Gerraren eragina

• Gerra denborako kantua

  Juan Joxe Agirre Begiristain (1930) Alegia

  Gerra denborako kontuak. Mojetan ikasten zuen lehengusu bati ikasitako kantu bat abestu. Musika notak eta agintearen aldeko letra uztartzen ditu kantuak.

• "Villafranca del Penedés" pasahitza

  Inaxio Zabala Goikoetxea (1921) Altzo

  Gerra garaian, Ollaunen zeuden gorriei janaria eramatea tokatu zitzaion Inaxiori. Haiengana inguratzeko, pasahitza "Villafranca del Penedés" zen. Behin hegazkina pasa zen haien gainetik; errekisatutako materiala zeukaten han. Behin perretxiko bila zebilela, tirokatu egin zuten, baina ez zioten eman.

• Gerra garaia Tolosan

  Valeriana Zabala Goikoetxea (1925) Altzo

  Neskame zegoela, Tolosako geltokian jendea trenez nola itzultzen zen ikusi zuen. Tolosako Berdura plazan zakuak jartzen zituzten soldaduei aurre egiteko.

• Gerragatik Zamudiora egin zuten alde

  Pepa Bikandi Ibarretxebea (1922) Amorebieta-Etxano

  Gerra Zornotzara etorri zenean, ganadu guztiarekin Zamudiora egin zuten alde. Aita "Hidroeléctrica Ibérica"ko (gero Iberduero) langilea zen eta Bilbora bidali zuten lanera. Ama Zamudiotik Zornotzara joan zen behin baserria ikustera, eta soldaduz beteta aurkitu zuen.

• Mairuei beldurra

  Pepa Bikandi Ibarretxebea (1922) Amorebieta-Etxano

  Auzoko mutil bat hil zen Ebroko batailan. Gaztetan gauza txarrak azkar ahazten direla dio Pepak. Gogoan du nola, gerra denboran, aitarekin irratia entzuten zuen eta nola mairuei beldurra hedatu zen. Gerrako inpresiorik handiena Zornotza erreta ikustea izan zela dio.

• Sozialistak etxean errefuxiatuta

  Pepa Bikandi Ibarretxebea (1922) Amorebieta-Etxano

  Eibartar jendea eduki zuten errefuxiatuta etxean. Intendentziako komandante sozialista bat eta bere familia egon ziren Peparen etxean.

• Kupoarekin udaletxeak tranpa egiten zuen

  Pepa Bikandi Ibarretxebea (1922) Amorebieta-Etxano

  Etxean izan zuten militar sozialistaren familiak kotxea eta txoferra ere bazituen. Txoferra Ormaiztegiko Santi izeneko bat zen. Santi hil zen arte izan zuen Pepak harekin harremana. Kupoaren garaian, pisuan tranpa egin eta soberak zinegotzien artean banatzen zituzten. Errazionamenduko olioa, arroza eta azukrea gogoratzen ditu.

• Gerra Zibilean etxea erre zien

  Jesus Zearreta Etxabe (1926) Amorebieta-Etxano

  Neba-arreba guztiak hasi ziren gazterik lanean. Aita otzaragilea zuen eta bera ere hasi zen langintza horretan. Gerra Zibilean Boluetan (Bilbo) ebakuatuta zeudela, etxeari su eman zioten. Balio askoko gauzak ostu zizkieten.

• Gerran neba-arrebak bananduta

  Agustin Legorburu Uriarte (1928) Amorebieta-Etxano

  Gerra Zibilak bere anaia Lizarran harrapatu zuen soldadu zegoela. Etxekoak banandu egin ziren: eurak Deriotik Sopuertaraino joan ziren ebakuatuta, ahizpa bat Frantziara, anaia bat tifusak jota Basurtuko ospitalera, beste anaia bat Balmasedako frontean...

• Milizianoak etxeko soroan

  Domingo Euba Sagastigordia (1924) Amorebieta-Etxano

  Gerra garaian, hiltzeko beldurrik ez zutela izaten dio. Etxe aurreko soroetan trintxerak egin zituzten eta beraien etxeko atarian munizioa pilatu zuten. Munizioa eramaten laguntzearren, tabakoa eta pattarra ematen zizkieten.

• Tabakoa, pattarra eta tiroak debalde

  Domingo Euba Sagastigordia (1924) Amorebieta-Etxano

  Tabakoa eta pattarra ematen zizkieten debalde "Gorriek". Pattar hari "saltaparapetos" esaten zioten. Fusilarekin hamar tiro egiten lagatzen zioten.

• Etxeratutakoan, erreketeak bertan

  Domingo Euba Sagastigordia (1924) Amorebieta-Etxano

  Nazionalak heldu zirenean, gizonezkoak koba batean egon ziren ezkutuan. Etxe inguruan zuloak egiten zituzten, babesleku modura. Etxea errekete nafarrez beteta topatu zuten. Jaten ematen zieten berari eta beste bi mutikoei.

• Bala-zorroak batu eta saldu

  Santi Villareal Barrena (1935) Amorebieta-Etxano

  Behin, obus bat lehertu zitzaion mutiko bati eta eskua galdu zuen. Orduan, mutikoak goiko haitzetara joaten ziren bala-zorroak, "kaskilluek", batzen gero saltzeko. Behin, Joxeperen tabernan hartu zuten askaria bala-zorroak saltzen irabazi zuten diruarekin.

• CNTkoak eta soldaduak etxean

  Josebe Ibaibarriaga Sarrionandia (1936) Mila Ibaibarriaga Sarrionandia (1930) Amorebieta-Etxano

  Gerra garaian etxetik kanpo egon ziren ebakuatuta. CNTkoak egon ziren beraien etxean eta hainbat soldadu egon ziren. etxera bueltatu zirenean ere han jarraitu zuten oraindik.

• Gerra garaiko gosea

  Teodora Gerediaga Gastelu (1928) Amorebieta-Etxano

  Gerra garaian, ogibitartekoarekin edo taloarekin kalera irtetzen zirenez, eskuetatik kentzen zieten.

• Gerra garaian algarroba probatu zuenekoa

  Teodora Gerediaga Gastelu (1928) Amorebieta-Etxano

  Gerra garaian algarroba probatu zuen eta gustatu egin zitzaion. Andre nagusia zaintzen egoten zen.

• Aita igeltseroa

  Xabier Amuriza Sarrionandia (1941) Amorebieta-Etxano

  Gerraosteko umea da Xabier. Familiak ebakuatuta irten behar izan zuen gerran. Gerra osteko urteak gogorrak izan ziren, urritasun urteak. Aita igeltseroa zuten, Zornotzan ibiltzen zen etxerik etxe. Ama zen baserriaren ardura hartzen zuena.

• Torreburu aitak eraiki zuen

  Xabier Amuriza Sarrionandia (1941) Amorebieta-Etxano

  Ama Etxanokoa zuen Xabierrek, Torreburuganekoa, eta Aita Pagaikoa, Gorozikakoa. Aitak Torreburuganekoaren lursailetan egin zuen Torreburu, Xabierren jaiotetxea. Gerrak etxe erdia apurtu zuen eta berriro altxatu behar izan zuen aitak. Bizkargin frontea egon zen eta Gernika erre zuten hegazkinak ere etxe ingurutik pasatu ziren.

• Labordeko maisuari entzundakoa

  Juan Bautista Arruti Iturriotz (1925) Andoain

  Labordeneko Juan Jose Olabe maisuari entzundako gerrako pasadizo bat kontatzen du. Gizon batek beste bat salatu zuen: gizonak hil aurretik konfesatzeko baimena eta nork salatu zuen jakitea eskatu zien soldaduei. Antza, salatzaileak 1.000 duroko zorra zuen gizonarekin, eta horregatik salatu zuen. Soldaduek salatutako gizona bizirik utzi zuten, eta haren izan eman zuenaren bila joan ziren. Gertaera Lasarten pasa omen zen.

• Soldadu jatorrak eta atseginak etxean

  Bittori Zabala Zalakain (1924) Andoain

  Gerra gogoan du Bittorik. Igande batean sartu ziren naparrak Andoainen. Aste pare batez, etxean eduki zituzten soldadu batzuk; lo egiteko, nola moldatzen ziren aipatzen du. Soldadu haiek oso jatorrak eta atseginak ziren. Alde egin zutenean, pena hartu zuten etxean. Geroago, ordea, berriro itzuli ziren ilunabarrean; eta lehenago baino soldadu gehiago, gainera.