Gerraren eragina

• Elorrioko gudariak Intxortara bidean

  Juanito Gallastegi Duñabeitia (1933) Durango

  Gogoan ditu Elorrioko gudariak Intxortara bidean, herriko emakumeek negar batean agurtzen zituztela. Orduan ikasitako abesti bat kantatzen du.

• Soldaduei enkarguak egitera behartuak

  Benita Maiz Uriguen (1938) Mutriku

  Gerra garaian, soldaduei enkarguak egiten zizkien Ramonen aitak. Behartuta zegoen lan hori egitera.

• Berrosasi baserrian soldaduak

  Ramon Ansorregi Juaristi (1940) Mutriku

  Berrosasi baserrian soldaduak egon ziren gerra garaian. Handik Lete baserrira joan ziren. Ama esnea saltzera joaten zen Ondarroara.

• Aitak lana ezin aurkitu "por rojo, separatista y peligroso"

  Edurne Ansorregi Lopez (1935) Mutriku

  Aita Barakaldon beldurtuta bizi zen. Amak Don Eduardo Zabalo Altos Hornos-eko enpresari baten etxean lan egiten zuen eta senarrak lanik aurkitzen ez zuela arduratuta, honi galdetu zion. Eduardok esan zion, senarraren kontrako salaketa bat zuela eta horregatik ez ziotela lanik ematen. Salaketan gorria, separatista eta arriskutsua ("por rojo, separatisdta y peligroso") zela esaten zen. Don Eduardok lan bat bilatu zion.

• Soldaduak etxe eta dendetan sartzen ziren janari bila

  Angelita Osoro Urresti (1953) Mutriku

  Nazionalak Mutrikura sartu zirenenan, soldaduak etxeetara sartzen ziren janari bila. Marokotik zetozen soldaduak, emakume bila joaten zirela esaten zen.

• Gerran, ardiak Ondarroara eta garia Mutrikura eraman behar

  Tomas Alkorta Barruetabeña (1937) Mutriku

  Gerra garaian jaio zen, 1937an. Tomasek 22 egun zituela, aita gerrara joan zen. Garia Mutrikura eta ardiak Ondarroara eraman behar izan zituzten berez diru trukez. Ez zuten dirurik inoiz jaso.

• Errekisatutakoa nazionalentzat

  Tomas Alkorta Barruetabeña (1937) Mutriku

  Gerra garaian, karlistak ziren herriaren kontrola zutenak. Baserrietan eta etxeetan errekisatzen zutenak nazionalei eramaten zitzaien gabez ezkutuan.

• Gerra garaian, esnea banatzen zuten Mutrikun

  Tomas Alkorta Barruetabeña (1937) Mutriku

  Etxea erregistratzera eta dena hankaz gora jartzera joaten ziren soldaduak baserrira. Behiak ez zizkieten errekisatu eta amak esnea banatzen zuen Mutrikun.

• Gerra sasoian San Andres batailoikoak etxean

  Juanita Etxaniz Muguruza (1923) Markina-Xemein

  Gerra sasoian, frontea etxe ondoan eduki zuten Juanitaren familiakoek. San Andres batailoikoek euren etxean egiten zuten lo eta haiek babesten zituzten CNTkoak txahalen eske etortzen zirenenean.

• Tratu ona soldaduekin

  Juanita Etxaniz Muguruza (1923) Feli Pagaegi Eizagirre (1928) Markina-Xemein

  Feliren etxean milizianoak eduki zituzten ganbaran. Jateko asko edukitzen zuten haiek eta Feli sarritan joaten zitzaien jatekoa eskatzen. Etxean eduki zituzten soldaduak euskaldunak ziren, on-onak.

• Mandazainei eskatzen zizkieten zigarroak neska-mutilek

  Juanita Etxaniz Muguruza (1923) Markina-Xemein

  Mandazainek ('burreroek') astoa kendu zioten Juanitaren familiari frontera eramateko. Hala ere, tratu ona zeukaten eurekin. Neska-mutilek zigarroak eskatzen zizkieten eta horrela ikasi zuten eurek erretzen.

• Milizianoen jatekoa

  Juanita Etxaniz Muguruza (1923) Feli Pagaegi Eizagirre (1928) Markina-Xemein

  Milizianoek ondo jaten zuten: bildotsak labean erreta, arroza, garbantzuak eta dilistak. Dirua ematen zieten etxekoei jatekoen truke.

• Gerran lanean

  German Ibarluzea Aurre (1921) Derio

  Gerra sasoian, berak 14 urte zituen eta lubaki (trintxera) batera lan egitera joan behar izan zuen. Hara, menditik zihoala, bonba bi bota zituzten eta denek korrika egin zuten ihes. Anaia bat eta bera Bilbora joan ziren izeko batenera, eta han gelditu ziren nazionalak sartu arte.

• Hainbat batailoi herrian

  Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein

  Bere osaba izan zen gerra denborako alkatea; baina erbestera joan behar izan zuen, eta 15 urtez egon zen kanpoan. Bere aita gasolindegiko arduraduna izan zen. Komentuak-eta batailoiz bete ziren, asko boluntarioak izan ziren; horietako batzuk aipatzen ditu.

• Gerrak apurtutako bizitzak

  Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein

  Gerrak denei apurtu zien bizitza, zituzten plan edo asmo guztiak bertan behera gelditu ziren.

• Gerran, baserriko lanetan

  Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein

  Gerra garaian, Aulestin zelan bizi izan ziren kontatzen du. Baserriko beharrak egiten zituzten batik bat. Aulestiko bizimodua asko gustatzen zitzaion. Askotan egunkariak banatzen zituenarekin joaten zen Aulestira eta denboraldi luzeak pasatzen zituen bertan.

• Bonbardaketan, haurra galdu zuen amak

  Juan Kruz Garate Garate (1926) Otxandio

  Gerra garaian, bonbardaketa izan zenean, bere ama haurdun zegoen; baina bonbetatik babesten zebilela, haurra galdu zuen.

• Umetako jolasak. Eskolan bereizketak

  Pilar Askorbebeitia Urigoitia (1932) Miren Gallastegi Ajuriagerra (1932) Otxandio

  Bildots hezurrekin aritzen ziren jolasean, sakan. Tokerrika jolasa azaltzen dute. Bat-bi-hiru lauka (gorde eta topatzera) eta sokasaltoka ere jolasten ziren. Eskolan hasi zirenean, dena erdaraz izaten zen. Eskolan gailetak ematen zizkieten, baina gorrien umeek gutxiago jasotzen zituzten. Bereizketa handia omen zegoen, Gorriak edo “Bizkaitarrak” alde batetik, eta Karlistak bestetik.

• Milizianoak etxeko soroan

  Domingo Euba Sagastigordia (1924) Amorebieta-Etxano

  Gerra garaian, hiltzeko beldurrik ez zutela izaten dio. Etxe aurreko soroetan trintxerak egin zituzten eta beraien etxeko atarian munizioa pilatu zuten. Munizioa eramaten laguntzearren, tabakoa eta pattarra ematen zizkieten.

• Tabakoa, pattarra eta tiroak debalde

  Domingo Euba Sagastigordia (1924) Amorebieta-Etxano

  Tabakoa eta pattarra ematen zizkieten debalde "Gorriek". Pattar hari "saltaparapetos" esaten zioten. Fusilarekin hamar tiro egiten lagatzen zioten.