Gerraren eragina

• Fusilarekin jolasean ibili zenekoa

  Bittori Zabala Zalakain (1924) Andoain

  Gerran, soldaduak izan zituzten etxean. Behin, Bittori fusilarekin jolasten aritu zen, soldaduaren laguntzaz: soldaduaren kaskoari ematea zuen helburu; baina, nahi gabe, ahatea hil zuen. Errieta galanta jaso zuen orduan. Gogoan du soldadu hura, Silvio.

• Gerran ezagututako soldaduekin egindako harreman ona

  Bittori Zabala Zalakain (1924) Andoain

  Gerran, soldaduak etxean izan zituzten, naparrak ziren, eta janari asko zeukaten. Sarjentuari asko gustatzen zitzaion txokolatea, eta amak egunero prestatzen zion, 20 xentimoren truke. Sarjentu harekin izandako anekdotak kontatzen ditu. Gerora, gerra bukatu eta gero, bi soldadu bisitan etorri ziren etxera.

• Aitak soldaduentzako janaria eraman behar

  Bittori Zabala Zalakain (1924) Andoain

  Gerran, soldaduak etxera etorri zirenekoa gogoan du. Aita egunero joaten zen alondegira, karga hartu eta Asu baserrira janaria eramatera. Horren trukean, txartel bat ematen zioten; baina, gerora, ez zuen inoiz kobratu.

• Etxeko soldaduen aholkua eta babesa

  Bittori Zabala Zalakain (1924) Andoain

  Gerran, soldaduak izan zituzten etxean. Oso jatorrak ziren. Donostiako familiartekoak leku segurura eramateko aholkatu zieten soldaduek, baita hartarako laguntza eskaini ere; baina, azkenean, etxekoak ez ziren atrebitu.

• Soldaduei nork esango ezetz?

  Bittori Zabala Zalakain (1924) Andoain

  Etxean, soldaduak izan zirenean, beldurra izan zuten hasieran. Nork esango ezetz haiei? Beste etxe batzuetan ere izan ziren soldaduak; eta, haietako batzuetan, lapurreta handiak egin zituzten. Inork ez zien aurre egin haiei, errespetua jartzen baitzuten.

• Pospolinetako erretratua I

  Xalbadora Roldan Iturrioz (1922) Andoain

  Gerra sortu zenean, ehule jantzia, pospolinetakoa, aitak zaku batean sartu eta erre egin zuen. Bera negarrez. Erretratua erakusten du. Pospolinak eta ezpata dantzariak.

• Pospolinak eta ehuleak

  Xalbadora Roldan Iturrioz (1922) Andoain

  Pospolinen jantzia entregatu eta ehulearena eman zioten, 14 urterekin. Atotxara joatekoak ziren, dantzara. Gerra hasi, eta aitak erre egin zion jantzia. Hortxe bukatu ziren dantzak. Neska handiak, ehule. Arku dantza, sagar dantza...

• Gerrak hezkuntzako planak hankaz gora jarri zituen

  Roke Etxeberria Alkain (1928) Andoain

  Andoaingo Etxeberrieta auzoa eta Andoain bera nolakoak ziren azaltzen du. Eskola bat bazen Etxeberrietan, maisu batekin ibiltzen ziren denak. Gerra hasi zenean, maisuak alde egin zuen eta fraideetara joan ziren orduan ikastera. Neskek aparte ikasten zuten maistrarekin. Gaztelaniaz ikasten zuten eskolan. Aita nazionalista izateagatik, gerra garaian harrobira bidali zuten; diru gutxi zuten orduan, eta osabak ordaindu zuen Rokek fraideetan jasotako heziketa. Gerra garaian anaia bat hil zitzaion, eta bestea "Batallón de Trabajadores"en sartu zuten.

• Gerra hasi zenean, eskolan ziren

  Erramun Ansa Zinkunegi (1928) Andoain

  Gerra hasi zenean, Erramunek 8 urte zituen. Urte hartan hasi zen La Salle ikastetxean ikasten, eta gerra hasi zen egunean eskolan zer esan zieten gogoan du. Azaroan hasi ziren berriro eskolan.

• Soldaduentzako janaria

  Erramun Ansa Zinkunegi (1928) Andoain

  Noizbait soldaduak etorri ziren ganadua kentzera etxera, mendian zeuden soldaduak elikatzeko. Mendira bitan joan ziren Erramunen etxekoak idiarekin eta gurdiarekin soldaduei janaria eta armak eramatera; bidean tiro egiten zieten eta orduan pasatako estutasunak kontatzen ditu. Astero soldaduentzako janaria eraman behar izaten zuten alondegira.

• Botoa "sekretua eta librea"...

  Erramun Ansa Zinkunegi (1928) Andoain

  Denboraldi bat soldadu nazionalentzako janaria ematen pasa ostean, 2.000 pezetako isuna jarri zieten beraiei eta inguruko baserriei; baserritar karlistei ez, ordea. Garai hartan, botoa ez zen librea: beraiek maizter ziren baserrian, eta nagusiak esaten zien nori bozkatu. Beldur handia zegoen lehen, jende xumeak ez zuen babesik jauntxoen aurrean.

• Kaletik baserrira joan zirenekoa

  Juan Bautista Aizpurua Ormaetxea (1936) Andoain

  Gerra garaian, jende askok egin zuen alde Andoaindik, etxe huts asko gelditu ziren. Anai-arreba gazteagoak jaio zirenerako, kale nagusian bizi ziren beraiek, etxe huts batean. Geroago, aitak lur batzuk erosi zituen, han baserria eraiki eta baserriko bizimodutik bizitzeko.

• Soldaduekin tratu ona zeukaten

  Joxe Forcada Arrieta (1930) Andoain

  Gogoan ditu gerra garaiko soldaduak; haiekin bazkaldu izan zuten eta tratu ona zeukaten. Soldaduak tiroka aritzen ziren; "pakun" hotsa egiten zuten tiroek. Gogoan du tiro haietako batek lagun bati hankan egindako zauria.

• Soldaduak inguruko baserrietan

  Felix Zabala Zalakain (1928) Andoain

  Gerra denborako oroitzapenak. Soldadu batzuk inguruko baserrietan egon ziren. Aldian-aldian, idizaleek kaletik jana hartu eta baserrietan zeuden soldaduei eraman behar izaten zien. Felixen aitari tokatzen zitzaionean joaten zen soldaduei jana eramatera.

• Gerra hasi, aitak alde egin eta gasolindegia galdu

  Joxeba Amutxastegi Aranzabal (1927) Andoain

  Gerra etorri zenean, aitak alde egin zuen; familia Olazabalgo baserrira joan zen. Andoaingo zubia bota egin zuten dinamitarekin eta orduko oroitzapenak kontatzen ditu. Beraien gasolindegiko gasolina kendu eta beste gasolindegikoei eman zieten.

• Fusilatu zituztenen istorio tristeak

  Joxeba Amutxastegi Aranzabal (1927) Andoain

  Soldaduak hilabetez eduki zituzten etxean, baina bitarte horretan ez zuten alde egiterik pentsatu. Andoainen fusilatu zituzten gizon batzuei buruz hitz egiten du: ez zuten errurik eta horregatik beldurrik ere ez; baina horrek ez zien bizia salbatu.

• Umea izanda ere, gerran sufritutakoa

  Joxeba Amutxastegi Aranzabal (1927) Andoain

  Nahiz eta gerra garaian umea izan, asko sufritu zuen Joxebak. 11 urte zituztela, komunio handia egin zutenean, Joxe izena hartu behar zuela esan zioten.

• Gerra hasi, eta beraiek Kale Txikira

  Martin Aranburu Artano (1926) Andoain

  Gerra hasi zeneko oroitzapenak gogoan ditu. Etxetik alde egin zuten, eta Kale Txikira jaistea erabaki zuten. Garai hartan, ez zekiten askorik gerrako bandoei buruz.

• Beraiek Kaletxikin, eta ganadua baserrian

  Martin Aranburu Artano (1926) Andoain

  Gerra garaian, Kaletxikin egon ziren, eta beraien ganadua zaintzeko nola moldatu ziren azaltzen du.

• Soldaduak etxean izan zituzteneko janaria

  Fermin Belamendia Arrillaga (1929) Andoain

  Soldaduak izan zituzten etxean gerra garaian. Soldaduek janari pila bat ekarri zuten; eta, gero, dena udaletxera jaitsi behar izan zuten. Janaria ez zen falta izaten orduan. Behin, soldaduak baserriko txekorra eramaten saiatu ziren; baina buruzagiak itzuli egin zien.