Gerraren eragina

• Laskorain kaleko ikastolatik "enseñantzara"

  Xabier Garikano Solabarrieta (1931) Tolosa

  Gerra aurretik, Tolosako ikastolan ibili zen. Laskorain kaleko bizitza batean zegoen ikastola. Gerra hasi zenean, ikastola itxi eta "ensenantza edo jesuitinetan" hasi zen.

• Aita Frantzira alde eginda

  Xabier Garikano Solabarrieta (1931) Tolosa

  Gerra garaian, Xabierren aitak Frantziara alde egin behar izan zuen. Aita gabe egon ziren bost urtean. Bitartean, ama lau semerekin geratu zen: zaharrenak sei urte zituen; gazteenak, urte eta erdi. Euskara galarazita zegoen. Herriko jendeak ez zekien gaztelaniaz hitz egiten.

• Gerra garaian, taloa gogotik

  Joana Iraola Uranga (1924) Tolosa

  Gerrako denborako oroitzapenak. Joanak 11 urte zituen garai hartan. Zer jaten zuten kontatzen du: taloa, babarruna, esnea... Kalean, gosea eta miseria zegoen.

• Hiru kanoikada baserri ingurura

  Joana Iraola Uranga (1924) Tolosa

  Gerra denborako oroitzapenak. Baserritik tiroak eta kanoikadak entzuten zituzten. Bera bizi zen baserri ingurura hiru kanoikada bota zituztela kontatzen du.

• Kaletik baserrira, gerraren beldur

  Joana Iraola Uranga (1924) Tolosa

  Gerra denborako oroitzapenak. Gerra hasi zenean, kaleko jendea baserrietara joaten hasi zen. Baserrietan, esnea eta taloa izaten zen, eta ez zuten goserik pasatzen.

• Gerran eskola utzi behar

  Maria Eugenia Uriarte Urretabizkaia (1925) Tolosa

  Eskola dotrina baino inportanteagoa zen. Eskolan denetarik ikasten zuten. Javierrek eskola agudo utzi zuen, gerra zela-eta. Anaia Langileen Batailoietan izan zuen eta aita gaixo. Hori dela-eta, etxean bere jornala behar zen.

• Gerrako kontuak

  Maria Dolores Larrañaga Beloki (1923) Tolosa

  Gerrako kontuak. Behin, zuhaitz baten azpian ezkutatu zen bonbak jaurtitzen ari zirelako. Alegiara joaten ziren etxerako irin bila.

• Hegazkinak bonbak botatzen

  Maria Dolores Larrañaga Beloki (1923) Tolosa

  Gerra denboran, ez ziren ausartzen etxetik ateratzen. Tiro hotsak, kanoikadak... entzuten zituzten. Arbia egiten ari ziren batean, bonbak botatzen zituen hegazkin bat pasa zen; korrika ihes egiten zuten babes bila. Tiroak izaten zirenean, baserriko hormen kontra jartzen ziren.

• Francorekin umeak beldurtzen

  Abelintxu Olano Olibares (1932) Ubide

  Zeanuriko hiru osaba kartzelan egon ziren. Abelintxuren amamak bere ilobak beldurtzeko 'Franco, Franco dator'! esaten omen zien.

• Txapel gorriak elizako kanpaiak jotzen

  Abelintxu Olano Olibares (1932) Ubide

  Francoren tropek hiri handiren bat hartzen zutenean, txapel gorriek herriko elizako kanpaiak jotzen zituzten. Txapel gorriarekin jolasteko gogoa izaten zuten umetan. "Intendencia Militar" bere etxe ondoko horma batean idatzita zegoela gogoratzen du.

• Trapagaranen bizitzeko leku finkorik gabe

  Abelintxu Olano Olibares (1932) Ubide

  Trapagaranera oinez joan ziren astoarekin eta ardiekin. Hurrengo udaberrira arte, han eta hemen egon ziren, leku finkorik gabe. Handik itzuli eta aita kartzelaratu zuten. Etxeko inork ikusi gabe eraman zuten preso.

• Gerran erreketeak inguruan eta gazte ugari hil

  Juanita Garmendia Arrieta (1922) Urnieta

  Gerra hasi zenean, baserrian zegoen. Tropak baserritik gertu zeuden eta tiroak entzuten zituzten. Erreketeek hainbat gazte hil zituzten Juanitaren baserri inguruan. Gotzaina ere etorri zitzaien etxera.

• Gerran, baserria frontetik gertu

  Angela Garmendia Arrieta (1927) Urnieta

  Gerra garaian, soldaduen arteko borroka izan zen beraien baserritik gertu. Beraienera etorritako soldadu askori eman zieten kafea. Borroka hartan hil zituzten mutil batzuen istorioa kontatzen du. Baserri batzuetan, oso gaizki pasa zuten soldaduen etorrerarekin.

• Gerra garaian, umeak astoaren aurretik

  Patxi Pagola Ibarrola (1933) Urnieta

  Gerra garaian, etsaiak mendian gertu zeuden; eta, janari bila joateko, Patxi joaten zen astoaren aurretik; gizonak joanez gero, tiro egiten zuten soldaduek. Gertuko baserri batera kanoikada sartu eta asto bat geratu zen bizirik.

• Amak arropak garbitu soldaduei

  Kontxita Zaldua Zabala (1924) Urnieta

  Gerra denboran, kanta asko ikasi zituzten; Cara al Sol, esaterako. Amak arropak garbitzen zizkien soldadu erreketeei. Aurretik, Frente Popularrekoak Urnietako komentuan egon ziren.

• Gerra hasiera Urnietan

  Joxe Mari Yurramendi Larburu (1922) Urnieta

  Gogoan du Urnietara gerra heldu zen eguna; jaiegun batez herri aldetik soldadu talde bat sartu zen. Etxera etorri, sabaiko belarra ukuilura ekarri eta haren gainean egin zuten lo: ofizialek logeletan; eta baserrikoek, ahal zen bezala, lurrean. Zortzi egun pasatu zituzten. Arrantxoa nola prestatzen zuten. Hildakoak eta bonbak.

• Senideak gerran edo gaixo, eta bera etxera

  Isidoro Mujika Treku (1922) Urnieta

  Gerra hasi zenean, hiru anaia eraman zituzten gerrara deialdi bakarrean. Arrebak karbunkoa harrapatu zuen, eta ez zen gai behiak jezteko. Orduan, Isidoro Aierdin zegoen morroi, eta etxera itzuli behar izan zuen laguntzera.

• Anaia, soldaduen txofer

  Jexuxa Salegi Oruesagasti (1921) Urretxu

  Gerra garaian, anaia gerrarako deitu zuten; eta, txofer zenez, soldaduak batetik bestera eramateaz arduratzen zen. Soldaduak urte pare bat egon ziren herrian.

• Gerrako armak eta umeen jolasak

  Nieves Aranburu Otaegi (1936) Antonio Orbegozo Lizarazu (1928) Usurbil

  Gerrako tiroak eta bonbak gogoan ditu Antoniok. Soinuaren arabera bereizten zuten zer arma motarekin botatakoa zen tiroa. Bonbak nondik botatzen zituzten azaltzen dute. Soldaduek alde egiten zutenean, umeek bolbora biltzen zuten harekin jolasteko.

• Soldaduak "apopilo" zikinak

  Martzial Goenaga Gorriti (1925) Usurbil

  Gerra garaian, Francoren aldeko soldaduek errementeria konfiskatu zieten eta armategia jarri zuten bertan. Etxeko ganbaran ere geratu izan ziren lotan; zikinak ziren soldadu haiek. Soldaduek oiloak lapurtzen zituzten etxetik.