Gerraren eragina

Egur bila, dirua lortzeko
Bitore Urkijo Egarista (1925) Bermeo

12 urterekin basora joaten zen Bitore egur bila, hura saldu eta diru apur bat lortzeko. Basotik bertatik ikusi zuen Gernikako bonbardaketa. Bere ahizpa Josefinetara joaten zen ikastetxera, beti gosez. Gose handia ezagutu zuten.
Nagusiek herritik alde egin, eta txikiak bakarrik gelditu
Bitore Urkijo Egarista (1925) Bermeo

Soldadu italiar asko egon ziren Bermeon, baina horiek ez ziren txarrenak. Eurak be gezur bidez ekarri zituztela dio. Bere etxekoek salbokondukto barik egin zuten alde Santanderrera eta Frantziara. Euskaldun asko egon ziren batera. Bitorek ere alde egin nahi izan zuen, baina ahizpa txikiarekin gelditu behar izan zuen etxean; aita nagusienekin joan zen.
Gudariak jipoitu ostean, Tonpoitik botatzen zituzten
Luzia Larrozea Estibaliz (1920) Bermeo

Batzokia errekisatuta izan zuten soldaduek. Eta Luzia bertako soldadu italiarren zikinkeriak garbitzera behartu zuten. Batzokian bertan, gudari asko ikusi zituen jipoitzen; jipoitu ostean Tonpoitik behera botatzen zituzten.
Gerra garaiko egoera: baserria jendez beteta
Zezilia Arenaza Altuna (1922) Aretxabaleta

Baserria nolakoa zen: logelak. Gerra garaian 25 lagun egon ziren baserrian bizitzen. Bonbardaketak Arrasaten. Kaletik etorritako hainbat familia hartu zituzten beraienean. Kaletik ekartzen zuten ogia, baba-lapikoa...
Gerrako frontea Aretxabaleta inguruan
Juan Urreta Zubia (1924) Aretxabaleta

Soldaduak eta erreketeak Aretxabaletan. Frontea inguruan gelditu zen; alderdi bakoitza non egon zen gordeta. Frontea bertan egon zen bitartean, herriko bizimodua erabat aldatu zen; jende asko baserri aldera joan zen. Noiz hasi zen egoera aldatzen; frontea aurrera mugitzen...
Gerra zibila Aretxabaletan
Juan Urreta Zubia (1924) Aretxabaleta

Francok herri bat hartzen zuen bakoitzean, manifestazioak egiten ziren kaleetan. Soldaduak herrian.
Gerra garaian ere, eskolara eta ganadua zaintzera
Jesusa Lasagabaster Billar (1926) Aretxabaleta

Gerrak ez zuen eskola gelditu Aozaratza auzoan. Bonbardaketak izan ziren inguruetan. Gogoan du Larrino aldeko zelai batean zegoela bonbek ateratzen zuten zarata.
Goroetako Mendikurutza baserrian jaioa
Pedro Urteaga Arregi (1931) Aretxabaleta

Pedro Urteaga Arregi Goroeta auzoko Mendikurutza baserrian jaio zen 1931ko urriaren 19an. Lehen jaunartzea egin zuenean, gogoan ditu nazionalen kanoiak etxeko lur-sailetan kokatuta, une berean "gorriak" Murun zeudela. Olaetako don Genaro Unda zen orduan Goroetako abadea.
Gerra denboran kaletik baserrira babes bila
Pedro Urteaga Arregi (1931) Aretxabaleta

Egun gutxitan geratu zen eskolara joan gabe. 10 anai-arreba izan ziren. Osaba batek gau-eskolak ematen zizkion. Beste osaba marista bat gazte hil zen. Gerra denboran, Zubiatarrak, jaio berri zen ume batekin, Pedroren baserrian babestuta egon ziren.
Gerraostean, Arrasatera berriro
Maria Arriaran Larrañaga (1925) Aramaio

Frontea Arrasatetik joan zenean, Oñatitik Arrasateko Mendi Etxebarri baserrira bueltatu ziren. Denbora horretan, baserria hutsik egon zen. Gerra denboran, soldaduek bederatzi "muelle" eta bederatzi koltxoi eraman zituzten. Baserrian, sekulako belartza hasita zegoen, eta haiek moztu eta Oñatira eraman zuten belarra; hango ganaduarentzako.
Aitajaunari zilar zakukada kendu
Maria Arriaran Larrañaga (1925) Aramaio

Gerra denboran, aitajaun eta amandreari zakukada zilar kendu zien soldaduek. Zilarrezko txanponak zituzten baserrian. Ortuko jeneroa belar-metan ezkutatzen omen zuen aitajaunak.
Baserrira itzulera...
Maria Arriaran Larrañaga (1925) Aramaio

Frontea Arrasatetik joan zenean, Maria eta familia Mendi Etxebarri baserrira bueltatu ziren. Oñatin egon ziren denboran, baserria hutsik egon zen, eta hango lanekin hutsetik hasi behar izan zuten itzuleran. Garia, artoa... ereiten hasi ziren berriz. Garia eskuz jotzen zuten.
Milizianoak iratan lo
Domingo Iriarte Astola (1927) Aramaio

Gerra denborako azalpenak. Auzoan zeunden milizianoekin zer harreman zuten kontatzen du. Esnea erosi ohi zien milizianoek. Arditegiko iratan egiten zuten lo.
Suña eta Untzilla
Domingo Iriarte Astola (1927) Aramaio

Suña auzoari buruz hitz egiten du. Zazpi baserri-etxe daude Suñan. Gerra denboran, hainbat baserri erre ziren Untzillan.
Basoan bonba aurkitu
Enrike Ibabe Ortueta (1938) Aramaio

Enrikek gerra garaiko bonba bat aurkitu zuen Albinan basolanean zebilela. Bonbari su eman zioten.
Torreburu aitak eraiki zuen
Xabier Amuriza Sarrionandia (1941) Amorebieta-Etxano

Ama Etxanokoa zuen Xabierrek, Torreburuganekoa, eta Aita Pagaikoa, Gorozikakoa. Aitak Torreburuganekoaren lursailetan egin zuen Torreburu, Xabierren jaiotetxea. Gerrak etxe erdia apurtu zuen eta berriro altxatu behar izan zuen aitak. Bizkargin frontea egon zen eta Gernika erre zuten hegazkinak ere etxe ingurutik pasatu ziren.
Aita igeltseroa
Xabier Amuriza Sarrionandia (1941) Amorebieta-Etxano

Gerraosteko umea da Xabier. Familiak ebakuatuta irten behar izan zuen gerran. Gerra osteko urteak gogorrak izan ziren, urritasun urteak. Aita igeltseroa zuten, Zornotzan ibiltzen zen etxerik etxe. Ama zen baserriaren ardura hartzen zuena.
Soldaduak etxera bazkaltzera eta baserriko jeneroak erostera
Isidro Mandiola Solozabal (1924) Markina-Xemein

Sarritan fronteko asturiarrak joaten zitzaizkien etxera bazkaltzera. Arratsaldeetan, ostera, soldadu euskaldunak agertzen zitzaizkien etxean arrautzak-eta erosteko. Hauek diru zuria eta zaharra edukitzen zuten, baina zaharra nahi izaten zuen amak. Hala ere, gero ezin izaten zuten ezer erosi diru horrekin, ez zegoen ezer eta.
Gerra eskola nazionalaren ikuspuntutik
Santos Esnaola Esnaola (1930) Legorreta

Eskolan hasi zen garaian, gerra hasi zen. Dena gerrako kontua izaten zen orduan. Eskolan, Francoren aldeko abestiak kantatu behar izaten zituzten; eta gerrari buruz zer bertsio ematen zieten aipatzen du.
Herritarren jarrera politikoak eta gerrarako prestaketak
Santos Esnaola Esnaola (1930) Legorreta

Legorretan batzoki bat zegoen. Herriko plazan gerrarako prestatzen zituzten gazteak. Karlistak eta nazionalistak zeuden herrian.