Gerraren eragina

• Etxekoi laguntzen gerra garaian

  Domeka Arantzamendi Artetxe (1926) Ondarroa

  Gerra etorri zenean, aita eta anaia Plentziara joan ziren. Egurretara joan behar izaten zuen eta arrainak ere eramaten zituen, etxekoen mantenurako.

• Gerra denboran, ama eta amona Soraluzeko izebaren etxera

  Iñaki Ormazabal Garmendia (1927) Ordizia

  Gerra denboran, ama Soraluzeko izeba baten etxera zihoala gertatutako pasadizoa kontatzen du. Amona eta aitarekin geratu zen Iñaki. Gerora, amona ere Soraluzera joan zen, eta orduko pasadizoa kontatzen du.

• Gerra garaiko kontuak

  Rafaela Nazabal Dorronsoro (1929) Ordizia

  Gerra garaiko bizipenak. Ioiako gainetik Mandubira pasatzen ziren kanoikadak, eta zuloak nola egiten zituzten azaltzen du. Karlistek etxeko ardi guztiak eraman zizkieten. Goserik ez zuten sekula pasa. Amak ehiztari eta apaiz ugariri ematen zien jaten, sukaldari ona zen.

• Gerraren eragina

  Angeles Lasa Garmendia (1923) Ordizia

  Zinema zegoen tokian, kartzela jarri zuten. Militarrak eskolako eraikinean egon ziren. Militarrak lerrokatzen ari zirela soldadu bati tiroak ihes egin ziola gogoratzen du. Soldaduak Araman ere egon ziren.

• Gerra denboko beldur-giroa

  Angeles Lasa Garmendia (1923) Ordizia

  Gerra denborako giroa. Beldurra: ez zen ezer galdetzen, ez zen azalpenik ematen. Soldaduak Angeles neskame zegoen tabernara joaten ziren. Soldaduei buruzko kontuak.

• Goserik ez

  Angeles Lasa Garmendia (1923) Rosario Lasa Garmendia (1938) Ordizia

  Gerra denboran ez zuten goserik pasa. Baserrian ez zen jatekorik falta izaten: babarruna, patata, taloa... zerbait izaten zen beti.

• Fraideak frontera

  Patxi Gabilondo Lasa (1927) Ordizia

  3 urte zituela hasi zen Patxi eskolan. Patxik fraideen eskolan ikasi zuen, baina gerra iritsi zenean, frontera joan ziren denak.

• Karmelek irekitako ikastola

  Karmele Esnal Zulaika (1932) Orio

  Pisu bat alokatu zuen Karmelek Donostiako erdigunean, Elvira Zipitriak jaso ezin zituen adin tarteko umeak hezteko. Elviraren metodologia jarraitu zuen berak.

• Ikastolara polizia joan zenekoa

  Karmele Esnal Zulaika (1932) Orio

  Behin polizia joan zen Karmelek ikastola zuen pisura. Lagunen seme-alabak zirela esan zuen. Material didaktiko gisa Xabiertxo erabiltzen zuten, edo honen kopia mekanografiatuak.

• Gerra garaia Orion

  Patxi Oliden Gonzalez de Txabarri (1923) Orio

  Gerran, Orion nazionalak irailaren 13an sartu ziren. Beraiek Aginagan egon ziren hiru egunez, tropak pasa bitartean. Ondoren frontea Bizkairantz joan zen. Hondatuta geratu zen zubi bat nola konpondu zuten kontatzen du.

• Gerra hasi zenean, etxea jendez beteta

  Luis Mari Irastorza Zabala (1931) Orio

  Bost urte zituen gerra hasi zenean. Etxe guztia jendez beteta izan zuten. Beldur ziren hiru lagun haizpera eraman zituen anaia zaharrenak.

• Aita zubian zaindari gerra garaian

  Luis Mari Irastorza Zabala (1931) Orio

  Gerran bota zuten zubia berreraikitzen nola ibili ziren gogoan du. Bere bi anai soldadu eraman zituzten. Bere aitak zaindari egin behar izan zuen zubian.

• Gerra garaian, beldurra pasa zuten

  Juanita Garmendia Elosegi (1921) Orendain

  Gerra hasi zenean, Juanita Berrobin zegoen lanean. Tiro-hotsak gogoan ditu eta beldurra pasatzen zuten. Bidean geldiarazi zituzten zer zeramaten ikusteko. Ezkerra eta eskuinaren arteko borrokak gogoratzen ditu. Soldaduak janari eske etortzen zitzaizkien. Oiloak eta untxiak ere harrapatzen zituzten. Soldadu gehienak "belarri-motxak" zirela dio.

• Bartzelonatik Vic-era

  Sebastian Astola Ajuriagerra (1918) Otxandio

  Bartzelonan zeudela, zortzi pezetarekin bost lagunek egin zuten otordua; handik Vic-era joan eta lapiko hondarrak jan ondoren, lotara joan ziren. Mantarik ez zeukatenez, azpian koltxoi bat eta gainean beste bat jarrita oheratu ziren.

• Gasteiz bonbardatzeko ahalegina

  Juan Padilla Arruabarrena (1924) Otxandio

  Zazpi hilabetez egon zen frontea beraien etxe ondoan. Erromatar zubi bat bota zuten, bide bat egiteko eta handik Gasteiz bonbardatu ahal izateko. 500 bat soldadu egon ziren bertan etxe ugaritan sakabanatuta.

• Soldaduek baserritarrei errekisatu

  Juan Padilla Arruabarrena (1924) Otxandio

  Gerrako soldaduak etxerik etxe joaten ziren jateko bila; eta, askotan, behia edo txerria ere kentzen zuten jan ahal izateko. Beraiei txerria errekisatu zieten. Aitak kapitainarekin egin zuen berba eta azkenean, txerria hil ostean, zati bat eman zieten beraiei.

• Bilboko bazkariak

  Koldo Pildain Gonzalez de Langarika (1931) Otxandio

  Koldok oraindik gogoan du zer gustu zeukaten Bilboko Ingeniarien Eskolako jantoki sozialean jaten zituen arroz eta garbantzuek. Milizianoek txokolate asko edukitzen omen zuten. Bilboko denda guztiak itxita zeuden. 1939an etorri zen errazionamendua. 1938. urtea amaitzear zegoela itzuli ziren etxera. Urte horretan bertan, eskolan jai izaten zuten Francoren armadak beste hiri bat hartzen zuen bakoitzean.

• Milizianoak etxean

  Milagros Magunazelaia Amenabar (1927) Otxandio

  Milagrosek ez du Guardia Zibilik ezagutu Otxandion. Legution bazeuden, eta handik etortzen ziren Otxandiora. Gerra denboran, frontea herrian egon zenean, Bilbo inguruko miliziano bi eduki zituzten etxean lo egiten. Jende oso formala omen zen. Orain gutxi arte gorde dute haiekin hartu-emana.

• Bonbardaketan, haurra galdu zuen amak

  Juan Kruz Garate Garate (1926) Otxandio

  Gerra garaian, bonbardaketa izan zenean, bere ama haurdun zegoen; baina bonbetatik babesten zebilela, haurra galdu zuen.

• Umetako jolasak. Eskolan bereizketak

  Pilar Askorbebeitia Urigoitia (1932) Miren Gallastegi Ajuriagerra (1932) Otxandio

  Bildots hezurrekin aritzen ziren jolasean, sakan. Tokerrika jolasa azaltzen dute. Bat-bi-hiru lauka (gorde eta topatzera) eta sokasaltoka ere jolasten ziren. Eskolan hasi zirenean, dena erdaraz izaten zen. Eskolan gailetak ematen zizkieten, baina gorrien umeek gutxiago jasotzen zituzten. Bereizketa handia omen zegoen, Gorriak edo “Bizkaitarrak” alde batetik, eta Karlistak bestetik.