Gerraren eragina

• Gortina atzetik soldaduei begira

  Joxe Mari Aristi Garate (1930) Azpeitia

  Gerra denboran, sei urte zituen. Beasain aldetik zetorren soldadu kuadrilla Urrestillatik pasatu zela gogoratzen du. Bera gortina atzetik begira egon zen soldaduak pasatzen ziren bitartean. Soldaduak Urrestillako plazan bildu ziren janaren banaketa egiteko: kontserbak ematen zizkien.

• Frontoian, kuartela

  Begoña Gabilondo Etxaniz (1921) Azkoitia

  Frontoian kuartela jarri zuten. Hiru konpainia egoten ziren Azkoitian. Atzeguardiako herria zen. Jangela plazako Zelaia jauregian jarri zuten, eta frontoian egiten zuten lo. Taberna bat eta pisu bat... karlistek nahi zituztenak hartu zituzten. Errekisatu. Gero batzuek barkamen eske ere joan ziren. Baina inork ez zuen gerra irabazi.

• Gerratik ihesi

  Maria Rosario Iradi Abalabide (1933) Hernani

  Hiru urte zituela hasi zen gerra eta oso oroitzapen txarra dauka. Baserritik alde egin behar izan zuten, tiroketen ondorioz. Osinagan hamaika egun pasatu zituzten berrogei lagunek.

• Gerragatik alde egin zutenekoa

  Maria Rosario Iradi Abalabide (1933) Hernani

  Anai zaharrena eta beste bi gerran soldadu aritu ziren. Gogoan du etxetik ateratzeko momentua nolakoa izan zen. Auzokoekin harreman estua izan zuten.

• Gerra garaian bazuten elkarren berri

  Telesforo Oiarbide Zabaleta (1923) Hernani

  Gerra garaian ere jakitzen zen baztarretan gertatutakoaren berri. Egunkariek ere zabaltzen zituzten berriak. Gernikatik inguruko baserri batera ihesi etorri ziren eta berak baserriko lanak egiten zizkien, morroi moduan.

• Makiak etxe inguruan

  Pepi Agirre Perurena (1938) Hernani

  Makiak Iyolara etortzen zirela gogoan du. Atea itxita izaten zuten, ikaraz. Eskatu egiten zutela uste du, gosez. Talo asko egin eta jana da, baina ez zitzaion asko gustatzen. Aranoko errotatik ekartzen zuten irina, baita Pagoagatik ere. Gainontzean babarruna, oilaskoa eta txerria izaten zuten, baita bakailaua ere.

• Hegazkinak zetozenean, ezkutura

  Iñaxi Imaz Etxeberria (1932) Hernani

  Gerra garaian hegazkinak pasatzen zirela eta, ezkutatzeko esaten zioten gurasoek. Gerraostean taloa jaten zuten. Amak ogia estraperloan ekarri zuenekoa kontatzen du.

• Gerrako bizipenak

  Ixabel Zubillaga Huici (1930) Hernani

  Gerra hasi zen urtean hil zitzaion aita, Ixabelek sei urte zituela. Gerra hasi zenean, bi anai zaharrenak Aranora bidali zituzten. Bonbak herrira erortzen zirenez, jendeak alde egin zuen Hernanitik. Ixabel eta anai gazteena etxean geratu ziren, baina egun batzuk Ereñotzun pasatu zituzten.

• Gerra garaiko babeslekuak

  Ixabel Zubillaga Huici (1930) Hernani

  Gerra garaian babeslekura joaten ziren sirenak jotakoan, etxearen azpikaldera edo Lizeagako altzari lantegira.

• Agustina Martikorenarekin klase partikularrak

  Milagros Zeberio Aranburu (1921) Hernani

  Gerra etorri zenean, hamabost urte zituen eta ikastetxea itxi egin zutenez, Agustina Martikorena maistrarekin partikularretan ibili zen. Bost ikaskide ziren, denak neskak, eta haien izenak esaten ditu.

• Obusa etxe ingurura bota zutenekoa

  Milagros Zeberio Aranburu (1921) Hernani

  Erreketeak Hernanira etorri zirenean nabaritu zuten gerra hasi zela. Urnietatik obusak botatzen zituzten Hernanira. Geltoki aldera edo Ergobi aldera erortzen ziren. Oriamenditik ere botatzen zituzten. Etxe ingurura erori zen bat. Argindegikoak etxean hartu zituzten, arriskuan bizi baitziren.

• Tiro hotsak: pakun-pakun

  Milagros Zeberio Aranburu (1921) Hernani

  Agerreko osaba gerrara eraman zuten, lau ume txiki zituela. Hura Valderroblesen (Huesca) hil zuten. Tiroek "pakun! Pakun!" egiten zutela gogoan du. Donostiara esnea eramatera joateko bidez aldatu behar izan zuten.

• Gerra garaiko oroitzapenak

  Antonio Errazkin Beldarrain (1932) Hernani

  Gizon asko eskopetekin etorri zirela gogoan du eta etxeko eskopetak kendu zizkietela. Negar egin zuen.

• Ama atxilotu zutenekoa

  Tere Arregi Letamendi (1932) Arrasate

  Gerra denboran, Oñatiko bizilagun batek Tereren ama salatu zuenekoa kontatzen du. Kuartelean zela, Donostian bizi ziren garaitik ezagutzen zituen militar batzuei esker aske utzi zuten ama.

• Garbitokiko giroa

  Tere Arregi Letamendi (1932) Arrasate

  Garbitokian zer giro sortzen zen kontatzen du. Kontuz ibili behar izaten zen politika kontuez hitz egiterakoan.

• Nazionalak Krutzetxikin behera

  Elbira Berriotxoa Muñoa (1925) Arrasate

  Nazionalak Arrasaten sartu zirenean, Elbira "Arrixan" baserrian zegoen aita eta anai-arreba txikienekin; iluntzean, kalera jaisten ziren. Ama eta ahizpa zaharrenak, berriz, kale-baserria zaintzen geratu ziren. Krutzetxiki mendian behera joaten ikusi zituzten nazionalen tropak. Jendeak beldur handia zuen.

• Baserritik bizi

  Elbira Berriotxoa Muñoa (1925) Arrasate

  Bost behi, idi parea, astoa... zeuzkaten. Eguna hasterako, kaletik "Arrixan" baserrira joaten ziren ganaduarekin; iluntzean jaisten ziren kale-baserrira. Ganaduak ondo ezagutzen zuen baserrirako bidea. Urtean, bi txerri hiltzen zituzten: bata, udazkenean; bestea, Gabon ostean. Bederatzi lagun bildu ohi ziren etxean. Baserriak ematen zuenetik bizi ziren; "amak erosi behar ziren gauzak asko zaintzen zituen".

• Nazionalak sei hilabete Arrasaten

  Elbira Berriotxoa Muñoa (1925) Arrasate

  Nazionalek sei hilabete egin zituzten Arrasaten; udazkenean iritsi eta udaberrira arte. Denbora horretan, soldaduek behar zuten guztiak ematera derrigortuta zeuden herritarrak.

• Soldaduak etxabean

  Elbira Berriotxoa Muñoa (1925) Arrasate

  Soldaduak herrian egon ziren denboran, etxe azpiko lokala utzi behar izan zien; bertan, ospitale bat prestatu zuten, eta mediku eta erizainak egoten ziren. Elbiraren familiak janaria gordetzeko erabiltzen zuen etxabea.

• Gerra denboran, eskolarik ez

  Elbira Berriotxoa Muñoa (1925) Arrasate

  Gerra denboran, gurasoek ez zien usten kalera ateratzen. Ez ziren eskolara joaten.