Gerraren eragina

• Gerran ogia falta ez; gerra ostean bai, ordea

  Benito Aranburu Gaztañaga (1923) Usurbil

  Gerra garaian, maistrak "Madrid hartu zutela" esaten zien pozik. Gerra bukatu zenean, lasaitua hartu zuen, bestela, berak ere frontera joan beharko baitzuen. Gerra garaian ez zuten goserik pasa; okina Oriotik etortzen zen. Gerra ostean, errotak itxi zituzten; horregatik, Mendarora trenez joaten ziren hainbat gazte garia ezkutuan ehotzera.

• Eskolan ikasitakoak eta gehiago ikasteko gogoa

  Manuel Maiz Labaka (1924) Usurbil

  Gerra garaian ez zen galdu Donostia eta Usurbilen arteko harremana. Eskolak, ordea, itxita egon ziren. Eskolan ikasitakoak gogoan ditu; berari Espainiako historia gustatzen zitzaion gehien. Gerora, gau-eskolan aritu zen ikasten negu batean; orduan interes gehiago jarri zion ikasitakoari.

• Gerra garaiko irratiak eta irratsaioak

  Teodoro Aranburu Otaegi (1928) Usurbil

  Gerra garaiko berriak irrati bidez entzuten zituzten: Radio Galena zen hura. Irrati haiek nola funtzionatzen zuten azaltzen du. Gerora, Radio Pirenaica entzuten zuten.

• Gerrako kezkak eta oroitzapenak

  Mertxe Aizpurua Zeberio (1925) Usurbil

  Gerra hasi zenean, Lasaon ziren; etxera itzulitakoan, taberna itxita zeukan amak; orduan beldurra pasa zuten senide bat falta zitzaielako eta Añorgan neska bat hil zutela jakin zutelako. Gerrako oroitzapenak gogoan ditu: soldaduak, janaria, hegazkinak... Beldurra eduki zuten, baina gerra ez zen asko nabaritu Usurbilen.

• Gerrako zertzeladak: alemaniarrak, italiarrak eta koinatua

  Felix Olasagasti Mujika (1923) Usurbil

  Alemaniarrak eta italiarrak jaun eta jabe ziren hemen, herritarren artean gosea zegoela aprobetxatuta. Koinatu bat ihesi joan zen Gijonaino; eta handik Txarara bueltan oinez etorri zen.

• Zubietako eskola; gerrako fusilatuak

  Jexuxmari Errekondo Aizpurua (1929) Usurbil

  Eskolan, Zubietan ere ibili zen, falangista baten emaztearekin; azpeitiarra zen, eta euskaraz ematen zuen eskola. Lehengo maisua, Koxme, fusilatu egin zuten Francoren aldekoek. Usurbilen sei-zazpi fusilatu zituzten. Cara al Sol kantatzen zuten.

• Gerra urteak, tristeak

  Encarna Yarza Zendoia (1915) Amasa-Villabona

  Gerrako urteak tristeak izan ziren. Mutilak falta ziren, eta berririk ez zuten. Eskutitzak idazten zituzten; zentsura pasatzen zuten. Erdaraz idazten zuten, hala baitzeuden ohituta. Soldadu joandakoak bisitan etortzen ziren. Soldadu andaluzak Amasako etxeetan hartu zituzten. haiek ez zuten gerrako kontu asko esaten.

• Eskolatik kanpaiak jotzera

  Pello Iribar Perurena (1924) Amasa-Villabona

  Militarrek herri bat irabazten zuten bakoitzean eskolatik kanpaiak jotzera bidaltzen zituzten ume guztiak.

• Miliarrak umeei instrukzioa irakasten plazan

  Pello Iribar Perurena (1924) Amasa-Villabona

  Umeak militarrez jantzi eta instrukzioa erakusten zieten. Plazan egoten ziren; nola ibili eta taldean nola joan ikasten zuten. Besteak azpian hartzen zituzten, beldurra eragiteko.

• Ferra egitea

  Pello Iribar Perurena (1924) Amasa-Villabona

  Pello errementerian lanean hasi zenean, ferra nahikoa egiten zen. Osabaren errementerian egiten zituzten inguruko errementarientzako ferrak. Burdina xafla batetik trokelarekin ferrak nola egiten zituzten azaltzen du. Gero, lantegiak hasi ziren ferra egiten. Gerra denboran, material falta handia izan zen.

• Amona, ehun-lantegian

  Maite Ezkurdia Don (1931) Amasa-Villabona

  Maiteren amonak Subijanako ehun-lantegian egiten zuen lan. Gaztetan hasi eta gerra iritsi zen arte egin zuen lana ehun-lantegian. Gerra hasi eta Donostiara joan zen familia. Amona Donostiatik bueltatu zenean, ez zuten lantegian hartu.

• Gudariak etxean

  David Barandiaran Iturriotz (1927) Amasa-Villabona

  Frantziara joan ziren Mundakatik. Lagunek Errusiara egin zuten ihes. Martin Ugalde Laborden langilea zen, eta Venezuelara joan zen gerra pasatutakoan.

• Neskame Tolosan

  Maria Dolores Arrizabalaga Aizpurua (1923) Amasa-Villabona

  Gerra garaian Tolosan egon zen neskame okindegi batean eta ez zuen goserik pasatu, baina bere senar Inaxiok bai. Goseagatik nolakoak egiten zituzten kontatzen du. Maria Doloresek ogi pusketak bidaltzen zituen etxera.

• Soldadu nazionalak etxean

  Joxe Mari Ezeiza (1925) Amasa-Villabona

  Etxe bakoitzean bi soldadu izan zituzten berrogei egunez. Lo egiten zuten etxeetan baina jatekorik ez zieten ematen. Udazkena zenez, arto zuritzen aritzen ziren etxean. Atseden moduan egon omen ziren.

• Nafarroako sarraskiaren berri bazen

  Joxe Mari Ezeiza (1925) Amasa-Villabona

  Nafarroan erreketeek kontrako pila bat hil zituztela jakina zen Villabonan. Horregatik beldurrez ihes egin zuen jendeak.

• Kafea eta azukrea Eibartik kontrabandoan

  Jon Ander Zurikarai Atxa-Orbea (1933) Zaldibar

  Gerra sasoian ezkutuan joaten ziren Eibarko taberna batera falta zutena hartzera, kafea eta azukrea esaterako.

• Elgetako Urbedeinkatu baserrian ebakuatuta

  Zipriano Askasibar Sagastigutxia (1927) Zaldibar

  Gerra sasoian, Zipriano Elgetan egon zen. Urbedeinkatu baserrira ebakuatu zituzten, orain presa dagoen lekura. Urritik apirilera egon ziren bertan. Aita Olarreagan egon zen, beharrean.

• Eibar hutsik Franco sartu zenean

  Zipriano Askasibar Sagastigutxia (1927) Zaldibar

  Franco Eibarren sartu zenean, Ziprianoren aita koinatuaren bila joan zen Eibarrera, ez zen etxean ageri eta. Egun horretan zazpi pertsona baino ez zituen ikusi Eibarko kaleetan. Batzuek hanka egin zuten eta enpresak ere Bilbo aldera mugitu behar izan ziren.

• Gerraosteko eskola

  Zipriano Askasibar Sagastigutxia (1927) Zaldibar

  Gerraostean ez zuten maisurik eduki, eskola zeozer zeukan bat jarri zuten maisutzat. Orduan zigor gogorrak edukitzen zituzten. Aldaketa asko egon zen eskolan gerraostean.

• Etxetik alde egin behar

  Begoña Soba Landeta (1934) Zamudio

  Milizianoak haien etxera joan ziren eta han ospitale bat egingo zutela esanez, alde egiteko eskatu zieten. Ganadua eta umeak hartu zituzten, eta Karrantza aldera jo zuten. Bidean, geltoki batean, bere neba galdu egin zen eta aitak atzera egin zuen umea bilatzeko.