Gerraren eragina

• Elur-zuloa eta karobia

  Jose Agirre Urizar (1924) Durango

  Elur-zuloa non zegoen azaltzen du. Elur asko saltzen omen zuten handik. Gerraurrean estalia jarri zioten, Camarero diputatu zela. Karobia etxe ondoan zeukaten. Harria tiroz haitzetik ateratzen zuten. Gerra denboran, karobia babesleku bihurtu zuten. Karlisten gerran parte hartutako aitaita ere karobian gordetzen zen.

• Gerrarako bonbak egiten eguneko 6 pezeta irabaziz

  Txomin Aranbarri Larizubirrementeria (1924) Durango

  Arreba Berrionean hasi zen lanean eguneko 2,50 pezeta irabaziz. Berari Larrinagako Anastasio kontratistak lana eskaini zion 13-14 urte zituela, Kurutziagako obretan aritu zen lanean eguneko 4 pezeta irabaziz. Irabazitako guztia amari ematen zioten erosketak egiteko. 1938an Mikeldiko Ferreteran hasi zen lanean gerrarako bonbak egiten, 12 orduz lan eginda 6 pezeta irabazten zituzten.

• 3,50 irabazi eta olio-botila 20 ogerleko

  Txomin Aranbarri Larizubirrementeria (1924) Durango

  Anaia bi zituen gerran eta haiei ere dirua bidaltzen zien noizean behin. Gerra bukatu arte egon zien bonbak egiten burdindegian (ferreteran). Gerra bukatu zenean dirua eskastu zela dio, 3,5 kobratzen zuten 6 pezeta beharrean. Olio botila 20 ogerleko balio zituen, hori dela eta txerriaren koipea erabiltzen zuten ez zuten erosteko dirurik-eta. Hala ere, baserritarrek ez zuten goserik pasatu; kaletarrek bai. 1945ean Donostiara joan zenean soldadu 6 pezeta irabazten zituen.

• Etxeko denak onik irten ziren

  Nati Bilbao Onaindia (1929) Durango

  Gerrako hiru urteetan, ahizpa zaharrenaren berririk ez zuten izan. Gerra bukatu zenean, etxeko denak onik itzuli ziren etxera.

• Ospitaleko eta "La Villa"ko eskola; "Escuela Dominical"

  Milagros Zubillaga Solagaistua (1925) Durango

  Ospitaleko eskolara joan zen, harik eta Otxandioko bonbardaketaren ondorioz ikasgela ospitale bihurtu zuten arte. Geroago, "La Villa" izeneko herriko eskolan ibili zen. Igande arratsaldetan "Escuela Dominical"era joaten zen. Lau erregelak ikasi zituen eskolan.

• Zauritutako soldaduak Durangon

  Milagros Zubillaga Solagaistua (1925) Durango

  Zauritutako soldaduak Milagrosen etxe ondotik sarritan pasatzen ziren. Soldaduek salestar mojei kanta-burlak abesten zizkieten.

• Eskolan gehien Bilboko azokan ikasi omen zuen

  Milagros Zubillaga Solagaistua (1925) Durango

  Otxandioko bonbardaketaren ondorioz, “San Vicente de Paúl”, mojek ospitalean zuten eskola, itxi egin zuten. Ikasleak herriko eskolara bidali zituzten. Kantabriatik bueltatu zirenean (gerratik ihesi joan baitziren), San Frantziskoko komentuko eskolara joan zen, baina eskola baino gehiago eskulanak irakasten zituzten bertan, eta utzi egin zuen.

• Izurtzan, Jose erbestekoa omen zen

  Jose Agirre Urizar (1924) Durango

  Izurtzako herri-eskolara joan zen Jose, baina dotrina Durangon ikasi zuen. Santa Anan egin zuen lehen jaunartzea. Bera durangarra zenez, Izurtzako eskola ordaindu egin behar izaten zuen. Jesuiten eskolan egon zen gero urtebetez. Gerrak eten zituen eskolok, eta Jose aitarekin Karrantzara joan zen ganaduekin.

• Gerra garaian han eta hemen

  Jesus Garmendia Aurrekoetxea (1930) Bermeo

  Bermeoko Talan dagoen etxe bakarra, baserri bat, bere amaren ahizparena zen eta han egon ziren denbora askoan gerra garaian. Gauetan "Casa del niño"ra joaten ziren lotan.

• Gerra eta gudariak Bermeon

  Jesus Garmendia Aurrekoetxea (1930) Bermeo

  Behin, gerra sasoian, Talan zeudela izekoaren etxean, fraide bat egon zen bertan gudari batzuk agertu zirenean. Sollube non zegoen galdetu zien eta bere osabak lagundu zien. Bere amari ere jarri zioten askori besoan jartzen zieten besokoa, brazaletea. Alman kontserba-fabrikara joan zirela du gogoan eta garbantzu platerkada bat jan zuela. Aita etorri arte batetik bestera ibili ziren.

• Lau urtegaz Angelitaren eskolara

  Jesus Garmendia Aurrekoetxea (1930) Bermeo

  Gerra sasoian ez zen eskolara joan. Aurretik, lau urterekin, Nardiztar Jon kalean zegoen eskola batera joan zen, Angelita Bengoarengana.

• Errenta ezin ordainduta kalera

  Jesus Garmendia Aurrekoetxea (1930) Bermeo

  Bere aita Santoñako kartzelan zegoela bere amak ez zuen errenta ordaintzen eta etxeko ugazaba-andreak etxetik bota eta Doniene kalera joan ziren 1938an. Han berriro zabaldu zuten bizartegia.

• Gerra hasi zenean, itsasoan

  Rikardo Garcia Benguria (1919) Bermeo

  10 egunez atunetan joanda zeudela, ikatz bila joan behar izan zuten Bilbora; eta Bilbora sartzen ari zirela, milizianoekin egin zuten topo. Orduko kontuak aipatzen ditu.

• Gudariak etxe askotan

  Begoña Monasterio Zubillaga (1916) Bermeo

  Eskolan ez zuten zigor gogorrik izaten. Bere ahizpak-eta, zigortuta egoterakoan, leihotik salto egiten zutela kontatzen du. Karmeldarretan gudariak egon ziren ebakuatuta. Fraideetan zeudenei txalet batean prestatzen zieten jatekoa eta beraiek eramaten zieten. Etxe askotan egon ziren gudariak. Beraiek hainbat izan zituzten etxean: Saseta batailoikoak, Itzarkundia batailoiko zumaiar batzuk, Tolosakoak eta Berrobikoak...

• Aita Soltxaga jeneralaren lagun

  Begoña Monasterio Zubillaga (1916) Bermeo

  Nazionalak sartu zirenean, Bermeoko arotz bakarra bere aita zen; eta Soltxaga jeneralaren lagun egin zen, biak baitziren ehiztariak. Josteko makina kendu ziela esaterakoan, berriro bueltatu zieten, baina gero, atzera ere kendu.

• Gerra garaian ihesi; etxea obusek puskatuta

  Espe Gonzalo Hernando (1927) Bermeo

  Gerra sasoian, gaztetxoa zen. Aita ebakuatuta egon zen, Frantzian, bost hilabetean. Ama eta bera gaizki ibili ziren; osabaren etxera joan ziren, Mundakara. Aita bueltatu zenean, etxea obusek hautsita zegoen.

• Gerratea Mañun; milizianoak

  Bitorio Sasiain Aiestaran (1929) Bermeo

  Mañutik Gernikako bonbardaketako eta Sollubeko aireplanoak oso ondo ikusi zituzten. Gerra hasieran, lehenengo aitona-amonen etxean egon ziren, baina gero osaba baten etxera joan ziren; gerratea bukatzerakoan bueltatu ziren etxera. Etxe guztietan egon ziren milizianoak jateko eske.

• Miliziano alemaniarrak

  Teresa Bengoa Azula (1930) Mari Paz Elorriaga Garitaonandia (1932) Abadiño

  Gerraostean milizianoak, alemaniarrak, sartu ziren etxeetara. Inguruko basoak ere hartu zituzten. Patxadazkoak izan ziren alemaniarrok, onak. Mororik ez zen egon inguruan. Gero, bertako soldaduak etorri ziren, hiru erregimentu.

• Gerra denborako kantua

  Juan Joxe Agirre Begiristain (1930) Alegia

  Gerra denborako kontuak. Mojetan ikasten zuen lehengusu bati ikasitako kantu bat abestu. Musika notak eta agintearen aldeko letra uztartzen ditu kantuak.

• Oilo-zorriak, beldurra baino okerragoak

  Sabina Arruabarrena Oiarzabal (1928) Astigarraga

  Markinan bizilagunak (koinataren koinatuak) esaten zuena: nazionalak segituan sartuko zirela. Ganbaran egunak pasatu zituen hark, zain; oilo-zorriekin ezin aguantatuta, irten egin zen azkenean. Eta handik 11 hilabetera sartu ziren.