Gerraren eragina

• Gerra eta gudariak Bermeon

  Jesus Garmendia Aurrekoetxea (1930) Bermeo

  Behin, gerra sasoian, Talan zeudela izekoaren etxean, fraide bat egon zen bertan gudari batzuk agertu zirenean. Sollube non zegoen galdetu zien eta bere osabak lagundu zien. Bere amari ere jarri zioten askori besoan jartzen zieten besokoa, brazaletea. Alman kontserba-fabrikara joan zirela du gogoan eta garbantzu platerkada bat jan zuela. Aita etorri arte batetik bestera ibili ziren.

• Lau urtegaz Angelitaren eskolara

  Jesus Garmendia Aurrekoetxea (1930) Bermeo

  Gerra sasoian ez zen eskolara joan. Aurretik, lau urterekin, Nardiztar Jon kalean zegoen eskola batera joan zen, Angelita Bengoarengana.

• Errenta ezin ordainduta kalera

  Jesus Garmendia Aurrekoetxea (1930) Bermeo

  Bere aita Santoñako kartzelan zegoela bere amak ez zuen errenta ordaintzen eta etxeko ugazaba-andreak etxetik bota eta Doniene kalera joan ziren 1938an. Han berriro zabaldu zuten bizartegia.

• Gerra hasi zenean, itsasoan

  Rikardo Garcia Benguria (1919) Bermeo

  10 egunez atunetan joanda zeudela, ikatz bila joan behar izan zuten Bilbora; eta Bilbora sartzen ari zirela, milizianoekin egin zuten topo. Orduko kontuak aipatzen ditu.

• Gudariak etxe askotan

  Begoña Monasterio Zubillaga (1916) Bermeo

  Eskolan ez zuten zigor gogorrik izaten. Bere ahizpak-eta, zigortuta egoterakoan, leihotik salto egiten zutela kontatzen du. Karmeldarretan gudariak egon ziren ebakuatuta. Fraideetan zeudenei txalet batean prestatzen zieten jatekoa eta beraiek eramaten zieten. Etxe askotan egon ziren gudariak. Beraiek hainbat izan zituzten etxean: Saseta batailoikoak, Itzarkundia batailoiko zumaiar batzuk, Tolosakoak eta Berrobikoak...

• Aita Soltxaga jeneralaren lagun

  Begoña Monasterio Zubillaga (1916) Bermeo

  Nazionalak sartu zirenean, Bermeoko arotz bakarra bere aita zen; eta Soltxaga jeneralaren lagun egin zen, biak baitziren ehiztariak. Josteko makina kendu ziela esaterakoan, berriro bueltatu zieten, baina gero, atzera ere kendu.

• Gerra garaian ihesi; etxea obusek puskatuta

  Espe Gonzalo Hernando (1927) Bermeo

  Gerra sasoian, gaztetxoa zen. Aita ebakuatuta egon zen, Frantzian, bost hilabetean. Ama eta bera gaizki ibili ziren; osabaren etxera joan ziren, Mundakara. Aita bueltatu zenean, etxea obusek hautsita zegoen.

• Gerratea Mañun; milizianoak

  Bitorio Sasiain Aiestaran (1929) Bermeo

  Mañutik Gernikako bonbardaketako eta Sollubeko aireplanoak oso ondo ikusi zituzten. Gerra hasieran, lehenengo aitona-amonen etxean egon ziren, baina gero osaba baten etxera joan ziren; gerratea bukatzerakoan bueltatu ziren etxera. Etxe guztietan egon ziren milizianoak jateko eske.

• Miliziano alemaniarrak

  Teresa Bengoa Azula (1930) Mari Paz Elorriaga Garitaonandia (1932) Abadiño

  Gerraostean milizianoak, alemaniarrak, sartu ziren etxeetara. Inguruko basoak ere hartu zituzten. Patxadazkoak izan ziren alemaniarrok, onak. Mororik ez zen egon inguruan. Gero, bertako soldaduak etorri ziren, hiru erregimentu.

• Gerra denborako kantua

  Juan Joxe Agirre Begiristain (1930) Alegia

  Gerra denborako kontuak. Mojetan ikasten zuen lehengusu bati ikasitako kantu bat abestu. Musika notak eta agintearen aldeko letra uztartzen ditu kantuak.

• Oilo-zorriak, beldurra baino okerragoak

  Sabina Arruabarrena Oiarzabal (1928) Astigarraga

  Markinan bizilagunak (koinataren koinatuak) esaten zuena: nazionalak segituan sartuko zirela. Ganbaran egunak pasatu zituen hark, zain; oilo-zorriekin ezin aguantatuta, irten egin zen azkenean. Eta handik 11 hilabetera sartu ziren.

• Leihoan bandera espainola jarri beharra

  Sabina Arruabarrena Oiarzabal (1928) Astigarraga

  Gerra garaian, nazionalek herri bat hartzen zuten bakoitzean, kanpaiak. Eta ama negarrez, ez zekitelako anaiak non zebiltzan. Bandera espainola jarri beharra leihoan. Errezatzen egoten ziren. Lehengusu bat Hernanin fusilatu zuten eta beste bat bonbek harrapatuta hil zen.

• Amaren atsekabea, Bilbo erori zenean

  Sabina Arruabarrena Oiarzabal (1928) Astigarraga

  Bilbora sartu zirenean, beraiek Markinatik bueltatu gabe zeuden artean, eta ama larri. Apaizak lagundu zion saskia etxera eramaten. Lau umeak falta! Denak antzera zeuden.

• Gerra nola hasi zen; tiroketa

  Rufina Irazu Amundarain (1923) Asteasu

  Gerra hasi zeneko oroitzapenak. Baserrian ez zuten ezer igarri, baina erreketeak etxera joaten hasi ziren. Senitartekoak ere baserrian zituzten. Tiroak ere bota zizkieten behin, osabak txakurrari txistu egin ziolako.

• Gerrak hezkuntzako planak hankaz gora jarri zituen

  Roke Etxeberria Alkain (1928) Andoain

  Andoaingo Etxeberrieta auzoa eta Andoain bera nolakoak ziren azaltzen du. Eskola bat bazen Etxeberrietan, maisu batekin ibiltzen ziren denak. Gerra hasi zenean, maisuak alde egin zuen eta fraideetara joan ziren orduan ikastera. Neskek aparte ikasten zuten maistrarekin. Gaztelaniaz ikasten zuten eskolan. Aita nazionalista izateagatik, gerra garaian harrobira bidali zuten; diru gutxi zuten orduan, eta osabak ordaindu zuen Rokek fraideetan jasotako heziketa. Gerra garaian anaia bat hil zitzaion, eta bestea "Batallón de Trabajadores"en sartu zuten.

• Etxetik alde egin behar

  Begoña Soba Landeta (1934) Zamudio

  Milizianoak haien etxera joan ziren eta han ospitale bat egingo zutela esanez, alde egiteko eskatu zieten. Ganadua eta umeak hartu zituzten, eta Karrantza aldera jo zuten. Bidean, geltoki batean, bere neba galdu egin zen eta aitak atzera egin zuen umea bilatzeko.

• Mairuak etxean

  Pantxi Sangroniz Mentxaka (1913) Sondika

  Gerran abioietatik estalduten (ezkutatzen) egon ostean, etxera bueltatu eta ez zegoen inor, mairu batzuk baino ez zituzten topatu. Oilarra eman zieten mairuei.

• Errazionamendua; Barrutin lurperatutako militarra

  Bittori Zarrabeitia Lauzirika (1926) Kortezubi

  Errazionamendua zer zer azaltzen du. Herriko hainbat txokotan banatzen zuten: Ganen, Barrutin, Elizalden... Behin, militarrak sartzerakoan, bere amama taloak egiten egon zen eta talo guztiak jan zizkieten. Orduan, izekoren dendan gaileta-kutxa bat hartu eta handik alde egin zuten. Horietako militar bat hil egin zuten eta bertan lurperatu, Patxikoneko ortuan. Zehatz-mehatz daki zein den lurperatutako leku hori.

• Francoren soldaduek beren baserria hartu zutenekoa

  Santi Madariaga Makoaga (1929) Morga

  Osaba batek batu zituen anaia gazteak. Handik laster, Francoren aldeko soldaduek hartu zuten etxea. Tratu ona eman zieten eurei, baita osaba eta amonari ere. Aurretik errepublikazaleen intendentzia-taberna egona zen etxean eta Francozaleek ere eginkizun berdinerako erabili zuten. Borrokaldiak eta tiro-hotsak gau eta egun.

• Soldadu italiarrekin hartu-eman ona

  Bittori Zarrabeitia Lauzirika (1926) Kortezubi

  Soldadu italiarrek makarroiak ematen zizkieten jateko, eta galiziarrek gisatua. Joan zirenean, armairu bat jatekoz beteta utzi zieten. Soldadu italiarrak onak zirela dio, bere amamari "Nona" deitzen zioten. Ondo zaindu zituzten, mairuak hurbiltzen zirenean ez zieten etxetik irteten uzten.