Gerraren eragina

  • Txomin Euba Sagastigordia Etxeratutakoan, erreketeak bertan

    Domingo Euba Sagastigordia (1924) Amorebieta-Etxano

    Nazionalak heldu zirenean, gizonezkoak koba batean egon ziren ezkutuan. Etxe inguruan zuloak egiten zituzten, babesleku modura. Etxea errekete nafarrez beteta topatu zuten. Jaten ematen zieten berari eta beste bi mutikoei.

  • Itziar Ajuria Garate Errepublika sasoian eskola publikotik mojetara

    Itziar Ajuria Garate (1924) Elgoibar

    Satur maistrarekin ibili zen lehenbizi eskolan. Ehun ume inguru ibiliko zirela dio. Eskola publikoan jarraitu zuen. Han izan zuen azken irakaslea Priscila Pinedo izan zen. 1931n, Errepublika aldarrikatu zenean, gurutzeak kendu zituzten eskoletatik eta amak ezin zuenez hori onartu, Ospitaleko mojengana eraman zuen. Garai hartan 14 urtera arte ikasten zen. 1935-1936 ikasturtea galdu egin zuten gerraren eraginez eta, horregatik, 15 urterekin beste urtebetez eskolak eman zizkieten. Amari eskola publikora itzuli nahi zuela esan zion eta Priscila Pinedo maistrarengana itzuli zen. Maistra oso ona zen. Bera ere ikasle ona zen.

  • Itziar Ajuria Garate Gerra Zibileko bizipenak

    Itziar Ajuria Garate (1924) Elgoibar

    Gerra zibila hasi zenean aita Batzokiko lehendakaria zen eta horregatik zalantzan egon zen ihes egin ala ez. Orduko bizipenak. Soldaduak etxean hartu behar izaten zituzten. Hasieran bi errekete etorri zitzaizkien etxera eta herria "kristautzera" zetozela esan zieten. Bere ama asko haserretu zen, oso kristaua zen eta. Beste behin soldaduek esan zieten bi espia harrapatu zituztela. Berehala hil zituzten.

  • J A Billar Gerraren eraginak

    Jose Antonio Villar Oiarzabal (1939) Oñati

    Amak esaten zuen gerran denak biktimak izandakoak zirela. Beraien etxean amorru eta gorrotorik egon ez bazen ere, beste etxe batzuetan ez zen horrela gertatzen.

  • Puri Arrondo Gerra aurreko eta gerrako kontuez ez zen hitz egiten

    Puri Arrondo Odriozola (1952) Bergara

    Gerra aurretik, batzokian antzerkira joaten ziren. Gerra aurreko eta gerrako kontuez ez zen etxean hitz egiten. Aita hil eta gero jakin ditu hainbat kontu.

  • Ramon Irastorza Gerrak familia banatuta

    Ramon Irastorza Artola (1927) Irun

    Ramonen sei anaietatik bi anai Gobernuarekin joan ziren gerrara eta beste bi erreketeekin. Denak iritsi ziren salbu etxera, baina Gobernuarekin gerrara joan zirenek bortxazko lanak egin behar izan zituzten bi urtez Euskal Herritik urruti.

  • Eufemi Agirreamalloa Miliazianoekin karta-jokoan

    Eufemi Agirreamalloa Kaltzakorta (1930) Markina-Xemein

    Bere jaiotetxetik, Barinaga auzotik, oso gutxitan etortzen zen Markinara; izan ere, bost kilometroko distantzia dago. Bere lehen akordua soldaduak ikustearena da, milizianoak ziren eta karta-jokoan aritzen ziren eurekin. Frontea hurre zuten, beste aldean, Kalamua mendiaren beste aldean, egon ziren Francorenak.

  • Isabel Arana Barandiaran/Jexuxa Barandiaran Gerra garaiko zorriak eta ile mozketak

    Isabel Arana Barandiaran (1928) Jexuxa Barandiaran (1924) Ataun

    Gerra ostean, eskolan zorriak egoten ziren, soldaduek han lo egiten zutelako. Ixabelen amak ur irakinetan sartzen zituen anaiaren gerrako arropak, zorriak hiltzeko. Jexuxaren anaia eta senarra ere eraman zituzten soldadu gerrara. Gerra ondorenean, emakumeei ilea moztu zietela kontatzen du Jexuxak. Ixabelek dio, eskoletan ilea mozten zietela euskaraz egiteagatik.

  • Juanita Lejarreta Eibarrera azokara joateko, "salbokonduktoa" behar

    Juanita Lejarreta Garro (1920) Berriz

    Eibarrera azokara joateko "salbokonduktoa" lortzeko, Bidazpira joan behar izaten zen eta Felipe Alberdi alkateak, Manuel Aranak eta Angel Duraldek sinatu behar izaten zuten baimena. Joateko baimena bakarrik ematen zioten eta bueltarako beste bat eskatu behar. Oinez egiten zuten bidea; orduan bizikleta zuena markesa izango zela dio.

  • Juanita Lejarreta Gerra hasierako oroitzapenak

    Juanita Lejarreta Garro (1920) Berriz

    Gerra zibila hasi zeneko oroitzapenak kontatzen dituzte Juanitak eta Pilarrek. Lehenengo milizianoak etorri ziren eta gero nazionalistak. Kanoiak jarri zizkieten baserri inguruan. Gerra sasoiko kanta abesten du Juanitak: "Los rojos corren como conejos caminito a Santander".

  • Soldadu zauritu eta hildakoak gurdietan eramate zituzten

    Gloria Ansuategi Aldekoa (1918) Berriz

    Berrizera tropak nondik sartu ziren eta etxe ondotik pasatu ziren. Soldadu euskaldun batzuk izan zituzten etxean. Zaurituak komentura nola eramaten zituzten gogoratzen da. Peña Lemona.

  • Iñaki Gorritxategi Milizianoak eta errefuxiatu eibartarrak etxean

    Iñaki Gorritxategi Alberdi (1931) Berriz

    Milizianoak etxean izaten zituzten. Amak janaria ematen zien. Errefuxiatuak izan zituzten etxean, Eibartik etorritakoak. Amak Candida Alberdi zuen izena. Eibartik gramofonoa eta irratia ekarri zituzten errefuxiatuek.

  • Juanito Leibar Guridi Eskoriatzako marianistekin desfilatzen

    Juan Leibar Guridi (1926) Arrasate

    Hamabi urtera arte, auzoko eskolan ikasi zuen. Gero Eskoriatzako marianisten eskolara joan zen. "Balneario de los marianistas"en lau urtez ikasi zuen. Gerra denbora zen, eta desfileak egiten zituzten Eskoriatzako parrokiara, Francoren garaipenak ospatzeko.

  • Anjeles Garai Arregi Denbora-pasa Ipentza baserrian

    Angeles Garai Arregi (1924) Arrasate

    Kartetan jokatzen zuten Ipentza baserrian, Usako eta Upaingoa baserriko lagunekin. Oheak ganbaran jarri zituzten. Zeleta baserria eta inguruak oso hondatuta utzi zituzten soldaduek.

  • Mila Oiartzabal Gerrako alargunak

    Mila Oiartzabal Osoro (1932) Elgoibar

    Sigma lantegiaren garrantzia. Ez du gogoan zenbat irabazten zuen, baina ezkontzarako aurrezteko esan zion amak. Neskek lan egiten zuten bertan, baina emakumeek (ezkonduek) ez. Gerrako alargunak ere baziren, gutxi irabazten zutenak. Asko pasatakoak ziren: beldurra, gosea... Gerra sasoia, tristea.

  • 906 Frontoi Zaharrean instrukzioa; Cara al Sol

    Serafin Basauri Arteaga (1935) Eibar

    Frontoi Zaharrera joan zen eskolara. instrukzioa egiten zuten, baina ez zitzaion gustatzen. Eibarko erdialdeko umeak joaten ziren Frontoi Zaharreko eskolara. "Cara al Sol" abesten zuten.

  • Rosa Sistiaga Amonak eskuz egindako koltxak besteen etxeetan

    Rosa Sistiaga Iparragirre (1950) Pasaia

    Beraien amonak kontatzen zuen, gauetan gizonezkoak oheratzen zirenean, lurra garbitu ondoren, kakorratzarekin koltxak egiten zituela; eta gerra garaian, herritik ihes egin eta itzuli zenean, balkoi askotan bere koltxak zintzilik ikusten zituela.

  • Matilde Gereñu Elorza Etxetik irtenez gero, soldaduei kontuak eman behar

    Matilde Gereñu Elorza (1925) Segura

    Soldaduak mendian egon ziren, trintxeratan; baina beraiek ez zituzten ikusten, entzun bakarrik. Garai hartan, etxetik ez ziren irteten. Aita, lanera joan behar zuenean, ilundutakoan irteten zen etxetik. Behin ikusi egin zuten, eta soldaduek hitz egin egin zioten.

  • Matilde Gereñu Elorza Gerran, etxetik irteteko beldurra

    Matilde Gereñu Elorza (1925) Segura

    Soldaduek menditik oihu egiten zieten nora zihoazen galdetzeko. Tiroketak izaten ziren orduan. Orduan, ganaduarentzako jana gauez ekartzen zuten; egunez etxean egoten ziren. Hildakorik ez zen egon inguruan; Mutiloan bai, ordea.

  • jesus mari unzueta ´Loramendi´ poeta Bedoñan jaioa; haren omenezko plaka

    Jose Mari Unzueta Sudupe (1943) Arrasate

    `Loramendi´ poeta Bedoñan jaio zen. Fraide sartu zen. Hasieran gaztelaniaz idatzi arren, gero euskaltzale amorratua izan zen eta euskaraz idatzi zuen. Bere lan gutxi daude, gazterik hil zelako. Bedoñan omenaldia egin zioten, hil aurretik irabazitako sariengatik, eta plaka bat jarri zuten haren omenez. Gerra sasoian plaka hori apurtu nahi izan zuten, erdian lauburu bat zuelako. Auzotarrek plaka bere lekutik kendu eta Aretxabaletara eraman zuten babeslekuren batera. Urte luzez desagertuta egon ostean, plaka berreskuratu zuten eta, 37 urteren ostean, berriz jartzea lortu zuten.