Ekonomia gerraostean

• Itsasoz heldutako estraperloa

  Pantxi Sangroniz Mentxaka (1913) Sondika

  Pantxi Bilbora joaten zen esnea saltzera. Behin aita lagun zuela, andre bategaz topatu zen bertan eta harekin itsasontzi batera joan eta jenero asko eroan zuen etxera. Estraperloan produktu asko lor zitezkeen.

• Jeneroa entregatu beharra eta estraperloa

  Pantxi Sangroniz Mentxaka (1913) Sondika

  Gerraostean udaletxera baserriko jeneroa entregatu behar izaten zuten: artoa, garia... Etxerako nahikoa ez izan arren, eman egin behar izaten zuten. Txerria eta txahala gauez hiltzen zen, estraperloan; galarazita zegoen-eta, bestela hori ere eman behar izaten zuten. Pisua manipulatzeko tranpak azaltzen ditu, besteak bete. Gauez farola amatatuta joaten ziren batetik bestera, ez harrapatzeko.

• Simaurra sororako

  Klaudio Jaio Onaindia (1937) Ziortza-Bolibar

  Aitak irak batzen zituen basoan, gero ganaduen azpietara botatzeko eta simaurra egiteko. Simaurra soroa erein aurretik botatzen zen, abuztuan eta maiatzean. Gariari ez zioten simaurrik botatzen, goldearekin presatzen zuten lurra. Gero, igitaiarekin mozten zuten eta eskuz jo behar izaten zuten. Gerraostean, batzen zuten gariaren zati bat entregatu egin behar izaten zuten.

• Kontrabandoaren nondik norakoak: garaiak, oztopoak, arriskuak eta tratuak

  Felix Olazabal Lekuona (1924) Irun

  Mugan kontrabandoa izaten zen eta aduanako langileei eskupekoa ematen zitzaien kontrabandoa ez salatzeko. II. Mundu Gerran kontrabandoa ez zen posible, alemanek zakur handiak baitzeuzkaten. Kontrabandoko produktuak bizkar gainean eramaten zituzten. Mugaz bestaldera igarotzeko zer ibilbide egiten zuten azaltzen du. Harrapatuz gero, isuna eta kartzela izaten zuten. Astelehenetan Urdanibian ganaduen feria egiten zen, eta iparraldetik etortzen ziren kontrabandoko adiskideak tratuak egitera.

• Mugaz bestaldetik ogia ekartzen

  Felix Olazabal Lekuona (1924) Irun

  Gerra ostean, gose handia egon zen. Meatzean ibili zen lanean, zer jan eduki ahal izateko. Frantziatik alemanek ekartzen zuten ogia. Hondarribira beste batzuek txalupaz ekartzen zuten ogia, baina argi ibili behar izaten zuten guardia zibilek eta karabineroek harrapa ez zitzaten.

• Gerraostean ogi falta

  Jose Saenz de Biteri Saenz de Biteri (1925) Nemesio Ugarte Ortiz de Zarate (1925) Legutio

  Gerraosteako errazionamenduan ogi apur bat ematen zien. Joseren etxean garagar irinarekin egiten zuten taloa. Errotak itxita zeuden eta Mekoletara (Otxandio) joaten ziren irinetan. Artoa entregatu egin behar izaten zuten. Nemesioren etxean, gerraostean garia ereiten zuten. Behin, 40 bat anega batu eta erdia kendu zieten.

• Goserik ez, baina ezta aserik ere

  Nemesio Ugarte Ortiz de Zarate (1925) Legutio

  Gerraostean garia bakarrik entregatzen zuten herrira, beste jenerorik ez. Francok italiarrak, alemaniarrak eta mairuak ekarri zituen eta haientzako eman behar zutela dio. Etxean zer edo zer batzen zuten, eta ez zuten hain txarto pasa: goserik ez, baina ezta aserik ere. Errazionamenduko ogia beltza zen.

• Ehotzeko lizentzia eta estraperloan errotara

  Anjel Elorza Beitia (1937) Legutio

  Patata, artoa, garia... batzen zuten. Udaletxean ereindakoaren ehuneko zehatz bat entregatu behar izaten zuten. Ereindakoaren arabera errota ehotzeko lizentzia ematen zieten. Gopegi inguruko Muruko errotara joaten ziren astoz. Zehaztutako kopurua bukatutakoan, estraperloan joan behar izaten zuten; orduan Mekotelara (Otxandio) joaten ziren. Guardia zibilak errotara egiten zituzten bisitak.

• Gerra ondoren, taloak

  Arantxa Larrea Garmendia (1937) Lezo

  Txokolate ontza erdi, meriendatzeko. Taloa egiten zuen amak, baina ez zitzaion gustatzen: ogia lortzen zuten berarentzat. Errotak itxita zeuden, eta gauez joaten zen anaia, ezkutuan. Ama Frantziara joaten zen ogia erostera. Errazionamendua. Familian baserria zuten, eta babarrunik ez zitzaien falta.

• Gerraostean errazionamendua eta ogi beltza

  Juan Martin Bermeosolo Gabiola (1925) Ea

  Gerraostean ogi beltza jaten zuten, zahiarekin egindakoa. Garbantzua, arroza, olioa... errazionamenduan zeuden, eta gutxi ematen zieten.

• Gerraostean baserrian goserik ez, baina kalean txarto

  Juan Martin Bermeosolo Gabiola (1925) Ea

  Errazionamendua 1939tik 1951ra arte egon zen. Ez zuten goserik pasa, baserrian beti izaten zutelako zerbait jateko. Ogi zuria eta olioa falta. Kalean egoera okerragoa izan zen. Gogoan du behin Arteagako bi gizonezko etorri zirela etxera eta aurreko egunetako talo gogorra nola jan zuten, gustura asko.

• Bilboko salesiarretara ikastera joan, eta soroan beharrean

  Juan Martin Bermeosolo Gabiola (1925) Ea

  Baserri handia zuten eta labore asko hartzen zuten. Bilboko salesiarrek handik eramaten zituzten elikagai batzuk. Mutilak edukitzen zituztela ikasten entzun zuen aitak, eta hara eraman zuen. Ikasketak eta ofizioa ikasten ei ziren, tailerrak ere bazituzten eta. Baina gerra garaian militarrek zuten hartuta zatirik handiena eta zati txiki bat bakarrik zegoen ikasketetarako. Gose garaia zen eta salesiarrek soroak eta ganadua jarri zituzten Deustun zituzten sailetan. Hara ikastera joandako baserritarrak ipintzen zituzten lanean.

• Errazionamendu garaian ogi zuria nahi

  Lorea Amutxastegi Aspiazu (1935) Ondarroa

  Errazionamendu garaian ogi-gosea egon zen. Ogi beltza eta gogorra bakarrik zegoen eta ogi zuria nahi. Kartilarekin etortzen zitzaizkien bezeroak dendara. Gerraosteko `Aita gurea´.

• Merkatu beltza

  Xelextin Saroiberri (1919) Urepele

  Ostatuan alkohola ere saltzen zen. Arnoa eta garagardoa batez ere. Errazionamendu karta bazuten, azukrea eta horrelako produktuentzat. Merkatu beltz handia zegoen. Hirian bazen gosea baina Urepel aldean ez. Gainera, muga hain hurbil izanda, kontrabando bidez hornitzen ziren Kintoan (Quinto Real). Merkatu beltzak nola funtzionatzen zuen azaltzen du.

• Gerraosteko arrazionamendua. Errotak

  Pedro Iriarte (1937) Abaurregaina

  Gerraostean ez zuten goserik pasatu. Arto-esnea jaten zuten gosaltzeko. Errotak prezintaturik. Abaurrepera eramaten zuten garia ehotzera. Errepidetik urrun dago eta ez zen arazorik izaten.

• Kontrabandoa

  Pedro Iriarte (1937) Abaurregaina

  Abaurregainen lehenago kontrabandorik ez. Orbaizetan, Aurizberrin eta Iaurtan (Eaurta, Jaurrieta), ostera, bai. Azkenaldian zaldi-kontrabandoa dago.

• Oilaskoak eta arrautzak saltzera Elizondorat

  Leon Arambel (1932) Aldude

  Elizondoko azokara joaten ziren garai batean. Oilaskoek eta arrautzek estimazio handia zuten. Oihala erosten zuten eta gero herria josten zuen jostunak. Denetarik erosten zuten etxerako. Orduan laborarien jeneroak diru egiten zuen. II. Mundu Gerla garaia zen.

• Karabineroek harrapatu, egurtu eta jenero guztia kendu

  Leon Arambel (1932) Aldude

  II. Mundu Gerla garaia zen. Behin karabineroek harrapatu zuten Leon Elizondoko azokara zihoala. Bizkarra berotu eta zeraman oilasko eta arrautzak kendu zizkioten. Karabineroek jango omen zuten dena. Kinto-ko (Quinto Real) karabineroak are okerragoak ziren.

• Emazteak "kontrabandoan"

  Leon Arambel (1932) Aldude

  Auritzetik arnoa ekartzen zuten. 11 urterekin, Elizondora joaten zen amarekin etxeko gauzak saltzera. Auzoko beste emazte bat ere joan izan zen eurekin. Egunez joaten ziren Elizondora, gauez Auritzera. Ogi handi bat eramaten zuten Auritzetik hurbil zegoen txabolara. Aitzinean, Leonen aita preso hartu eta Iruñera eraman zuten .

• Errazionamendu garaiko "luxuak"

  Joxe Zumeta Jaunarena (1937) Lezo

  Errazionamendu garaian, olioa eta azukrea ez ziren soberan izaten. Ogi zuria Frantziatik ekartzen zuten kontrabandoan. Ogi zuria luxu handia izaten zen orduan. Errazionamenduko ogia izugarri gogorra zen. Beraiek taloa jaten zuten etxean; eta, noizean behin, txokolate pixka bat jartzen zioten taloari. Hura janari gozoa!