Gerraren eragina

• Aita ganadua salbu jartzen

  Nemesio Ugarte Ortiz de Zarate (1925) Legutio

  Gorrien alderdikoen basoetan zegoen ganadua eta ardia jaten zuten gorriek. Nemesioren aitari Francoren aldeko kapitain batek, Etxeberria kapitainak, baimena eman zion gorrien alderdira joan eta beste aldera ganadua ekartzeko. Legutioko herria asko zigortu zutela dio.

• Gerrako hegazkina

  Lorea Furundarena Kalzakorta (1926) Mutriku

  Gerra denborako oroitzapenak. Anaiarekin iturrian zela gerrako hegazkin batengandik nola ezkutatu ziren kontatzen du. Bidean etzan ziren.

• Kanoikadak

  Lorea Furundarena Kalzakorta (1926) Mutriku

  Gerra denborako oroitzapenak. Soroan garia botatzen aritu eta gero, etxeratu ziren Lorearen gurasoak. Lanean egon ziren lur horietan kanoikadak izan ziren. Tiro hotsak, kanoikadak... entzuten zituzten baserritik; zarata horiek entzutean, zaldiak ihes egiten omen zuen.

• Milizianoekin harreman ona

  Eustakia Agiriano Zuazua (1924) Aramaio

  Soldadu asko etxeko eginda zeuden. Gorrien diruarekin ordaintzen zuten etxetik hartzen zuten guztia. Arrasate eta Hernaniko soldaduak ere baziren han. Atzeguardiako milizianoek etxeko ganbaran egiten zuten lo. Gorriok ia-ia Untzillako elizako kanpaia bota zuten. Culebra ezizeneko bat zen orduan milizianoen arduradun nagusia.

• Tindatutako izara batetik jaunartze-soinekoa atera

  Benita Goikuria Egiluz (1930) Zeanuri

  Jaunartzea egiteko soinekoa eginda zeukan gerra etorri zenean. Ubidera ihes egin behar izan zuten ezer hartzeko asti barik. Hurrengo egunean, neba mendiz joan eta bere soinekoa eta beste hainbat gauza ekarri zituen. Berak ez zuen soineko hura jantzi gura jaunartzea egin arte, baina amak behartu zuen janztera besterik ez zegoelako. Astegunean erabiltzearen poderioz, jaunartzeko soinekoa hondatu zuenez, izara bat "azul cielo"z tindatu eta haregaz egin zioten soineko berria jaunartze-eguna heldu zenean.

• Ubideko etxe batean errefuxiatuta

  Benita Goikuria Egiluz (1930) Zeanuri

  Frontea Legutio aldean zegoelarik, Ubideko familia bat egon zen beren etxean errefuxiatuta. Gero, frontea Arratia aldera pasatu zenean, Ipiñaburutik Ubidera aldatu zen Benitaren familia. Ganbara batean egiten zuten lo ume pila batek.

• Ipiñaburuko adineko lagunak Bilboko zaharretxera abadeak eroan

  Benita Goikuria Egiluz (1930) Zeanuri

  Eurak ondo egon ziren Ubiden. Abadeak ematen zien eskola. Ipiñaburun euren aldamenean bizi zen andre zaharra, Joana, eroan nahi izan zuten Ubidera, baina ez zuten lortu. Gero abadeak hura eta beste adineko batzuk Bilbora eroan zituen zahar-etxeetara.

• Baserritarrek presoei jatekoa eramaten zieten

  Angel Nabea Arriola (1930) Gernika-Lumo

  Nazionalak Gernikan sartu zirenean, tankeak-eta Tilosetan izan zituzten. Presoak agustindarretan egon ziren, institutua dagoen lekuan, eta baserritarrek jatekoa eramaten zien. Baserritarrek heladeriara eramaten zuten esnea. Etxe askotan argoia egoten zen, astoa lotzeko uztaia. Umeak argoiekin jolasten aritzen ziren.

• Gudariak eta militarrak etxean

  Andone Bidaguren Bilbao (1927) Gernika-Lumo

  Etxea gudariz beteta egoten zen, beste etxe asko bezala. Gipuzkoarrak ziren gehienak. Gose ziren eta haiei jaten ematen zieten. Militarrak sartu zirenean, militarrez bete zitzaien etxea; eta, bitarte horretan, beraien aita preso. Amari berdin zitzaion zeini eman jaten, azken batean, gosez baitzeuden denak.

• Militarrekin hartu-eman ona

  Andone Bidaguren Bilbao (1927) Gernika-Lumo

  Militarren kapitaina izan zuten etxean, eta oso ondo portatu zen beraiekin: kapitainari esker, aita salbatu zen; eta bere ahizpa txikia, gaixorik zegoena, egunero Lekeitio ondora medikuarenera eraman zuten.

• Aita hiltzetik salbatuta

  Andone Bidaguren Bilbao (1927) Gernika-Lumo

  Kapitaina etxean zutela, beste agintari batzuk joan ziren aitaren bila; baina, kapitainari eskerrak, ez zuten eraman. Auzoko batzuek salatu zuten bere aita.

• Bonbardaketa ostean, inguruko etxeak beteta

  Andone Bidaguren Bilbao (1927) Gernika-Lumo

  Bonbardaketa ostean, inguruko etxean jendez bete ziren. Andoneren etxean andre bat bere sei hilabeteko ume bikiekin egon zen. Umeak gose ziren, baina ez zuten jateko askorik emateko. Auzoko batzuen arkumeen biberoiarekin behi esnea eman zien.

• Irratian entzunda alde egin zuten Gernikatik; tropak Merzeden

  Maria Luisa Olaeta Berrojaetxebarria (1926) Gernika-Lumo

  Beraien aitak irratia zuen; eta, nazionalak Markinara heldu zirela entzun zutenean, Arratzuranzko bidea hartu zuten. Ez zuten pentsatu ere egin Gernika erre egingo zutenik. Beraien izeko bat Merzeden zegoen moja, eta Gipuzkoako gudari asko zeuden bertan, komentua hustu egin baitzuten tropentzat.

• Soldaduei esnea eman behar

  Maria Luisa Olaeta Berrojaetxebarria (1926) Gernika-Lumo

  Kortezubiko Urriene baserrira joan ziren Belendiztik. Gautegiz- Arteaga aldetik Gernikarantz joan ziren soldaduak Urrienera joaten ziren esne bila, ez zuten sekula ordaintzen. Belendizera bueltatu eta gero, Bilborako bidea hartu zuten.

• Gernikara itzulitakoan aurkitu zutena

  Maria Luisa Olaeta Berrojaetxebarria (1926) Gernika-Lumo

  Gernikara bueltatu zirenean zer aurkitu zuten kontatzen du. Errepidea altxatuta zegoen. Dirua zuen jendea Bilbora joaten zen trenez erosketak egitera, herrian ez baitzegoen ezer ere. Beraiek kutxa gotor batean lurperatuta gorde zuten dirua.

• Gerran familia banatuta

  Itziar Arzanegi Uribe (1924) Gernika-Lumo

  Bere aita batzokiko presidentea izan zen. Gerraostean bere aita preso eraman zuten. Itziar Sukarrietara joan zen izeko batengana, 3 urte igaro zituen bertan. Bere ama Gernikan gelditu zen.

• Euskarazko lehenengo eskolak II

  Itziar Arzanegi Uribe (1924) Gernika-Lumo

  Industria kaleko "ikastola"n ez ziren mutilekin batera egon. Alemaniarrak sartu zirenean desagertu zen.

• San Pedroko tiroketa

  Maritxu Arzuaga (1925) Azpeitia

  Mezatik bueltan, Maritxuren anaia eta beste bi auzoko San Pedrora zihoazela soldaduek tiro egin zien. Maritxuren anaia arto-soroan ezkutatu zen, beste lagun bat zauritu egin zuten eta hirugarrena, berriz, hil egin zen. Isuna jaso zuten nazionalistak izateagatik. Behin tropak Azpeitira sartu zirenean, soldadu batzuek egunak pasatu zituzten Maritxuren etxean.

• Umeak Ingalaterrara amari abisatu gabe

  Juanita Bidaurre Iraola (1928) Donostia

  Beraien osaba bat gerran hil zitzaien eta izeba umeekin bakarrik gelditu zen. Hiru ume gazteenak itsasontziz eraman zituzten, amak nora eraman zituzten jakin gabe. Ingalaterrara eraman zituzten eta Juanita eta Veronicaren etxera, osaba-izebenera, idatzi zuten han zeudela esanez. Baina beraiek ez zekiten non zegoen beraien izeba. Handik hilabete batzuetara bueltatu zen izeba hiru alaba zaharrenekin, beste seme batzuk gerrara joanak ziren-eta, eta orduan jakin zuen non zituen seme-alaba gazteenak.

• Gerra garaian etxekoak nola atera ziren aurrera

  Juan Oiarzabal Abalia (1929) Azpeitia

  Gerra hasi zenean, jendeak ez zuen Azpeititik alde egin behar izan. Bere aita gerran ibili zen kanpoan; eta, bitartean, etxean aurrera ateratzeko nola moldatu ziren azaltzen du.