Gerraren eragina

• Behiak saldu behar, ezinbestean

  Karmen Abarrategi Eraña (1924) Arrasate

  Gerra denboran, aita Elorriora joan zen hiru behirekin. Elorriotik Gernikara joan zen gero. Gernikan saldu zituen hiru behiak, ezinbestean.

• Baserria gerran suntsituta

  Maria Ormaetxea Goitana (1922) Arrasate

  Babestuta zeuden lekutik Eguskitza eta etxeko oiloak ere ikusten zituzten, baina ezin zuten bertara joan. Ganaduak harategira saldu zituzten. Aitak lanean jarraitu zuen, baina nazionalek gauez guardiak egitera behartzen zuten. Eguskitza baserria suntsituta geratu zen gerran.

• Senargai gudariak zituzten neskak

  Juli Berezibar Arabaolaza (1916) Arrasate

  Soldaduak etxean hartzera behartzen zituzten militarrek. Haietako batek "Episodios Nacionales" liburua ahaztu zuen etxean. Senargai gudariak zituzten neskak nazionalen arropak garbitzera behartzen zituzten. "Margaritak" deitzen zieten neska haiei.

• Urte askoan bizitako Salturritarrak

  Juli Berezibar Arabaolaza (1916) Arrasate

  Konfesatzera astean behin joaten ziren. Aita zahartu zenean, egunero joaten zen berarekin mezara. Aitari "Salturri Zaharra" esaten zioten. Salturritar denak urte askoan bizi izan ziren. Gerra denboran, aitarekin egun batzuk pasatu zituen Salturri baserrian. San Valerioetan ere joaten ziren. Baserritar peto eta errugabe asko hil omen zituzten gerran.

• Salturrira jende asko babes bila

  Juli Berezibar Arabaolaza (1916) Arrasate

  Salturri baserrian jende asko zegoen, gerratik babestera joanda. Gerra oso txarra dela dio Julik. Zenbat sufrimendu jasan zuten ama koitaduek senarrak kartzelan zituztela.

• Aitajauna gizon gogorra zen

  Pilar Mujika Arana (1919) Arrasate

  Aitajaunak ez zekien erdaraz berba egiten. Meatzerreka auzoko Txakuena baserrikoa zen Jorge Arana aitajauna. Gerra denboran, familiak ihes egin zuen, baina aitajauna etxean geratu zen. Bere lehengusuari esker, General Tablas ezizenez ezaguna, etxea zaindu ahal izan zuen.

• Oiartzungo konbentua erietxe gerran

  Mari Cruz Velez de Mendizabal Arana (1912) Arrasate

  Gerra garaian Oiartzunen zegoen. Irundik herria bonbardatzen zuten eta haien etxea ere jo zuen bonba batek. Emakume soldaduak gogoan ditu, beldurtu egiten zen haiekin. Zaurituak sendatzen aritzen ziren.

• Gerran soldaduak etxeetan

  Maria Igartza (1915) Antzuola

  Telleria larrugintza-lantegiko seme bat gerran hil zen zalditik jausita. Soldaduak etxe ezberdinetan egon ziren, beraienean bi nafar.

• Gerraren eragina

  Angeli Telleria () Antzuola

  Gerra Zibila oso presente zuen Angelitak elkarrizketa garaian. Eibarko mutil gazte bat zelan fusilatu zuten gogoan zuen. Antzuolako kanposantuan lurperatu zuten mutil hori. Antzuola gerraren ondorioz zigortutako herria zela dio. Beraien etxean lau bat soldadu egoten ziren lotan.

• Elgetako Urbedeinkatu baserrian ebakuatuta

  Zipriano Askasibar Sagastigutxia (1927) Zaldibar

  Gerra sasoian, Zipriano Elgetan egon zen. Urbedeinkatu baserrira ebakuatu zituzten, orain presa dagoen lekura. Urritik apirilera egon ziren bertan. Aita Olarreagan egon zen, beharrean.

• Eibar hutsik Franco sartu zenean

  Zipriano Askasibar Sagastigutxia (1927) Zaldibar

  Franco Eibarren sartu zenean, Ziprianoren aita koinatuaren bila joan zen Eibarrera, ez zen etxean ageri eta. Egun horretan zazpi pertsona baino ez zituen ikusi Eibarko kaleetan. Batzuek hanka egin zuten eta enpresak ere Bilbo aldera mugitu behar izan ziren.

• Gerraosteko eskola

  Zipriano Askasibar Sagastigutxia (1927) Zaldibar

  Gerraostean ez zuten maisurik eduki, eskola zeozer zeukan bat jarri zuten maisutzat. Orduan zigor gogorrak edukitzen zituzten. Aldaketa asko egon zen eskolan gerraostean.

• Gerra garaian gatzura jateko

  Balentina Lizarralde Eskibel (1928) Antzuola

  Gerra garaian kanpoko jendea izan zuten etxean. Garai hartan normalean txerrientzako zen gatzura ere aprobetxatzen zuten jateko.

• Francok hiri bat hartzerakoan, kanpaiak jotzen zituzten

  Mahai-ingurua Antzuolan 1 () Antzuola

  Asentziok dio, gerra garaian hiriren bat hartzen zutenean kanpaiak jotzen zituzten. Bartzelona hartu zutenean, ardo zahagia ere izan zuten denentzako. Beste behin don Eusebiok ez zien utzi sartzen eta aguazilarekin sartu ziren azkenean. Don Eusebio eta aguazila lehengusuak ziren, baina politika kontuan arerioak. Don Luisek sermoian "bombardeos gloriosos" eta "bombardeos kriminales" desberdintzen zituen.

• Eskolan bandera jaso eta abestu behar

  Mahai-ingurua Antzuolan 1 () Antzuola

  Eskola txikira falangearen txapelarekin joaten ziren. Neskak eta mutilak bananduta egoten ziren. Eskolara sartu aurretik bandera jaso eta kantu patriotikoak abesten zituzten.

• Uzarragako eskola eta maisua

  Arsenio Irazabalbeitia Araiztegi (1930) Antzuola

  Uzarraga auzoko eskolan hasi zen sei urterekin, gerra hasi berritan. Joxe Mari Agirre zen Uzarragako maisua, sakristaua eta ile-apaintzailea, eta emazte sukaldariarekin batera taberna-jatetxea kudeatzen zuten auzoan.

• Uzarragako eskola eta Bergarako eskola partikularrak

  Arsenio Irazabalbeitia Araiztegi (1930) Antzuola

  Gerra garaia bazen ere, Uzarragan eskolak ez ziren eten herrian eta beste auzo batzuetan gertatu zen moduan. Gauzak horrela, herriko eta beste auzo batzuetako umeak ere joaten ziren Uzarragako eskolara. Guztira 60 ume inguru ibiltzen ziren auzo-eskolan: adin ezberdinetako neska-mutilak gela berean. Idatzi eta irakurri gaztelaniaz egiten zuten, baina maisuak azalpenak euskaraz ematen zizkien. 11 urterekin hasi eta hiru negutan Bergarara joan zen eskola partikularrak jasotzera.

• Ama ezin Antzuolara bueltatu

  Gregorio Madariaga Lamariano (1930) Antzuola

  Gerra garaian aitita Antzuolako alkatea zen eta familiako kideak herritik bota zituzten. Bere ama ere bota zutenez, erbestetik bueltan ezin izan zuen herrira sartu eta Zeraingo baserri batean egon zen. Beraiek, umeak, osaba-izekoekin egon ziren bitarte horretan.

• Ama bisitatzeko salbokonduktoa falangean eskatu behar

  Gregorio Madariaga Lamariano (1930) Antzuola

  Gerra zela-eta, amak ezin izan zuen herrira sartu eta zeraingo baserri batean egon zen bizitzen. Ama bisitatzera joateko aitak salbokonduktoa behar zuen. Falangera joan behar zen eskatzera.

• Lapurretak eta dirua entregatu beharra

  Maria Larrañaga Orbea (1921) Antzuola

  Gerra denborako oroitzapenak. Antzuolan frontea egon zen denboran, erreketeek abereak (ardiak, oiloak...) lapurtu zizkien. Erreketeen aginduz Mariaren aitak dirua entregatu behar izan zuen udaletxean, eta diru gabe geratu ziren. Auzokoren batek salatu zuela zion Mariaren aitak: izan ere, koinatua abertzalea zen, eta hari eman zion botua.