleko jendea baserrira, ogi eske

  Joxe Salegi Egaña (1926) Zumarraga

  Etxean, amak ogia egiten zuen astean behin. Herritik jendea etortzen zitzaien baserrira ogi eske; eta, lortutakoan, pozik itzultzen ziren etxera.

• Gerra aurreko automobilak

  Patxi Mugerza (1936) Donostia

  Garai hartan kotxe askorik ez zen ibiltzen, eta gehienak zaharrak ziren, gerra aurrekoak: Citröen, Fiat... Kontrabandista baten istorioa ere kontatzen du Patxik.

• Gerra osteko kontuak

  Lucia Areitioaurtena Isasi-Isasmendi (1925) Ermua

  Euskaraz egiten ez zieten uzten. Berak Luke zuen izenean, baina Lucia esaten hasi zitzaien, politagoa zela eta. Goserik ez, beren etxea "herriko etxea" ei zen. Baserritarrak aldatzen ziren lekua zenez, beti ekartzen zuten jeneroa. Egurretara basora.

• Pretendientea

  Lucia Areitioaurtena Isasi-Isasmendi (1925) Ermua

  Taberna bateko zerbitzari batek ogibitartekoak bidaltzen zizkion frontoira. Atzetik ibili zitzaion, baina Aliziak ez zion kasurik egin. Behin, gerora, Ramblasetan aurkitu zuen ume txiki batekin. Biona izan zitekeela esan zion, bera "vizcaina burra" izan ez balitz.

• Oihalgintzako eta estraperloko dirua barra-barra

  Lucia Areitioaurtena Isasi-Isasmendi (1925) Ermua

  Kotoiaren negozia indartsu zegoen. Oihal-fabrikak eta estraperloa. Samaranch auto deportibo gorri batez etortzen zen; kotxe bat baino gehiago zuen.

• Arrantxoa ukatu Ermuan

  Joseba Gotzon Idigoras Arzuaga (1923) Ermua

  Gose denboran hiru anai-arreba joan ziren Ermura arrantxoa ematen zuten lekura eta ukatu egin zieten.

• Arrazionamentua

  Joseba Gotzon Idigoras Arzuaga (1923) Ermua

  Ogia, olioa, tabakoa... arrazionatuta zeuden. Pertsonako honenbeste ematen zuten, ordainduta, jakina.

• Jana lortzeko komeriak gerra denboran eta ostean

  Fidel Izarra Larrea (1926) Ermua

  Armadako sukaldari batzuk giputzak ziren, ezagunak zituzten; eta, mutikoak joaten zitzaizkienean, jana ematen zieten: paella, normalean. Beti ilaran janari zain. Urte gogorrak, baina zelan edo halan irten zuten aurrera.

• Gose denborako bihurrikeriak

  Fidel Izarra Larrea (1926) Ermua

  Gaztetan nahiko basatiak ziren: mailuki edo madari lapurretan sarri ibiltzen ziren. Goseagatik ere bai apur bat. Patatak ere harrapatu izan zituzten. Morokila egin izan zuten, nahiz eta berari gustatu ez.

• Denetariko jeneroa arrautzen truke

  Luisa Egia Agirrebeitia (1921) Ermua

  Iturrira joatea eta arropak garbitzea nesken lanak ziren. Mutilek kolperik ez. Anaiak arrautza gordinak zurrut egiten zituen. Arrautza asko izaten zutenez, Eibarko denda batera eraman eta trukean denetariko jeneroa ekartzen zuten. Ikasketak mutilei, neskei batere ez.

• Eibarko damaskinatuaren urte goxoak

  Fernando Echebarría Unamuno (1927) Eibar

  Beraientzat sasoi onena 1970 inguruan izan zen. Toledon gero eta lan gehiago; Eibarren, berriz, ordurako beherakada handia egina zuen. Gerra ostea garai ona izan zen; emakume ugari aritzen ziren lanean. Lan asko zegoen garai hartan Eibarren. Damaskinatzaileak zeuden Euskal herrian zehar ere.