Gerraren eragina

• Hainbat tokitan morroi ibilia

  Cipriano Diaz de Mendibil Biteri (1924) Legutio

  Gerra denboran, Zipriano Elosun egon zen morroi. Ondategin, Uribarri Ganboan eta Duran ere egon zen morroi.

• Gerraostean, etxera buelta...

  Cipriano Diaz de Mendibil Biteri (1924) Garbiñe Diaz de Mendibil Biteri (1932) Legutio

  Nafarrateko errota etxe handia zen, bi bizitza zituen. Gerra denboran, etxetik ihes egin behar izan zuten. Soldaduek ganaduak kendu zizkieten. Zenbat ganadu zuten aipatzen dute: lau behor, bost behi, idi bi, 19-20 ahuntz, 10 txerri eta oiloak. Etxera bueltatu zirenean, erabat txikituta zegoen dena: ateak apurtuta, satsez betea, lastategian zorriak...

• Bilboko bazkariak

  Koldo Pildain Gonzalez de Langarika (1931) Otxandio

  Koldok oraindik gogoan du zer gustu zeukaten Bilboko Ingeniarien Eskolako jantoki sozialean jaten zituen arroz eta garbantzuek. Milizianoek txokolate asko edukitzen omen zuten. Bilboko denda guztiak itxita zeuden. 1939an etorri zen errazionamendua. 1938. urtea amaitzear zegoela itzuli ziren etxera. Urte horretan bertan, eskolan jai izaten zuten Francoren armadak beste hiri bat hartzen zuen bakoitzean.

• Gasteiz bonbardatzeko ahalegina

  Juan Padilla Arruabarrena (1924) Otxandio

  Zazpi hilabetez egon zen frontea beraien etxe ondoan. Erromatar zubi bat bota zuten, bide bat egiteko eta handik Gasteiz bonbardatu ahal izateko. 500 bat soldadu egon ziren bertan etxe ugaritan sakabanatuta.

• Soldaduek baserritarrei errekisatu

  Juan Padilla Arruabarrena (1924) Otxandio

  Gerrako soldaduak etxerik etxe joaten ziren jateko bila; eta, askotan, behia edo txerria ere kentzen zuten jan ahal izateko. Beraiei txerria errekisatu zieten. Aitak kapitainarekin egin zuen berba eta azkenean, txerria hil ostean, zati bat eman zieten beraiei.

• Alemaniarrak astoari argazkia ateratzen

  Maritxu Arrondo Rivas (1930) Donostia

  Gerra garaian, behin Maritxu bere lehengusuarekin joan zen astoz ur bila. Soldadu alemaniarrak topatu zituzten kanoiak dauden inguruan eta astoa lotu eta beraiek ezkutatu egin ziren. Alemaniarrak gerturatzerakoan, kamioitik jaitsi eta astoa ostuko zutela uste zuten, baina ez: jaitsi eta astoari argazkiak atera zizkieten.

• Gerrako tiroak etxeraino

  Anttoni Arrondo Rivas (1929) Maritxu Arrondo Rivas (1930) Donostia

  Gerra garaian etxean egon ziren. Koltxoiak jartzen zituzten leihoetan tiroak San Markos aldetik heltzen baitziren. Lo egitera goragoko beste etxe batera joaten ziren.

• Gerra: anaia Bizkaia aldean

  Martina Alava Zumalakarregi (1922) Donostia

  Anaia ez zen frontean ibili, baina Bizkaia aldean ibili zen. FUE ikasle elkartekoa zen, ezkertiarra. Gaixotu egin zen, tifusarekin, eta gero interprete lanetan ibili zen Bilbon.

• Loiolako eskola publikoan, gerra aurretik eta ondoren

  Boni Alberdi Jauregi (1926) Donostia

  Gerra hasi zenean, 10 urte zituen. Eskolan pilotan eta baloiarekin ibiltzen ziren. Loiolan bertan ibili zen, eskola publikoan. Maisu erdaldunak. Mutilak eta neskak aparte. Dena erdaraz, euskara galarazi zuten. Gerra denboran, euskarazko eskola batzuk hartu zituzten emakume batekin, Astigarragan. Eskolako zigorrak.

• Aita abertzalea izateagatik zigortua

  Jose Antonio Mujika Casares (1943) Donostia

  Lehen 50 bat urte lanean zeramatzan jendeari domina bat ematen zioten eta baita dirua ere. Bere aitaren enpresan bere aitari ematea proposatu arren, Madriletik ukatu egin zioten abertzalea izateagatik. Kartzelan ere egon zen eta behin propaganda kontuengatik atxilotu eta Melitón Manzanasen eskuetatik pasatu zen. Hala ere, aitak ez zuen bizitakoari buruz askorik kontatzen.

• Gerrak euskal giroa zapaldu arren, sustraia bizirik

  Fermin Muñoz Etxabeguren (1922) Donostia

  Gerrak berak ez zuen asko iraun Donostian, bai ordea gerrak utzitako ondorioek. Euskal giroa zapaldu zuten, baina sustraia bertan geratu zen; berak eta beste gazte batzuek irratia martxan jarri zuten etxe batetik, geroxeago hasi zen ikastolen mugimendua ere.

• Aita Donostian izkutaturik

  Angela Alberdi Arrillaga (1936) Antonina Alberdi Arrillaga (1925) Donostia

  Tropak Donostian sartu zirenean, etxea soldaduz bete zitzaien. Antoninak gogoan du dena. Militarrak, "gorriak"... zebiltzan alde guztietan. Aita militar baten etxean izkutaturik omen zegoen, etxea miatu zutenean.

• "Separatistak" eta "gorriak"

  Angela Alberdi Arrillaga (1936) Antonina Alberdi Arrillaga (1925) Donostia

  Aita izkutaturik zegoen miliitar baten etxean Donostian, etxea miatu zietenean. Garai hartan jende asko espetxeratu eta erail zuten, "separatistak" edo "gorriak" izanagatik soilik.

• Donostiara bueltatu

  Manoli Andonegi Uranga (1922) Donostia

  Gerra garaiko oroitzapenak. Santandertik Donostiara bueltatu zirenean, aitonak lehenengo etxea galdu zuen, eta beste etxe batean bizi zen. Harekin bizitzen jarri ziren lehenengoaren aldean etxe txikiagoa izanagatik.

• Aitaren lanbidea; arraina eramaten zuen etxera

  Arantxa Urretabizkaia Bejarano (1947) Donostia

  Aita administraria zen, autodidakta. Gerra hasi zenean, oposaketak ari zen prestatzen udaleko idazkari izateko, baina bertan behera geratu ziren. Pasaiako itsasontziekin lanean aritu zen, eta arrainaren salmentan. Etxera arrain asko eramaten zuen. Orduko hozkailuak.

• Abesti faxistak, eskolan; aita kartzelan, gerra garaian

  Joan Mari Irigoien Aranberri (1948) Donostia

  Cara al Sol kantatzen zuten, eskolara sartu aurretik. Aita galtzaileen taldekoa izan zen gerran. Bi urte egin zituen kartzelan. Oiartzungo plazan harrapatu zuten, eta Ondarretara eraman. Fusilamenduak. Gaixo irten zen kartzelatik.

• Amak oposaketak egiterakoan, gerra hasi eta Bizkaira

  Miren Egaña Goya (1946) Donostia

  Bere ama gerra aurretik Etxaide kaleko ikastolako andereñoa zen. Gerra etorri zenean, oposaketak egiten hasia zen, ekainean izan baitzen lehen ariketa. Hurrengo ikasturtean praktikak egin behar zituen, baina ordurako nazionalak sartu ziren Donostian, irailean sartu baitziren. Donostiako biztanleriaren zati handi batek hanka egin zuen orduan eta baita bere amaren etxekoek. Itsasoz Bilbora heldu eta Plentzian egin zituen praktikak. Gernika bonbardatzerakoan, eskolak itxi zituzten eta lan gabe gelditu zen.

• Ama Habana ontziko umeekin joan zen Ingalaterrara

  Miren Egaña Goya (1946) Donostia

  Bere amak gerra hasi baino hilabete lehenago egin zituen hezkuntzarako oposaketak. Gerrak bete-betean harrapatu zuen praktiketan eta eskola itxi ostean, gerrako umeekin ebakuatuta joateko zerrendetan apuntatu zen. Habana itsasontzian 4.500 ume eta 500 irakasle joan ziren Ingalaterrara. Gorriak ikusi zituzten orduan ere, itsasontzia bonbardatzeko mehatxupean baitzeuden. Bederatzi hilabeteren ondoren, Parisera eta Donibane Lohitzunera joan zen, 1941. urtean Euskal Herrira bueltatu zen arte. Bere amaren ahizpa Parisen zegoen garai hartan, Eusko jaurlaritzaren telefonista baitzen.

• Aita gerran preso eta udaletxeko lana galdu

  Miren Egaña Goya (1946) Donostia

  Bere aita udaletxeko igeltseroa zen. Gerra hasi zenean, batailoi batean apuntatu zen. Kamioi-gidaria zen eta Bizkaia aldean egon ostean Santoñan atxilotu zuten. Bi urteko kartzela-zigorra bete zuen. Etxera bueltatzerakoan, ezin izan zuen udaletxeko lanpostua jarraitu eta Lurdes Iriondo kantariaren aitarekin hasi zen bulegari bezala lanean.