Gerraren eragina

• Iheslariak etxeko ganbaran

  Juana Arruabarrena Lazkano (1924) Maria Jesus Arruabarrena Lazkano (1922) Elorrio

  Hamar gizon hartu zituzten etxeko ganbaran, eta beste hamar beste baserri batera joan ziren. Eurenean beti izaten zen zer jana. Gero uste du "Batallón Saseta"n sartu zirela.

• Aita gerran eta beraien etxean

  Carmelo Cedrun Otxandategi (1930) Iurreta

  Aita gudari izan zuen Espainiako Gerra Zibilean, eskopeta eskuetan ibili zen Francoren tropen kontra. Oromiñon ere bi bandoetako jendea omen zegoen. Abioiak zetozenean, zubi azpian ezkutatzen ziren.

• Frankistek hartutako hiriak mapan seinalatzen

  Jesusa Espilla Sololuze (1924) Etxebarria

  Gerra denboran, eibartar batzuek eskola erakutsi zieten baserri bateko umeei; gerora, eskolara itzuli zirenean, asko igartzen zitzaien. Gerra Etxebarritik pasatu berritan, maistrak mapara irten eta "Nazionalek" hartutako hiriak seinalatzen zizkien.

• Lubakiak egiten Aramaion

  Valentin Ibabe Zubizarreta (1918) Aramaio

  "Abanzea" izan aurretik, Untzillatik Murugainera lubakiak egiten ibiltzen ziren gauez. Milizianoak baserriak ebakuatu nahian ibili ziren. Ibabe baserrikoek ez zuten inora alde egin.

• Gerra sasoian errazionamendua

  Guadalupe Mendibe Goikoetxea (1925) Ea

  Gerra sasoian, errazionamendua jarri zuten eta gose handia pasatu zuten. Lantzean behin, soldaduek eskolatik irteten ziren umeei ogi zatiren bat edo arroz paketeren bat ematen zieten. Etxean esnea ematen zuen behi bat eduki ziren, eta harekin konpondu ziren.

• Emakumeak baserriko lan guztiak egin behar

  Margarita Legorburu Loiarte (1923) Lezo

  Gerra garaian, emakumeek lan asko egin zuten. Bi anaiak soldadu joan ziren, eta koinatua etortzen zen laguntzera, lanetik aterata. Inguruan egon ziren soldadu euskaldunak ere etortzen ziren laguntzera, tarteka. Gosea ere pasa zuten, soldaduek zaldientzako zuten jana saltzen zieten, eta hauek huraxe jan. Barrakoietan, baldintza eskasetan egoten ziren.

• Soldaduen gabardina, ahizpari opari

  Margarita Legorburu Loiarte (1923) Lezo

  Etxean, "gorriek" ekarritako bonbak, gabardinak, armak... izaten zituzten. Hara etortzen zen teniente batek ihes egiteko esaten zien, aziendak eta guzti hartuta.

• Soldaduei esnea ematen

  Margarita Legorburu Loiarte (1923) Lezo

  Soldadu mordoa jaitsi zen menditik behera; ondoko baserrikoek esnea eman zieten. Gogoan du soldadu batek "Gora Euskadi askatuta!" oihukatu zuela.

• Eskolan gutxi ikasi zuten

  Fidela Mendiolea Arrazola (1928) Alfonso Pagonabarraga Gastelurrutia (1928) Abadiño

  Umetan beti zuten baserrian lan egin beharra. Eskolari ez zitzaion garrantzirik ematen. Denak joaten ziren eskola berera, neskak eta mutilak banatuta. Zazpi urterekin hasten ziren eta 14 urtera arte joaten ziren. Fidelak dio gerraren ondorioz, maistrak sarri aldatzen zizkietela eta gutxi ikasi zutela. Alfonsok maisua euskararen arerio zela dio eta erdaraz egin behar zutela. Alfonso fraidetzara nahi izan zuten bideratu. Abadiñoko udaletxea dagoen tokian zegoen orduko eskola.

• Torrelavegako bizimodua

  Josebe Jaio Barrenetxea (1927) Durango

  Torrelavegan zeudela, ez ziren eskolara joaten. Bertako bizimodua zelakoa zen kontatzen du: basora egurretan, gauetako arrosarioa, familia bat bezala auzokoekin...

• Gerra garaia Berrobin

  Txomin Garmendia Galarza (1934) Berrobi

  Gerra garaian, nazionalek kapital bat hartzen zutenean, herriko kanpaiak jotzen zituztela gogoan du. Bilbo hartu zutenean, Berrobin kanpaiak jo zituzten. Berrobin bi mutil hil ziren gerra garaian. Gerratik itzulitakoek zorriak ekartzen zituzten. Lan gutxi zegoen. Gorriak pasa zituztela kontatzen zuten.

• Milizianoak Durangon

  Isabel Agirrebeitia Uribe (1926) Feli Uribe Alberdi (1928) Durango

  Milizianoak Durangon. Isabelen etxe ondoan hainbat miliziano egon ziren, baita Feliren etxean ere. Isabelen etxekoek ezagutu zuten miliziano nafar batek kontatutakoak dakartza gogora.

• Soldadu jatorrak eta atseginak etxean

  Bittori Zabala Zalakain (1924) Andoain

  Gerra gogoan du Bittorik. Igande batean sartu ziren naparrak Andoainen. Aste pare batez, etxean eduki zituzten soldadu batzuk; lo egiteko, nola moldatzen ziren aipatzen du. Soldadu haiek oso jatorrak eta atseginak ziren. Alde egin zutenean, pena hartu zuten etxean. Geroago, ordea, berriro itzuli ziren ilunabarrean; eta lehenago baino soldadu gehiago, gainera.

• Fusilarekin jolasean ibili zenekoa

  Bittori Zabala Zalakain (1924) Andoain

  Gerran, soldaduak izan zituzten etxean. Behin, Bittori fusilarekin jolasten aritu zen, soldaduaren laguntzaz: soldaduaren kaskoari ematea zuen helburu; baina, nahi gabe, ahatea hil zuen. Errieta galanta jaso zuen orduan. Gogoan du soldadu hura, Silvio.

• Gerran ezagututako soldaduekin egindako harreman ona

  Bittori Zabala Zalakain (1924) Andoain

  Gerran, soldaduak etxean izan zituzten, naparrak ziren, eta janari asko zeukaten. Sarjentuari asko gustatzen zitzaion txokolatea, eta amak egunero prestatzen zion, 20 xentimoren truke. Sarjentu harekin izandako anekdotak kontatzen ditu. Gerora, gerra bukatu eta gero, bi soldadu bisitan etorri ziren etxera.

• Aitak soldaduentzako janaria eraman behar

  Bittori Zabala Zalakain (1924) Andoain

  Gerran, soldaduak etxera etorri zirenekoa gogoan du. Aita egunero joaten zen alondegira, karga hartu eta Asu baserrira janaria eramatera. Horren trukean, txartel bat ematen zioten; baina, gerora, ez zuen inoiz kobratu.

• Etxeko soldaduen aholkua eta babesa

  Bittori Zabala Zalakain (1924) Andoain

  Gerran, soldaduak izan zituzten etxean. Oso jatorrak ziren. Donostiako familiartekoak leku segurura eramateko aholkatu zieten soldaduek, baita hartarako laguntza eskaini ere; baina, azkenean, etxekoak ez ziren atrebitu.

• Soldaduei nork esango ezetz?

  Bittori Zabala Zalakain (1924) Andoain

  Etxean, soldaduak izan zirenean, beldurra izan zuten hasieran. Nork esango ezetz haiei? Beste etxe batzuetan ere izan ziren soldaduak; eta, haietako batzuetan, lapurreta handiak egin zituzten. Inork ez zien aurre egin haiei, errespetua jartzen baitzuten.

• Elizak erreta

  Bego Ereñaga Onaindia (1927) Durango

  Ezkurdiko eskola partikularretara joan zen umetan, Santa Susanan eta jesuitetan batailoiak zeuden-eta. Andra Mariko elizan intendentzia militarra egon zen. Bere ustez, horregatik bonbardatu zituzten elizak. Bonbardaketa eguna Asteazken Santu Eguna izan zen. Elizpean azoka zegoen eta erosketak egiten zebilen jende asko hil zen.

• Soldaduekin tratu ona zeukaten

  Joxe Forcada Arrieta (1930) Andoain

  Gogoan ditu gerra garaiko soldaduak; haiekin bazkaldu izan zuten eta tratu ona zeukaten. Soldaduak tiroka aritzen ziren; "pakun" hotsa egiten zuten tiroek. Gogoan du tiro haietako batek lagun bati hankan egindako zauria.