Gerraren eragina
-
Gerra garaian, Arantzazun ospitalea
Maritxu Maiztegi Arregi (1929) Oñati
Arantzazuko ostatuan ospitalea jarri zuten gerra garaian, urtebetean edo. Soldaduak egon ziren.
-
Anaiak gerran eta beraiek goldearekin lanean
Eustaki Bergara Guridi (1917) Oñati
Gerra hasi zenean, etxean zegoen. Anaiak gerrara eraman zituzten, eta ahizpak ibili behar izan zuten goldearekin lanean. Francok eraman zituen anaiak; zaharrenak zortea izan zuen, besteari bala pasatu zitzaion buru gainetik.
-
Soldaduak baserrian; hegazkina erori zen Aretxabaletan
Eustaki Bergara Guridi (1917) Oñati
Gerra garaian, militarrak Araotzen. Etxean izan zituzten soldaduak; bat Iruñekoa zen. Frontea geldi egon zenekoa. Beste etxe batzuetan ere bazeuden. Araotzen tirorik ez, baina hegazkinak bai. Elizan bezperetan zeudela entzun zutena: hegazkina erori zen Aretxabaletan.
-
Bide ertzean hartutako sustoa
Eustaki Bergara Guridi (1917) Oñati
Amak kalera bidali zuen enkarguak egitera, astoarekin: Zapata inguruan, gizon bat ikusi zuen. Sustoarekin dardarka. Gerra denbora zen.
-
Urbiako ermitaren inaugurazioa
Regino Biain Guridi (1916) Oñati
Urbiako ermitaren inaugurazioan egon zen 1924an, aitarekin. Mutikoa zen. 18 bat urterekin hasi zen domekero joaten. Gerra denboran lau urte egin zituen Oñatira etorri gabe.
-
Makatzagako bizimodua
Bittori Igartua Igartua (1919) Oñati
Gerra garaian, ez zuten aldaketarik igarri Legazpin. Bere etxetik inor ez zen joan gerrara, gaztetxoak zirelako. Makatzagan zeintzuk bizi ziren. Esnea saltzen zuten eta ardiak zituzten. Berak egiten zituen lanak.
-
Gerraren eraginak
Jose Antonio Villar Oiarzabal (1939) Oñati
Amak esaten zuen gerran denak biktimak izandakoak zirela. Beraien etxean amorru eta gorrotorik egon ez bazen ere, beste etxe batzuetan ez zen horrela gertatzen.
-
Saturraranera, soldaduen arrantxo hondarrak jasotzera
Jesus Artetxe Malaxetxebarria (1928) Patxi Etxaburu Ajarrista (1929) Ondarroa
Gerra denboran, Jesus Saturraranera joaten zen jan bila. Frontea zazpi hilabetez egon zen handik gertu, eta arrantxo hondarrak lapikotxoren batean hartu eta etxera eramaten zituzten.
-
Hamahiru urteko ahizpak zaindu zituen gazteagoak
Ikerne Artetxe (1932) Ondarroa
Hamahiru urteko ahizparen ardurapean geratu ziren neba-arreba gazteago guztiak. Egunez, senideen etxeetan bazkaltzen zuten, eta gauez elkartzen ziren etxean.
-
Bodegetan ezkutatzen ziren
Ikerne Artetxe (1932) Ondarroa
Bodegetan ezkutatzen ziren bonbardaketa mehatxua zegoenean.
-
Frankistak sartutakoan, bizimodu txarra
Lore Egurrola Urkiola (1924) Ondarroa
Urrian frankistak sartu eta otsailean etxetik bota bitartean, bizimodu txarra izan zuten. Santa Kurutzen arrantxoa banatzen zuten baina bila joan zirenean, harrika bidali zituzten.
-
Goseagatik lapurretan egin behar
Lore Egurrola Urkiola (1924) Ondarroa
Goseak zeudela eta oiloak lapurtzera joaten ziren, baita ortuetatik azak ere.
-
Erreketeak etxean
Lore Egurrola Urkiola (1924) Ondarroa
Zazpi errekete izan zituzten etxean bizitzen. Loreren amak alabak giltzaz ixten zituen logelan, soldaduengandik babesteko. Behin aita gauez etxeratu zen amarekin egotera eta berriz ihesi joan zen.
-
Aitari etxera ez joateko abisatu ziotenekoa
Lore Egurrola Urkiola (1924) Ondarroa
Logelan itxita hilabeteak pasatu zituzten. Erreketeek eramaten zieten jatekoa: arroza eta bakailaua. Aita etxera zetorren batean, bere lagun errekete batek abisua eman zion, zazpi errekete etxean zituela zain. Gehiago ez zen etxera agertu. Senarra izango zena eta aita Etxanon zeuden frontean.
-
Etxean lapurretan
Lore Egurrola Urkiola (1924) Ondarroa
Aita preso egon zela etxera etorri eta gero jakin zuten. Amama etxean utzi zuten Ondarrutik alde egin zutenean, izebaren zaintzapean. Izebak Itziarrera eraman zuen amama. Izeba Ondarrura itzuli zenean, etxea zabalik eta hutsik topatu zuen.
-
Umeei jaten emateko beharra
Rosario Urrosolo () Ondarroa
Nazionalak Ondarroara heldu zirenean, umeei jaten eman behar zitzaiela erabaki zuten, gizonik ez baitzegoen herrian. Komandantzia non jarri zuten kontatzen du eta hara joaten ziren umeak jatera.
-
Kartzelaratu zituzten emakumeak
Rosario Urrosolo () Ondarroa
Nazionalak sartu zirenean, emakume batzuk kartzelara eraman zituzten, lehenengo herrikora. Izenak ematen ditu. Isabel izeneko bat haurdun zegoen eta hura kartzelatik gurutze gorrira eraman zuten. Kofradia zaharra soldaduz beteta egoten zen. Alemaniar injeniari bat etxean eduki zuten, Martin Campos alkateak bidalita.
-
Preso bati jatekoa eramatera
Rosario Urrosolo () Ondarroa
Isabeli jatekoa eramatera joaten zen egunero hiru-lau aldiz gurutze gorrira. Italiar ofizial batekin topo egiten zuen egunero eta gau batzuetan autoz eraman zuen Rosario gurutze gorriraino. Isabelen erditzean egon zen.
-
Bonbak Ondarroan
Arrantza Ondarroan 3 () Ondarroa
Gorriek Ondarroara bonbak botatzen zituztela oroitzen dute. Aita gerrara joan zen ama haurdun zela. Umea jaio eta urte bat eta erdi zuela itzuli zen aita etxera. Ama berriro arraina saltzen hasi zen.
-
"Cara al sol" abestu behar ogi biguna lortzeko
Rosario Badiola Alkorta (1926) Ondarroa
Etxeko leihotik ikusi zituen erreketeak Ondarroara heltzen. Herrian, jatekoa egiten zuten tokira joaten ziren lapikoekin soberakinen bila. Falangistek ireki zuten jantokian "Cara al sol" abestu behar zuten mahai gainean umeek ogi biguna lortzeko.