Gerraren eragina
-
Gurutzeko baserriak
Tiburtzio Aranburu Lekuona (1925) Faustino Galdos Arbide (1934) Juan Galdos Arbide (1924) Santos Mitxelena Aranguren (1931) Oiartzun
Gurutzen baserri handiak daude: Aldako, Sein... Arteaga Oiartzungo handienetakoa da: lursail asko eta onak ditu. Gerran etxe askori eman zioten su: Erbiti, Artia, Bordatxipi, Larraburu... eta gero Irunen kale oso bati ere su eman eta Frantziara ihes egin zuten "gorriek". Bi bandoetakoei "Nazionalak" eta "gorriak" esaten zitzaien.
-
Gerra hasiera
Joxe Mari Mitxelena Gelbentzu (1925) Oiartzun
Gerra hasiera gogoan du. Oiartzunen bi hilabete egon ziren, Errenteriara sartu ziren arte. Ama-semeak Irastortzara, ondoko baserrira, zihoazen Ama Birjina eramatera eta han ikusi zuten errepidea soldaduz josia, gurdiak hornigaiz beteta.
-
Etxenagusin soldaduak
Anttoni Andalurria Urrutia (1918) Oiartzun
Gerra garaian, Etxenagusi soldaduz josita egon zen. Altzibarren fusilatutakoek hantxe pasatu zuten gaua. Presoak edukitzen zituzten. Etxenagusi gaur egun desagertuta dago. Tolareren ondoan zegoen. Anttoniren jaiotetxea zen.
-
Bertsopaperak; osaba Benantzioren bertsoak
None Rekalde ahizpak () Maria Luisa Rekalde Urdanpilleta (1928) Oiartzun
Bertsopaperak saltzen zituzten Oiartzungo plazan. Aitak asko zituen, baina gerra etortzean bota egin zituen. Osaba Benantzio Rekaldek jarritako bertsoak.
-
Langileen Batailoietako mutilei jaten ematen
None Rekalde ahizpak () Maria Luisa Rekalde Urdanpilleta (1928) Oiartzun
Langileen Batailoiak Aritxulegin egoten ziren, eta ahal zutenean Ugaldetxora joaten ziren. Amak potajea ematen zien. Gaizki jantzita ibiltzen ziren. Taloak. Batek bonbilla lapurtu zien.
-
Gerra denborako aisialdia; senarra gerran zaurituta
Baxili Madina Anduaga (1914) Oñati
Gerra denboran, mutilak etxetik kanpo eta festa egiteko lagunik ez. Bere gizona gerran nola zaurituta suertatu zen kontatzen du.
-
Eskolak euskaraz
Baxili Txintxurreta Goenaga (1922) Oñati
Gerra hasi aurretik, Berezao auzoko eskolara pasatu zen. Eskola hartan, oso maisu ona izan zuen, Migel, fraide izateko bidean kaleratutakoa. 68 neska-mutikok ikasten zuten euskaraz elkarrekin gela batean. Gerrarekin bukatu ziren eskolok. Migel maisua espetxeratu egin zuten, eta gero Osintxura joan zen. Plazako eskolara joateko, zapatak erosi behar izaten zituzten, Berezaoko eskolara, ordea, abarkekin joatea bazuten.
-
Gerran etxean gurasoekin bakarrik
Baxili Txintxurreta Goenaga (1922) Oñati
Anaia gaztea eta koinatua gerrara gorriekin joan ziren, eta bera bakarrik geratu zen etxean gurasoekin; orduan hasi zen bera maiorazko. Anaiarik zaharrena Eibarrera eraman zuten militar beharretara. 14 urtetatik aurrera ez zen gehiago eskolara joan. Esnea eramaten zuen kalera eta erdaldunei esnea saltzen ikasi zuen erdara apur bat.
-
Eskolan instrukzio militarra
Joakin Ezpeleta Agirrebengoa (1934) Oñati
Zurezko fusilak hartuta, instrukzioa irakasten zieten mojek eskolan. Mojetan ez, baina maristek zigortu egiten zituzten euskaraz mintzatzeagatik. Zigorrok azaltzen ditu Joakinek.
-
Milizianoak etxean
Maria Arregi Idigoras (1922) Oñati
Gerra hasi zenean, Maria Imitolan zegoen, bere jaiotetxean. Gogoan du miliziano kuadrilla bat Udanatik etorri zela, eta ahal izan zutena eman zietela. Arrautzak plazan saldu, eta diruarekin olioa edo azukrea erosten zuten.
-
Gerra hasi zenean
Luziana Biain Biain (1921) Oñati
Gerra noiz hasi zen. Karobia erretzen zebiltzala sartu ziren erreketeak, bi aldetatik. Milizianorik ez zen egon, soldaduak bai. Oinez joaten ziren Bergararaino, dantza egiteagatik, Oñatin ez zegoelako. Arrasateko asko joan zen Oñatira bizitzera, ihesi.
-
Milizianoak baserrietan
Felipa Urkia Elorza (1922) Oñati
Kafea falta zen etxean, eta aita bila joan zen; mahuketan sartuta ekarri zuen milizianoek emandako kafea. Aita eta anaia kobara joan ziren lotara, milizianoen beldurrez. Baserrian egon ziren mordo bat. Gizon bat nola hil zuten. Bost mutilek beraien buruak entregatu zituzten, gosetuta. Uribarriko gazte asko hil ziren. Araotzen bakarra hil zen.
-
Ama, errementariaren alaba; gurasoek nola ezagutu zuten elkar
Maribi Arregi Zufiria (1943) Oñati
Amaren kontuak: errementariaren alaba zen. Aitonaren tailerra, Trianan. Apotzagako amona. Ama non jaio zen. Bere gurasoek nola ezagutu zuten elkar: Ama Frantzian egon zen ikasten, eta Madrilgo familia bati frantsesa erakusten zegoen, Huelvan. Aita, berriz, kartzelan; hari zerbait eramateko eskatu zioten.
-
Ugaztegiko giroa
Felipa Urkia Elorza (1922) Oñati
Sei bat behi eta txahalak zituzten, eta ardiak. Bi etxetako lurrak zituen aitak. Mutilak gerrara joan ziren, eta lan asko baserrian. Ugaztegiko etxeak zeintzuk ziren; harreman ona zuten. Botoa nola aldatzen zuten, aho batez erabakita. Amandrea, karlista.
-
Milizianoek Ugaztegin gosaltzen zuten
Felipa Urkia Elorza (1922) Oñati
Milizianoek Ugastegin gosaltzen zuten, eta Arabamendira joaten ziren. Aretxabaletara jaisten ziren. Ugastegiko txabolan egiten zuten lo. Araozko mutilak batu zitzaizkien gero. Txorimaloak jarri zizkieten behin, erreketez jantzita.
-
Gerrako kontuak: beldurrez, aitzakia bila
Felipa Urkia Elorza (1922) Oñati
Bi mutil joan zitzaizkien etxera behin, behi bat galdu zutela esanez. Beldurra zuten egia esateko. Goseak zeuden. Milizianoengana entregatu ziren.
-
Milizianoak Ugaztegin: harremana
Felipa Urkia Elorza (1922) Oñati
Ugaztegin egon ziren milizianoak nongoak ziren; errepublikanoak ziren, erdaldunak. Gero euskaldunak batu zitzaizkien, boluntarioak. Armatuta zeuden. Milizianoekin izan zuten harremana ona izan zen.
-
Militarrak etxe inguruetan
Jesus Zufiria Iarza (1929) Oñati
Gerra denboran, gogoan du militarrak etxe inguruan egoten zirela, sasi artean arrastaka. Guardia Zibilak auzoko elizako kanpaiari tiroka ere ikusi zituen.
-
Militarrak eta Guardia Zibilak
Jesus Zufiria Iarza (1929) Oñati
Militarrekin oso harreman gutxi izan zuten baserritarrek. Legazpi, Zumarraga eta Antzuolatik etorri omen ziren Gorobizkarrera militarrok. Gerraostean Guardia Zibilek lapurretak egin omen zituzten auzoko baserrietan.
-
Gerra izan zenean, ez zuten asko igarri
Maritxu Maiztegi Arregi (1929) Oñati
Gerra hasi zenean, umea zen, eta eskolan erdaraz ikasi behar zuten. Gerra ez zuten asko igarri. Auzoko mutil asko joan ziren, kintak harrapatuta.