Gerraren eragina

  • Juanita Etxaniz Milizianoen jatekoa

    Juanita Etxaniz Muguruza (1923) Feli Pagaegi Eizagirre (1928) Markina-Xemein

    Milizianoek ondo jaten zuten: bildotsak labean erreta, arroza, garbantzuak eta dilistak. Dirua ematen zieten etxekoei jatekoen truke.

  • German Ibarluzea Gerran lanean

    German Ibarluzea Aurre (1921) Derio

    Gerra sasoian, berak 14 urte zituen eta lubaki (trintxera) batera lan egitera joan behar izan zuen. Hara, menditik zihoala, bonba bi bota zituzten eta denek korrika egin zuten ihes. Anaia bat eta bera Bilbora joan ziren izeko batenera, eta han gelditu ziren nazionalak sartu arte.

  • Elisabet Aretxabaleta Hainbat batailoi herrian

    Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein

    Bere osaba izan zen gerra denborako alkatea; baina erbestera joan behar izan zuen, eta 15 urtez egon zen kanpoan. Bere aita gasolindegiko arduraduna izan zen. Komentuak-eta batailoiz bete ziren, asko boluntarioak izan ziren; horietako batzuk aipatzen ditu.

  • Elisabet Aretxabaleta Gerrak apurtutako bizitzak

    Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein

    Gerrak denei apurtu zien bizitza, zituzten plan edo asmo guztiak bertan behera gelditu ziren.

  • Elisabet Aretxabaleta Gerran, baserriko lanetan

    Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein

    Gerra garaian, Aulestin zelan bizi izan ziren kontatzen du. Baserriko beharrak egiten zituzten batik bat. Aulestiko bizimodua asko gustatzen zitzaion. Askotan egunkariak banatzen zituenarekin joaten zen Aulestira eta denboraldi luzeak pasatzen zituen bertan.

  • Juan Kruz Garate Bonbardaketan, haurra galdu zuen amak

    Juan Kruz Garate Garate (1926) Otxandio

    Gerra garaian, bonbardaketa izan zenean, bere ama haurdun zegoen; baina bonbetatik babesten zebilela, haurra galdu zuen.

  • Pilar Askorbebeitia Umetako jolasak. Eskolan bereizketak

    Pilar Askorbebeitia Urigoitia (1932) Miren Gallastegi Ajuriagerra (1932) Otxandio

    Bildots hezurrekin aritzen ziren jolasean, sakan. Tokerrika jolasa azaltzen dute. Bat-bi-hiru lauka (gorde eta topatzera) eta sokasaltoka ere jolasten ziren. Eskolan hasi zirenean, dena erdaraz izaten zen. Eskolan gailetak ematen zizkieten, baina gorrien umeek gutxiago jasotzen zituzten. Bereizketa handia omen zegoen, Gorriak edo “Bizkaitarrak” alde batetik, eta Karlistak bestetik.

  • Txomin Euba Sagastigordia Milizianoak etxeko soroan

    Domingo Euba Sagastigordia (1924) Amorebieta-Etxano

    Gerra garaian, hiltzeko beldurrik ez zutela izaten dio. Etxe aurreko soroetan trintxerak egin zituzten eta beraien etxeko atarian munizioa pilatu zuten. Munizioa eramaten laguntzearren, tabakoa eta pattarra ematen zizkieten.

  • Txomin Euba Sagastigordia Tabakoa, pattarra eta tiroak debalde

    Domingo Euba Sagastigordia (1924) Amorebieta-Etxano

    Tabakoa eta pattarra ematen zizkieten debalde "Gorriek". Pattar hari "saltaparapetos" esaten zioten. Fusilarekin hamar tiro egiten lagatzen zioten.

  • Txomin Euba Sagastigordia Etxeratutakoan, erreketeak bertan

    Domingo Euba Sagastigordia (1924) Amorebieta-Etxano

    Nazionalak heldu zirenean, gizonezkoak koba batean egon ziren ezkutuan. Etxe inguruan zuloak egiten zituzten, babesleku modura. Etxea errekete nafarrez beteta topatu zuten. Jaten ematen zieten berari eta beste bi mutikoei.

  • Itziar Ajuria Garate Errepublika sasoian eskola publikotik mojetara

    Itziar Ajuria Garate (1924) Elgoibar

    Satur maistrarekin ibili zen lehenbizi eskolan. Ehun ume inguru ibiliko zirela dio. Eskola publikoan jarraitu zuen. Han izan zuen azken irakaslea Priscila Pinedo izan zen. 1931n, Errepublika aldarrikatu zenean, gurutzeak kendu zituzten eskoletatik eta amak ezin zuenez hori onartu, Ospitaleko mojengana eraman zuen. Garai hartan 14 urtera arte ikasten zen. 1935-1936 ikasturtea galdu egin zuten gerraren eraginez eta, horregatik, 15 urterekin beste urtebetez eskolak eman zizkieten. Amari eskola publikora itzuli nahi zuela esan zion eta Priscila Pinedo maistrarengana itzuli zen. Maistra oso ona zen. Bera ere ikasle ona zen.

  • Itziar Ajuria Garate Gerra Zibileko bizipenak

    Itziar Ajuria Garate (1924) Elgoibar

    Gerra zibila hasi zenean aita Batzokiko lehendakaria zen eta horregatik zalantzan egon zen ihes egin ala ez. Orduko bizipenak. Soldaduak etxean hartu behar izaten zituzten. Hasieran bi errekete etorri zitzaizkien etxera eta herria "kristautzera" zetozela esan zieten. Bere ama asko haserretu zen, oso kristaua zen eta. Beste behin soldaduek esan zieten bi espia harrapatu zituztela. Berehala hil zituzten.

  • J A Billar Gerraren eraginak

    Jose Antonio Villar Oiarzabal (1939) Oñati

    Amak esaten zuen gerran denak biktimak izandakoak zirela. Beraien etxean amorru eta gorrotorik egon ez bazen ere, beste etxe batzuetan ez zen horrela gertatzen.

  • Puri Arrondo Gerra aurreko eta gerrako kontuez ez zen hitz egiten

    Puri Arrondo Odriozola (1952) Bergara

    Gerra aurretik, batzokian antzerkira joaten ziren. Gerra aurreko eta gerrako kontuez ez zen etxean hitz egiten. Aita hil eta gero jakin ditu hainbat kontu.

  • Ramon Irastorza Gerrak familia banatuta

    Ramon Irastorza Artola (1927) Irun

    Ramonen sei anaietatik bi anai Gobernuarekin joan ziren gerrara eta beste bi erreketeekin. Denak iritsi ziren salbu etxera, baina Gobernuarekin gerrara joan zirenek bortxazko lanak egin behar izan zituzten bi urtez Euskal Herritik urruti.

  • Eufemi Agirreamalloa Miliazianoekin karta-jokoan

    Eufemi Agirreamalloa Kaltzakorta (1930) Markina-Xemein

    Bere jaiotetxetik, Barinaga auzotik, oso gutxitan etortzen zen Markinara; izan ere, bost kilometroko distantzia dago. Bere lehen akordua soldaduak ikustearena da, milizianoak ziren eta karta-jokoan aritzen ziren eurekin. Frontea hurre zuten, beste aldean, Kalamua mendiaren beste aldean, egon ziren Francorenak.

  • Isabel Arana Barandiaran/Jexuxa Barandiaran Gerra garaiko zorriak eta ile mozketak

    Isabel Arana Barandiaran (1928) Jexuxa Barandiaran (1924) Ataun

    Gerra ostean, eskolan zorriak egoten ziren, soldaduek han lo egiten zutelako. Ixabelen amak ur irakinetan sartzen zituen anaiaren gerrako arropak, zorriak hiltzeko. Jexuxaren anaia eta senarra ere eraman zituzten soldadu gerrara. Gerra ondorenean, emakumeei ilea moztu zietela kontatzen du Jexuxak. Ixabelek dio, eskoletan ilea mozten zietela euskaraz egiteagatik.

  • Juanita Lejarreta Eibarrera azokara joateko, "salbokonduktoa" behar

    Juanita Lejarreta Garro (1920) Berriz

    Eibarrera azokara joateko "salbokonduktoa" lortzeko, Bidazpira joan behar izaten zen eta Felipe Alberdi alkateak, Manuel Aranak eta Angel Duraldek sinatu behar izaten zuten baimena. Joateko baimena bakarrik ematen zioten eta bueltarako beste bat eskatu behar. Oinez egiten zuten bidea; orduan bizikleta zuena markesa izango zela dio.

  • Juanita Lejarreta Gerra hasierako oroitzapenak

    Juanita Lejarreta Garro (1920) Berriz

    Gerra zibila hasi zeneko oroitzapenak kontatzen dituzte Juanitak eta Pilarrek. Lehenengo milizianoak etorri ziren eta gero nazionalistak. Kanoiak jarri zizkieten baserri inguruan. Gerra sasoiko kanta abesten du Juanitak: "Los rojos corren como conejos caminito a Santander".

  • Soldadu zauritu eta hildakoak gurdietan eramate zituzten

    Gloria Ansuategi Aldekoa (1918) Berriz

    Berrizera tropak nondik sartu ziren eta etxe ondotik pasatu ziren. Soldadu euskaldun batzuk izan zituzten etxean. Zaurituak komentura nola eramaten zituzten gogoratzen da. Peña Lemona.