Gerraren eragina

• Gerra hasi zenean, aita gaixo eta familia etxean

  Santos Esnaola Esnaola (1930) Legorreta

  Gerra hasi zeneko garaia gogoan du: aita gaixo zegoen baserrian eta harekin gelditu ziren; gorriak zetozen eta inguruetako jendeak ihes egiten zuen apartatutako baserrietara. Aita hil zenean, elizara eraman gabe lurperatu zuten, gorriek herria hartuta zeukatelako.

• Legorretako gazteak arma bila eta nazionalisten buruzagiak ihesi

  Santos Esnaola Esnaola (1930) Legorreta

  Baserrietara ez zen soldadurik sartu. Legorretako gazteak etxeko armak biltzen aritu ziren. Nazionalisten buruzagiek ihes egin behar izan zuten Francok indarra hartu zuenean.

• Gerraren bortizkeria Legorretan

  Santos Esnaola Esnaola (1930) Legorreta

  Legorretan ez zuten inor fusilatu gerra garaian. Gerrako kanoikadak gogoan ditu. Gerra garaian kalera ateratzen ziren.

• Etxeko ganaduak toki segurura eramaten

  Anastasio Urizar Belakortu (1923) Mañaria

  Gerra hasi zenean, Anastasioren etxeko ganaduak Iurreta eta Eubako senideen etxeetan banatu zituzten.

• Gerraren ondorioak: ezkutatu beharra, ondasunak galtzea...

  Petra Goiti Goiti (1929) Mañaria

  Kobagorri kobazuloan ezkutatzen ziren gerratean, egun osoa pasatzen zuten bertan. Herria milizianoz bete zen eta baserrietatik ibili ziren eskean.

• Saturraranera, soldaduen arrantxo hondarrak jasotzera

  Jesus Artetxe Malaxetxebarria (1928) Patxi Etxaburu Ajarrista (1929) Ondarroa

  Gerra denboran, Jesus Saturraranera joaten zen jan bila. Frontea zazpi hilabetez egon zen handik gertu, eta arrantxo hondarrak lapikotxoren batean hartu eta etxera eramaten zituzten.

• Kafea eta azukrea Eibartik kontrabandoan

  Jon Ander Zurikarai Atxa-Orbea (1933) Zaldibar

  Gerra sasoian ezkutuan joaten ziren Eibarko taberna batera falta zutena hartzera, kafea eta azukrea esaterako.

• Gerra hasiera Gaztelun

  Maria Albizu Irizar (1908) Leaburu

  Gerra hasi zenean, Gaztelun zegoen. Gorriak Leaburun izan ziren. Gero Tolosaldera pasa zen. Soldaduak Nafarroatik etortzen ziren. Etxean egoteko esaten zuten. Beraiek lanean jarraitu zuten, baina ez zuten beldurrik pasa. Nafarrak euskaldunak ziren. Soldaduak esnea eta arrautzen bila etortzen zitzaizkien.

• Gerra denbora etxean milizianoekin

  Luzia Inzunza Arteaga (1925) Mañaria

  Gerra hasi zenean eskolari utzi egin behar izan zion. Egunez kobazuloetan gordetzen ziren, eta gauez etxeratu. Etxean milizianoei jaten eman behar izaten zieten. Itxarkundia batailoikoekin ondo konpontzen ziren, baina Perezagua batailoikoekin beti beldurrez ibiltzen ziren. Milizianoek ekartzen zuten arroza prestatzen zuten egunero jateko. Arrozez ase geratu zen Luzia gerra denboran.

• Neba Basurtoko ospitalera

  Luzia Inzunza Arteaga (1925) Mañaria

  Gerra Zibilean bere neba bat zauritu zuten eta gauean etxera itzuli ziren neba zaurituarekin. Etxea soldaduz beteta aurkitu zuten. Mañariko botikinera eraman zuten neba, baina ospitaleratzeko beharra ikusi zioten eta Basurtora eraman zuten. Gurasoek ere Basurtora joan ziren eta beste umeek etxean geratu ziren amona itsua eta soldadu piloarekin.

• Gerra garaian, etxea erre zieten

  Patxi Bolaño Olea (1927) Irun

  Meaka auzoan jaio zen, Arrizuretako baserrian. Gerra denboran erre egin zuten. Altxatu egin zuten berriro. Ezkondu arte bizi izan zen han. Etxea nolakoa zen, su baxuarekin.

• Milizianoak etxean

  Patxi Bolaño Olea (1927) Irun

  Milizianoak etxean egon ziren. Lopetegi abizeneko bat hil zen han. Beraiek minetako etxe batera joan ziren. Aita etxean geratu zen, eta miliziano katalan bat ondoan izaten zuen.

• Bonbekin jolasean, eskapada

  Patxi Bolaño Olea (1927) Irun

  Meazurin bizi zirenean, eskolara eta baserriko lanak izaten zituzten. Orduko jolasak: bonba batekin egin zuten eskapada. Gurpilekin jolasten. Beraiek egindako pilotak. "Barrenka".

• Soldaduak Lazkaora sartu zirenekoa

  Santiago Garmendia Insausti (1921) Lazkao

  Soldaduak Lazkaora sartu zirenean, Dukeren palazioan sartu ziren. Biraoka sartu ziren herrian, Ataundik behera. Lazkaon ez zuten ezer apurtu.

• Gerra hasi zenean, ez zuten beldurrik

  Juan Joxe Imaz Mujika (1919) Hernialde

  Nazionalak Tolosan sartu zirenean, ez zuten pentsatu inork ezer egingo zienik, eta horrela izan zen. Bazter batean pistola bat aurkitu zuen Juan Joxek, eta errekete bati eman zion. Bere etxean ez zuten ideia politikorik.

• Erreketeak Hernialden

  Juan Joxe Imaz Mujika (1919) Hernialde

  Hernialden erreketeak ibili ziren. Ez zuten beldurrik ere sentitu. Erreketeak inguruan ibiltzen ziren trintxerak eta egiten.

• Etxeko arto eta gariarkin taloak eta ogia

  Eusebia Etxeberria Amiano (1920) Gabiria

  Amak erakutsi zion oraindik umea zela labe-sua eta taloak egiten. Etxeko artoa eta garia Gabiriako komentuaren aldamenean zegoen errotara eramaten zuten. Bide luzea zegoen bertaraino. Lana bai, baina goserik ez zuten inoiz pasa. Gerraostean bai ordea, artoa eta garia kentzen zizkieten eta orduan ezin iritsita ibiltzen ziren.

• Gerra denborako kontuak

  Angel Gallastegi Egidazu (1932) Elorrio

  Frontea hurbil zuten, eta soldaduen sartu-irtena izaten zen etxean. Gurasoak Bilbo aldera joan ziren ihesi artaldea, behiak eta idiak hartuta. Bera etxean geratu zen senide batzuekin. Behi bat utzi zieten. Besaidetik behera sartzen ikusi zituen "nazionalak", bandera eta guzti.

• Gerra denbora

  Genara Eguren Amiano (1929) Elorrio

  Baserria kuartel gisa hartu zuten gerra denboran. Soldaduek esne kondentsatua eta gailetak ematen zizkieten. Familian, batzuk soldadu joan ziren, eta beste batzuk Bilbo aldera iheslari. Bera Gazetara; behi bat utzi zuten beren kontsumorako.

• Gerra denborako oroitzapenak

  Dominga Irazola Arietaleanizbeaskoa (1919) Elorrio

  Gerra garaian, kuartelera eramaten zuen esnea. Soldadu batek helbidea eskatu zion behin; ez zion eman; baina, hala ere, haren gutuna jaso zuen.