Ekonomia gerraostean

• Gerraostean, garraztutako artoak

  Begoña Zubizarreta Mujika (1922) Bergara

  Gerraostean miseria hasi zen. Arto ustelak eta txerrikeriak janarazi zizkietela dio. Ematen zieten artoa normalean garraztuta egoten ei zen eta txakurrak ere ez zuen nahi. Hala ere, beraiek ez zuten goserik pasa.

• Bergaran neskame; jatekorik ez

  Flora Gauba Lete (1922) Bergara

  Garai batean 14 urte izan arte ezin zen lantegian lanean hasi. Horregatik, Bergarako etxe batean neskame egon zen lehenengo. Ez zuten jatekorik izaten. Errazionamenduko batatak jaten zituzten. Esnea egiteko, hauts bat ematen zieten. Baziren garia estraperloan ehotzen zuten errotak.

• Baserritarrei dena errekisatzen zieten

  Flora Gauba Lete (1922) Bergara

  Estraperloan zer ekartzen zen. Garai batean Osintxu inguruko baserritar guztiei baba, artoa, garia... dena errekisatu zieten. Familia bati txabolan zeuzkaten oilo guztiak kendu zizkioten. Txahalak edo bildotsak ere kentzen zituzten.

• Bergaran neskame; igandean bizikletan etxera meriendatzera

  Flora Gauba Lete (1922) Bergara

  Ezkondu aurretik neskame joan zen Bergarara, baina ez zuen denbora asko egin. Etxeko nagusiek diru asko bai, baina ez zuten asko gastatzen. Iloba bat ere bizi zen etxean ezkonduta. Baba errazioarekin ilobak egiten zuena. Ogi zuri askorik ez ei zuen ikusi. Meriendatzeko batata. Igande arratsaldea libre izaten zuen eta mutil-lagunak prestatu zion bizikletarekin etxera joaten zen meriendatzera.

• Langile arruntarentzat oso zaila dirua aurreztea

  Anjel Azkarate-Askasua Lamariano (1928) Bergara

  Berak bankuan lan egin zuen sasoian, bazegoen dirua aurrezten zuen jendea, baina ez asko. Komertzioren bat edo zerbait zuen jendea izaten zen. Langile arruntarentzat oso zaila zen aurreztea. Gainera, normalean seme-alaba asko izaten zituzten etxean mantentzeko.

• Etxeen errenta soldataren araberakoa

  Anjel Azkarate-Askasua Lamariano (1928) Bergara

  Garai batean etxeen errenta bost ogerleko ordaintzen zela dio. Beraiek, 1938an etorri zirenean, 300 pezeta ordaintzen zuten. Irabazi ere halaxe egiten zen. Berak 300 pezeta irabazten zituen 16 urterekin, bankuan hasi zenean, eta 1953an, hango lana utzi zuenean, 1.200. Handik urte batzuetara Comesa lantegian sartu zenean zenbat irabazten zuen.

• Gerraostean gosea; etxeko garia eta artoa entregatu beharra

  Dominga Beitia Urkia (1936) Bergara

  Gerraostean gose handia pasa ei zuten Araotzen. Baserrian beti egoten zen jatekoa, baina garia eta artoa entregatu egin behar izaten ziren. Behin aitak harriak sartu ei zituen zakuan, baina konturatu egin ziren eta Dominga joan behar izan zen gero, falta zen garia eramatera. Araotzen biltzen zituzten elikagaiak.

• Jende asko Araozko errotara gauez, estraperloan

  Dominga Beitia Urkia (1936) Bergara

  Araozko errotara jende asko joaten zen estraperloan, gauez. Domingak gogoan du asto ilarak egoten zirela. Errotaren arduraduna Antonio Uriarte zen eta langile bat ere bazuen.

• Errazionamenduko olioa saldu eta ogia erosi

  Dominga Beitia Urkia (1936) Bergara

  Errazionamenduan hamar litro olio hartzen zituzten. Olio hura saldu egiten zuten eta diru harekin ogi zuria erosten zuten. Errazionamenduan zer elikagai hartzen zituzten.

• Antzuolako Errotabarrira bidean Goardia Zibilekin topo

  Joxe Mari Mujika Jauregi (1930) Bergara

  Gerraostean errotak prezintatu egin zituzten. Jose Mari astoarekin Antzuolaraino joan izan zen estraperloan garia ehotzera, Errotabarrira. Behin Guardia Zibilekin topo egin zuenean pasa zituen estutasunak. Berak alde egin nahi zuen, baina astoak errotarako bidea ikasita zeukan! Gero errotariak esan zion Guardia Zibilek errotan nahikoa ogi jaten zutela eta ez zeukala kezkatu beharrik harrapatuta ere.

• Juan profesional Vigon

  Juan Arrieta Martinez (1924) Markina-Xemein

  Denboraldi bi egin zituen Juanek Vigon. 'Frontón Vigués' enpresarekin eduki zuen kontratua eta hotela jartzen zioten bertan egoteko. Urte gogorrak izan ziren orduan, gose urteak, eta bi urte pasatu ondoren etxera bueltatu zen.

• Gerraostean ogi beltza eta errazionamendua

  Juan Arrieta Martinez (1924) Markina-Xemein

  Urte askoan egon zen gosea gerraostean. 1945. urtera arte egon ziren ogi beltza jaten Markinan. Urte horretan, Burgosera joan zen soldadu Juan eta bertan ogi zuria jaten zutela ikusi zuen. Gerraosteko urte gogor horietan, Juanen dendan bertan ematen zuten errazionamendua.

• Kontrabandoa eta mugalariak; portugaldarrak

  Jose Antonio Martiarena Zabala (1929) Irun

  Kontrabandistak baziren, baina nagusi denak ez ziren berdinak. Kafea eraman eta idiak ekartzen zituzten. Etorkin portugaldarrek bestaldera pasatu nahi zuten, baina batzuetan dirua kendu eta edonon uzten zituzten. Anekdota.

• Pertsonen kontrabandoa, Bidasoa errekan

  Patxi Urtizberea Lekuona (1937) Irun

  Pertsonen kontrabandoa. Guardia zibilen aldaketa baliatzen zuten. Portugaldarrak ziren gehienak, emakumeak. Batzuek tranpa egiten zuten. Korronte handia dago Bidasoan; markak zituzten jarrita, makilekin. Gerra garaian gizon bat nola hil zuten guardia zibilek.

• Soldaduek harrapatzen zuten dena kendu

  Ali Goiti Agirre (1926) Mañaria

  Durangoko ekonomatora joaten ziren errazionamenduaren bila. Soldaduek harrapatzen zuten dena hartzen zuten eta oiloak ere kendu zizkieten; ondorioz, ez zuten arrautzarik. Gosea gauza tristea da, baina beraiek ez zuten ezagutu horrelako egoerarik. Egunero berdina jan arren, ez ziren kexatzen.

• Gibel-lapikoa gonapean ezkutatu

  Ali Goiti Agirre (1926) Mañaria

  Gerra denboran isilean hazi eta hil zuten txerria. Bere aitaitak mailuagaz jota hil zuela uste du. Behin gibela jaten zeudela, soldaduak leihoa jo eta lapikoa gonapean ezkutatu behar izan zuten. Ez zieten harrapatu, nahiz eta bere ustez usaina nabarmena izan.

• Osaba estraperlista

  Manolo Goiti Belakortu (1931) Mañaria

  Bere aitaren anaia batek diru asko egin zuen estraperloari esker. Bidean Guardia Zibila zegoen edo ez ikusteko, taxia joaten zen aurretik badaezpada ere. Batez ere Araba eta Nafarroatik ekarritako garia ekartzen zuen. Osaba hori oso ezaguna zen Durangaldean.

• Tabakoa estraperloan

  Isidro Momoitio (1918) Plentzia

  Arrantza-ontziak baliatuz, kanpora joan eta tabakoaren salerosketari buruzkoak.

• Kanpoan gauzak merkeago

  Isidro Momoitio (1918) Plentzia

  Kanpoan elektrogailuak eta beste zenbait produktu merkeagoak ziren erosteko, baina aduanatik pasatzean garesti irteten zen.

• Baserritarrek garia zakuetan eramaten zuten errotara

  Maria Argialde Azalza (1917) Bergara

  Errotako lanari noiz utzi zioten. Errekako ura Bergarara eraman zutenean laga zioten lanari. Aleak "kajara" nola botatzen zituen. Baserritarrek garia zakuetan eramaten zuten. Etxeko leihoan papera egoten zen, zaku bakoitzari marka ipintzeko. Zakuak nola pisatzen zituzten hasieran. Estraperloa.