Gerraren eragina

• Basoan bonba aurkitu

  Enrike Ibabe Ortueta (1938) Aramaio

  Enrikek gerra garaiko bonba bat aurkitu zuen Albinan basolanean zebilela. Bonbari su eman zioten.

• Torreburu aitak eraiki zuen

  Xabier Amuriza Sarrionandia (1941) Amorebieta-Etxano

  Ama Etxanokoa zuen Xabierrek, Torreburuganekoa, eta Aita Pagaikoa, Gorozikakoa. Aitak Torreburuganekoaren lursailetan egin zuen Torreburu, Xabierren jaiotetxea. Gerrak etxe erdia apurtu zuen eta berriro altxatu behar izan zuen aitak. Bizkargin frontea egon zen eta Gernika erre zuten hegazkinak ere etxe ingurutik pasatu ziren.

• Aita igeltseroa

  Xabier Amuriza Sarrionandia (1941) Amorebieta-Etxano

  Gerraosteko umea da Xabier. Familiak ebakuatuta irten behar izan zuen gerran. Gerra osteko urteak gogorrak izan ziren, urritasun urteak. Aita igeltseroa zuten, Zornotzan ibiltzen zen etxerik etxe. Ama zen baserriaren ardura hartzen zuena.

• Soldaduak etxera bazkaltzera eta baserriko jeneroak erostera

  Isidro Mandiola Solozabal (1924) Markina-Xemein

  Sarritan fronteko asturiarrak joaten zitzaizkien etxera bazkaltzera. Arratsaldeetan, ostera, soldadu euskaldunak agertzen zitzaizkien etxean arrautzak-eta erosteko. Hauek diru zuria eta zaharra edukitzen zuten, baina zaharra nahi izaten zuen amak. Hala ere, gero ezin izaten zuten ezer erosi diru horrekin, ez zegoen ezer eta.

• Gerra eskola nazionalaren ikuspuntutik

  Santos Esnaola Esnaola (1930) Legorreta

  Eskolan hasi zen garaian, gerra hasi zen. Dena gerrako kontua izaten zen orduan. Eskolan, Francoren aldeko abestiak kantatu behar izaten zituzten; eta gerrari buruz zer bertsio ematen zieten aipatzen du.

• Herritarren jarrera politikoak eta gerrarako prestaketak

  Santos Esnaola Esnaola (1930) Legorreta

  Legorretan batzoki bat zegoen. Herriko plazan gerrarako prestatzen zituzten gazteak. Karlistak eta nazionalistak zeuden herrian.

• Gerra hasi zenean, aita gaixo eta familia etxean

  Santos Esnaola Esnaola (1930) Legorreta

  Gerra hasi zeneko garaia gogoan du: aita gaixo zegoen baserrian eta harekin gelditu ziren; gorriak zetozen eta inguruetako jendeak ihes egiten zuen apartatutako baserrietara. Aita hil zenean, elizara eraman gabe lurperatu zuten, gorriek herria hartuta zeukatelako.

• Legorretako gazteak arma bila eta nazionalisten buruzagiak ihesi

  Santos Esnaola Esnaola (1930) Legorreta

  Baserrietara ez zen soldadurik sartu. Legorretako gazteak etxeko armak biltzen aritu ziren. Nazionalisten buruzagiek ihes egin behar izan zuten Francok indarra hartu zuenean.

• Gerraren bortizkeria Legorretan

  Santos Esnaola Esnaola (1930) Legorreta

  Legorretan ez zuten inor fusilatu gerra garaian. Gerrako kanoikadak gogoan ditu. Gerra garaian kalera ateratzen ziren.

• Etxeko ganaduak toki segurura eramaten

  Anastasio Urizar Belakortu (1923) Mañaria

  Gerra hasi zenean, Anastasioren etxeko ganaduak Iurreta eta Eubako senideen etxeetan banatu zituzten.

• Gerraren ondorioak: ezkutatu beharra, ondasunak galtzea...

  Petra Goiti Goiti (1929) Mañaria

  Kobagorri kobazuloan ezkutatzen ziren gerratean, egun osoa pasatzen zuten bertan. Herria milizianoz bete zen eta baserrietatik ibili ziren eskean.

• Saturraranera, soldaduen arrantxo hondarrak jasotzera

  Jesus Artetxe Malaxetxebarria (1928) Patxi Etxaburu Ajarrista (1929) Ondarroa

  Gerra denboran, Jesus Saturraranera joaten zen jan bila. Frontea zazpi hilabetez egon zen handik gertu, eta arrantxo hondarrak lapikotxoren batean hartu eta etxera eramaten zituzten.

• Kafea eta azukrea Eibartik kontrabandoan

  Jon Ander Zurikarai Atxa-Orbea (1933) Zaldibar

  Gerra sasoian ezkutuan joaten ziren Eibarko taberna batera falta zutena hartzera, kafea eta azukrea esaterako.

• Gerra hasiera Gaztelun

  Maria Albizu Irizar (1908) Leaburu

  Gerra hasi zenean, Gaztelun zegoen. Gorriak Leaburun izan ziren. Gero Tolosaldera pasa zen. Soldaduak Nafarroatik etortzen ziren. Etxean egoteko esaten zuten. Beraiek lanean jarraitu zuten, baina ez zuten beldurrik pasa. Nafarrak euskaldunak ziren. Soldaduak esnea eta arrautzen bila etortzen zitzaizkien.

• Gerra denbora etxean milizianoekin

  Luzia Inzunza Arteaga (1925) Mañaria

  Gerra hasi zenean eskolari utzi egin behar izan zion. Egunez kobazuloetan gordetzen ziren, eta gauez etxeratu. Etxean milizianoei jaten eman behar izaten zieten. Itxarkundia batailoikoekin ondo konpontzen ziren, baina Perezagua batailoikoekin beti beldurrez ibiltzen ziren. Milizianoek ekartzen zuten arroza prestatzen zuten egunero jateko. Arrozez ase geratu zen Luzia gerra denboran.

• Neba Basurtoko ospitalera

  Luzia Inzunza Arteaga (1925) Mañaria

  Gerra Zibilean bere neba bat zauritu zuten eta gauean etxera itzuli ziren neba zaurituarekin. Etxea soldaduz beteta aurkitu zuten. Mañariko botikinera eraman zuten neba, baina ospitaleratzeko beharra ikusi zioten eta Basurtora eraman zuten. Gurasoek ere Basurtora joan ziren eta beste umeek etxean geratu ziren amona itsua eta soldadu piloarekin.

• Gerra garaian, etxea erre zieten

  Patxi Bolaño Olea (1927) Irun

  Meaka auzoan jaio zen, Arrizuretako baserrian. Gerra denboran erre egin zuten. Altxatu egin zuten berriro. Ezkondu arte bizi izan zen han. Etxea nolakoa zen, su baxuarekin.

• Milizianoak etxean

  Patxi Bolaño Olea (1927) Irun

  Milizianoak etxean egon ziren. Lopetegi abizeneko bat hil zen han. Beraiek minetako etxe batera joan ziren. Aita etxean geratu zen, eta miliziano katalan bat ondoan izaten zuen.

• Bonbekin jolasean, eskapada

  Patxi Bolaño Olea (1927) Irun

  Meazurin bizi zirenean, eskolara eta baserriko lanak izaten zituzten. Orduko jolasak: bonba batekin egin zuten eskapada. Gurpilekin jolasten. Beraiek egindako pilotak. "Barrenka".

• Soldaduak Lazkaora sartu zirenekoa

  Santiago Garmendia Insausti (1921) Lazkao

  Soldaduak Lazkaora sartu zirenean, Dukeren palazioan sartu ziren. Biraoka sartu ziren herrian, Ataundik behera. Lazkaon ez zuten ezer apurtu.