Gerraren eragina

• Agustina Martikorenarekin klase partikularrak

  Milagros Zeberio Aranburu (1921) Hernani

  Gerra etorri zenean, hamabost urte zituen eta ikastetxea itxi egin zutenez, Agustina Martikorena maistrarekin partikularretan ibili zen. Bost ikaskide ziren, denak neskak, eta haien izenak esaten ditu.

• Obusa etxe ingurura bota zutenekoa

  Milagros Zeberio Aranburu (1921) Hernani

  Erreketeak Hernanira etorri zirenean nabaritu zuten gerra hasi zela. Urnietatik obusak botatzen zituzten Hernanira. Geltoki aldera edo Ergobi aldera erortzen ziren. Oriamenditik ere botatzen zituzten. Etxe ingurura erori zen bat. Argindegikoak etxean hartu zituzten, arriskuan bizi baitziren.

• Tiro hotsak: pakun-pakun

  Milagros Zeberio Aranburu (1921) Hernani

  Agerreko osaba gerrara eraman zuten, lau ume txiki zituela. Hura Valderroblesen (Huesca) hil zuten. Tiroek "pakun! Pakun!" egiten zutela gogoan du. Donostiara esnea eramatera joateko bidez aldatu behar izan zuten.

• Gerra garaiko oroitzapenak

  Antonio Errazkin Beldarrain (1932) Hernani

  Gizon asko eskopetekin etorri zirela gogoan du eta etxeko eskopetak kendu zizkietela. Negar egin zuen.

• Ama atxilotu zutenekoa

  Tere Arregi Letamendi (1932) Arrasate

  Gerra denboran, Oñatiko bizilagun batek Tereren ama salatu zuenekoa kontatzen du. Kuartelean zela, Donostian bizi ziren garaitik ezagutzen zituen militar batzuei esker aske utzi zuten ama.

• Garbitokiko giroa

  Tere Arregi Letamendi (1932) Arrasate

  Garbitokian zer giro sortzen zen kontatzen du. Kontuz ibili behar izaten zen politika kontuez hitz egiterakoan.

• Nazionalak Krutzetxikin behera

  Elbira Berriotxoa Muñoa (1925) Arrasate

  Nazionalak Arrasaten sartu zirenean, Elbira "Arrixan" baserrian zegoen aita eta anai-arreba txikienekin; iluntzean, kalera jaisten ziren. Ama eta ahizpa zaharrenak, berriz, kale-baserria zaintzen geratu ziren. Krutzetxiki mendian behera joaten ikusi zituzten nazionalen tropak. Jendeak beldur handia zuen.

• Baserritik bizi

  Elbira Berriotxoa Muñoa (1925) Arrasate

  Bost behi, idi parea, astoa... zeuzkaten. Eguna hasterako, kaletik "Arrixan" baserrira joaten ziren ganaduarekin; iluntzean jaisten ziren kale-baserrira. Ganaduak ondo ezagutzen zuen baserrirako bidea. Urtean, bi txerri hiltzen zituzten: bata, udazkenean; bestea, Gabon ostean. Bederatzi lagun bildu ohi ziren etxean. Baserriak ematen zuenetik bizi ziren; "amak erosi behar ziren gauzak asko zaintzen zituen".

• Nazionalak sei hilabete Arrasaten

  Elbira Berriotxoa Muñoa (1925) Arrasate

  Nazionalek sei hilabete egin zituzten Arrasaten; udazkenean iritsi eta udaberrira arte. Denbora horretan, soldaduek behar zuten guztiak ematera derrigortuta zeuden herritarrak.

• Soldaduak etxabean

  Elbira Berriotxoa Muñoa (1925) Arrasate

  Soldaduak herrian egon ziren denboran, etxe azpiko lokala utzi behar izan zien; bertan, ospitale bat prestatu zuten, eta mediku eta erizainak egoten ziren. Elbiraren familiak janaria gordetzeko erabiltzen zuen etxabea.

• Gerra denboran, eskolarik ez

  Elbira Berriotxoa Muñoa (1925) Arrasate

  Gerra denboran, gurasoek ez zien usten kalera ateratzen. Ez ziren eskolara joaten.

• Milizianoek ganadua eraman

  Ramona Gaztañaga Guridi (1922) Arrasate

  Gerra denboran, milizianoek ganadua kendu zien. Milizianoek familia guztia atera arazi zuten baserritik, baina Ramona eta ama baserrira bueltatu ziren. Iluntze horretan, bi miliziano agertu ziren baserrian, eta ea han zer egiten zuten galdetu eta komoda gaineko Jesukristoren irudia puskatu zutela kontatzen du. Abere faltan, gosea pasatu zuten.

• Ganadu eta ardiak, beste baserri batzuetara

  Karmen Errarte Erzilla (1924) Arrasate

  Gerra garaian, Karmenen etxekoek baserriko ganadu eta ardiak Uribarriko eta Arrasateko bi baserritara jaitsi zituzten. Aitajauna ardiekin Uribarriko baserri batean geratu zen. Karmenen guraso eta anai-arrebak Arrasatera jaitsi ziren. Amona, berriz, auzoko Garzia baserrian geratu zen. Denbora horretan, Karmen Arabar Errioxan zegoen.

• Gerra denboran, familia banatu

  Karmen Errarte Erzilla (1924) Arrasate

  Gerra denboran, Karmenen guraso eta anai-arrebak Lete baserritik Arrasatera jaitsi ziren familiako baten etxera. Aitona, berriz, beste baserri batera joan zen. Karmen Arabar Errioxara bidali zuten.

• Adolfo Gomezekin Eltziegora

  Karmen Errarte Erzilla (1924) Arrasate

  Gerra denboran, Karmen Arabar Errioxako Eltziego herrira joan zen Adolfo Gomez musikariarekin. Gomez Karmenen amaren esne-bezeroa zen, eta beraiekin eraman zuten 15 egunerako, baina urtebete inguru egin zuen han. Eltziegon, gerrako hegazkinak pasatzen bakarrik ikusten zituzten. Herriko errepublikar batzuk hil zituztela kontatzen du.

• Gerra denboran, Oñatin

  Bixente Azkarate Zabarte (1933) Arrasate

  Gerra hasi zenean, Bixente eta beste anaia bat Oñatiko izeba baten etxera eraman zituzten, eta han egon ziren gerrak iraun zuen denbora guztian. Bixenteren familiakoak Oñatiko Kale Zaharrean bizi ziren, eta oraindik gogoan du etxeko sarrera nolakoa zen.

• Gerra denborako giroa

  Karmen Abarrategi Eraña (1924) Soledad Abarrategi Eraña (1932) Arrasate

  Gerra denborako kontuak. Malatesta Batailoia Udalan egon zen. Inguruko jendea errepublikanoa zen, eta harreman ona zuten haiekin. Gudariak baserrira joaten ziren, eta taloa eta esne ematen zien jateko.

• Ibarretagainekora bueltatu

  Soledad Abarrategi Eraña (1932) Arrasate

  Gerra denborako kontuak. "Gorriek" ganaduak kendu zizkien. Garagartzatik Ibarretagainekoa baserrira bueltatu zirenean ezer gabe zeuden. Lurrak lantzeari ekin zioten. Ahal zuten tokitik lau behi inguratu zituzten, "sekula lotu gabekoak".

• Gerraren etorrerako bizipenak

  Karmen Abarrategi Eraña (1924) Soledad Abarrategi Eraña (1932) Arrasate

  Nola bizi izan zuten gerraren etorrera. Gerra hasieran gudariak etorri ziren: eurenean egondako gudari batzuen izenak aipatzen ditu Karmenek. Dragoien batailoia eta Malatesta batailoia. Aita soroan lanean zebilela tiroak bota zizkien, baita baserriko atera ere. Ibarretagainekoa baserria bi bandoen erdian zegoez, Garagartzara joan ziren.

• Behiarekin tratua eta gorrien dirua

  Karmen Abarrategi Eraña (1924) Soledad Abarrategi Eraña (1932) Arrasate

  Gerra denboran, sei-zortzi behi zituzten baserrian. Abantzea etorri baino lehen, behi bat eraman zuten Santa Agedako ospitalekoek. Bale batekin egin zuten tratua (dirua zutenean kobratzekotan). Gorrien dirua gordeta dute oraindik etxean.