Gerraren eragina
-
Gerra sasoiko elikagai eza, beldurra eta debekuak
Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta
Ez daki gaztetan nola zuen hainbeste indar, gerra sasoian ganorazko otordurik ia ez zuten egiten eta. Amak arroza lortzen zuen; Txinatik ekartzen omen zuten. Porruak izaten zituzten ortuan, baina sasiekin tapatuta, bestela bonbak botako zizkietelako. Arroza porruekin jaten zuten. Ganadua gauez ateratzen zuten kanpora, zerbait jan zezaten. Ez zuten ez belarrik eta ez pentsurik. Bi urtean ez zieten utzi ezer landatzen.
-
Gerra sasoian "Historia sagrada" irakurri zuen
Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta
Nebak gerratean ibili zirenean, haien eskolako liburuak aurkitu zituen: "Historia Sagrada", bi liburuki. Ordurako bazekien irakurtzen eta oso-osorik irakurri zituen. Gaztelaniaz hitz egiten ez zekien artean eta buruarekin erantzuten zuen bai ala ez.
-
Fabrikan zauritu eta Legorburu medikuarengana
Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta
Fabrikan ibili zen lanean. Behin hatzean min hartu zuenean Legorburu medikuarengana bidali zuten. Bera medikuaren etxean neskame lanean jarduna zen gerra zibil amaieran. Medikuak ultzera bat zuen osabari esan zion ezin ziola ebakuntzarik egin eta militarrengana joateko. Osabak nahiago izan zuen hil, militarren esku jarri baino.
-
Lehengusua gerratean panteoiak egiten
Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta
Lehengusu bati aitak marmolarekin panteoiak egiten irakatsi zion. Soldadu egon zenean, halako lanetan ipini zuten eta ez zuten frontera eraman.
-
Senarra ondo bizitzen ohitu zen soldadu egon zen denboran
Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta
Senarrak zazpi urte egin zituen soldadu. Lehenbizi milizianoekin pare bat urtean. 25 urterekin artean soldadu zegoen. Bizitzako egunik txarrenak eta onenak bertan pasa omen zituen. Furrier lanean ibili zenez, bizimodu ona izaten ohitu zen, jateko nahikoa izaten zuelako eta dirua ateratzeko bideak ere egiten zituelako. Komandantearen inguruko kontuak. Irunera joaten ziren dantzaldietara. Handik itzulitakoan, ez zuen fabrikako lan loturik nahi eta artaldea jarri zuen. Gehienetan emazteak eta semeak zaintzen zizkioten ardiak.
-
Gerra sasoian galdutako eskolak gerraostean berreskuratu
Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta
Bost urterekin hasi zen eskolan. Gerra denboran ia bi urtez ez zuten eskolarik izan. Hori dela eta, Francok 15 urtera arte luzatu zien eskola. Zortea izan zuela dio, bera ia 16 urtera arte ibili zelako eskolan.
-
Aita gerran eta beraien etxean
Carmelo Cedrun Otxandategi (1930) Iurreta
Aita gudari izan zuen Espainiako Gerra Zibilean, eskopeta eskuetan ibili zen Francoren tropen kontra. Oromiñon ere bi bandoetako jendea omen zegoen. Abioiak zetozenean, zubi azpian ezkutatzen ziren.
-
Barrutin bizi zen militarra
Bittori Zarrabeitia Lauzirika (1926) Kortezubi
Errazionamenduan, produktu ugari jasotzen zituzten; eta jasotakoa ezkutatuta eramaten zuten, ez konfiskatzeko. Barrutin militar bat bizi zen; eta, lau ume zituenez, Bittoriren ortutik eta solotik-eta gura zutena hartzen zuten. Militar horrek bertatik pasatzen zen jendeari konfiskatu egiten zien, baina beraiei ez.
-
Militar batzuek neska gazteei eraso egiten zieten
Bittori Zarrabeitia Lauzirika (1926) Kortezubi
Bonbardaketa osteko lehenengo egunetan, tiroketak-eta entzuterakoan, errama azpietan ezkutatzen ziren soloetan eta karkabetan. Soldaduengandik-eta babesteko, neskei erasotzen zieteleko-edo, osaba-izeko batzuen etxean egon zen militarrak sartu zirenean. Mairuek ospe txarra zuten, neska gazteak bortxatzen zituztela zioten; mairuak Gernikako Mertzeden zeuden.
-
Soldadu italiarrekin hartu-eman ona
Bittori Zarrabeitia Lauzirika (1926) Kortezubi
Soldadu italiarrek makarroiak ematen zizkieten jateko, eta galiziarrek gisatua. Joan zirenean, armairu bat jatekoz beteta utzi zieten. Soldadu italiarrak onak zirela dio, bere amamari "Nona" deitzen zioten. Ondo zaindu zituzten, mairuak hurbiltzen zirenean ez zieten etxetik irteten uzten.
-
Errazionamendua; Barrutin lurperatutako militarra
Bittori Zarrabeitia Lauzirika (1926) Kortezubi
Errazionamendua zer zer azaltzen du. Herriko hainbat txokotan banatzen zuten: Ganen, Barrutin, Elizalden... Behin, militarrak sartzerakoan, bere amama taloak egiten egon zen eta talo guztiak jan zizkieten. Orduan, izekoren dendan gaileta-kutxa bat hartu eta handik alde egin zuten. Horietako militar bat hil egin zuten eta bertan lurperatu, Patxikoneko ortuan. Zehatz-mehatz daki zein den lurperatutako leku hori.
-
Donostiatik Lasartera bueltatu, eta gerra hasi zen
Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria
Gerra hasi aurretik neskame zegoen. Josten ikasi nahi zuen, eta etxera bueltatu zen. Josten jakitea inportantea zen. Traperian hasi zen gero josten ikasten, Lasarten. 18 urterekin hasi zen mutilarekin. Gerra hasi zeneko kontuak. Astebetean mutila ikusi gabe, beldurrez. Borrokak. Aitak esan ziona. Loiolara joan zen.
-
Santanderren, itsasontzirako izena eman
Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria
Santanderrera iristean, laranjak jaten. Udaletxeko ilaran. Kale-garbitzaile baten etxera joan ziren; oso behartsuak ziren, armairurik ere ez zuten. Gerrako mutilatuek ez zuten ilaran zain egon beharrik jana lortzeko. Itsasontziz kanpora joateko apuntatu zuen senarrak. Pinton London itsasontzian joan ziren Frantziara; ikatza zeraman.
-
Michelin militarizatuta
Rafael Ollokiegi Yeregi (1937) Lasarte-Oria
Jende asko gerrara joan gabe gelditu zen, Michelin militarizatu egin zutelako. Industriak Lasarte salbatu du Rafaelentzat.
-
Azkueren "Ardi galdua" lana
Mari Jose Olaziregi Alustiza (1963) Lasarte-Oria
Euskara estandarraren falta zegoen. Azkueren 1918ko "Ardi galdua" aipatzen du; ingelesaren alde kokatzen da, euskaldunek haien artean euskaraz egin behar dutela dio. Kolpe militarrak dena lehertzen du.
-
Soldaduak Lazkaora sartu zirenekoa
Santiago Garmendia Insausti (1921) Lazkao
Soldaduak Lazkaora sartu zirenean, Dukeren palazioan sartu ziren. Biraoka sartu ziren herrian, Ataundik behera. Lazkaon ez zuten ezer apurtu.
-
Gerra hasiera Gaztelun
Maria Albizu Irizar (1908) Leaburu
Gerra hasi zenean, Gaztelun zegoen. Gorriak Leaburun izan ziren. Gero Tolosaldera pasa zen. Soldaduak Nafarroatik etortzen ziren. Etxean egoteko esaten zuten. Beraiek lanean jarraitu zuten, baina ez zuten beldurrik pasa. Nafarrak euskaldunak ziren. Soldaduak esnea eta arrautzen bila etortzen zitzaizkien.
-
Hainbat tokitan morroi ibilia
Cipriano Diaz de Mendibil Biteri (1924) Legutio
Gerra denboran, Zipriano Elosun egon zen morroi. Ondategin, Uribarri Ganboan eta Duran ere egon zen morroi.
-
Gerraostean, etxera buelta...
Cipriano Diaz de Mendibil Biteri (1924) Garbiñe Diaz de Mendibil Biteri (1932) Legutio
Nafarrateko errota etxe handia zen, bi bizitza zituen. Gerra denboran, etxetik ihes egin behar izan zuten. Soldaduek ganaduak kendu zizkieten. Zenbat ganadu zuten aipatzen dute: lau behor, bost behi, idi bi, 19-20 ahuntz, 10 txerri eta oiloak. Etxera bueltatu zirenean, erabat txikituta zegoen dena: ateak apurtuta, satsez betea, lastategian zorriak...
-
Francok herri bat hartzerakoan eskolan ospatzen zuten
Jose Saenz de Biteri Saenz de Biteri (1925) Legutio
Gerra garaian, Francoren tropek herri bat hartzen zutenean, eskolan banderak eskuan hartuta ospatzen zuten.