Gerraren eragina

• Abertzaleak eta mehatxuak

  Julian Arruti Ezenarro (1926) Azpeitia

  Herriko giroa nolakoa zen gerra denboran. Abertzaleek mehatxuak jasotzen zituzten. Julianen anaia zaharrenak zortzi egun egin zituen kartzelan.

• "Salvoconducto"a

  Julian Arruti Ezenarro (1926) Azpeitia

  Gerra denborako kontuak. Bidaiatu ahal izateko "salvoconducto"a, baimena... eskatu behar izaten zen komandantzian. Familiako altzari lantegia berriz martxan jarri zutenean, altzariak saltzera joateko "salvoconducto"a eskatzera joaten zen Julian. Komandantzia bi tokitan egon zen: lehenengo, beterinarioaren etxean (errekisatu egin zioten), eta, gero, Enparan jauregian. Egunerokoan diruarekin zer arazo izaten ziren aipatzen du.

• Nazionalek herri bat hartzean, zezenak Azpeitian

  Julian Arruti Ezenarro (1926) Azpeitia

  Gerra denborako kontuak. Nazionalek herri bat hartzen zutenean, zezenak ateratzen zituzten Azpeitian. Bizkaian borrokan ibilitako gudariak Ondarretako kartzelara eramaten zituzten.

• Azpigarri-meta azpian ezkutatuta

  Gregori Ajuriagojeaskoa Loroño (1913) Muxika

  Gerra denboran, patata errekisatu egiten zuten. Etxerako patata gordetzeko, bere nebak azpigarri-metari azpian laku egiten zion bertan gorde ahal izateko. Frontea zetorrela-eta, bere neba alboko pinudi batera joan zen tapaki batekin bertan ezkutatzera; baina, beldurtuta, etxera bueltatu zen. Neba ere azpigarri-meta horretan ezkutatu zen. Auzokoak azpigarria eramaten hasi zirenean, handik irten behar izan zuen.

• Gerra hasiera eta Gernikako erasoa

  Serafin Baraiazarra Albizu (1929) Muxika

  Gerra hasierako oroitzapenak. Ama autobusez etxera heldu zen, eta berak esan zien gerra hasi zela. Beraien etxean ere izan zituzten soldaduak. Gernikako bonbardaketako egunean harako bidean ikusi zituen hegazkinak. Bere aita Gernikan zen.

• Gerrako beldurren ondorio

  Jose Mari Anitua Lejardi (1924) Markina-Xemein

  Gerra Zibila oso gogorra izan zen. Behin erreketeei seinaleak egiten zizkietelakoan, argiak amatatzeko esan zieten, baina karburua eta farola baino ez zuten erabiltzen. Bere arrebak, beldurraren beldurrez, ihes egin zuen. Ez zuten ezer jakin eta oso arduratuta egon zen. Hurrengo egunean bueltatu zen etxera.

• Milizianoak etxean eta herrian

  Jesusa Anitua Lejardi (1926) Jose Mari Anitua Lejardi (1924) Markina-Xemein

  Beraien etxean milizianoak egon ziren, Txorierri aldekoak. Normalean domeketan joaten ziren jatera. Euretako batek esan zien behin mairuak heltzear zeudela, eta horixe gertatu zen. Miliziano eta errekete asko heldu ziren herrira. Erreketei beldurra zieten.

• Soldaduak kalean zein etxean

  Jesusa Anitua Lejardi (1926) Jose Mari Anitua Lejardi (1924) Markina-Xemein

  Soldaduak Markinako kaleetan barrena pausuak markatzen ikusi zituen lehenengo aldian, "¡Viva Franco, arriba España!" esan zuen sarjentua markinarra zen. Soldadu asko ibili zen kaleetan zein baserrietan.

• Gerran, baserria frontetik gertu

  Angela Garmendia Arrieta (1927) Urnieta

  Gerra garaian, soldaduen arteko borroka izan zen beraien baserritik gertu. Beraienera etorritako soldadu askori eman zieten kafea. Borroka hartan hil zituzten mutil batzuen istorioa kontatzen du. Baserri batzuetan, oso gaizki pasa zuten soldaduen etorrerarekin.

• Kantabriatik Bilbora

  Felipe Martitegi Iturrioz (1919) Muxika

  Kantabrian morroi lanetan zebilela, Aparecidan, mediku baten etxean, egon zen. Nazionalak sartu zirenean, mediku hori alkate jarri zen. Orduan, etxera bueltatu ziren, Bilboko bidea erraztu baitzieten. Gorozikako batek Bilbon zuen taberna eta harengana joan ziren.

• Peñaflorida institutura ikastera

  Maria Luisa Agirre Azurmendi (1919) Tolosa

  Maria Luisaren aitak trenean egiten zuenez lan, Maria Luisak ez zuen trenik ordaindu behar izaten. Eskola bukatutakoan, Donostiara joan zen Peñaflorida institutura ikastera. Orduan hasi zen gerra zibila, baina Donostia nazionalek azkar hartu zutenez, ez ziren eten ikasketak.

• Gerra garaia umeen ikuspegitik

  Joxe Mari Gorrotxategi Pikasarri (1929) Tolosa

  Gerra hasi baino aste batzuk lehenago, Jaunartzea egin zuen. Gerra aurreko garaietan izandako manifestaldiak gogoratzen ditu. Gerra hasi zenean, umea zen eta ez zen gehiegi ohartu. Familietan tragedia handiak bizitu ziren; haietako batzuk gogoratzen ditu.

• Gerran eskola utzi behar

  Maria Eugenia Uriarte Urretabizkaia (1925) Tolosa

  Eskola dotrina baino inportanteagoa zen. Eskolan denetarik ikasten zuten. Javierrek eskola agudo utzi zuen, gerra zela-eta. Anaia Langileen Batailoietan izan zuen eta aita gaixo. Hori dela-eta, etxean bere jornala behar zen.

• Gerrako kontuak

  Maria Dolores Larrañaga Beloki (1923) Tolosa

  Gerrako kontuak. Behin, zuhaitz baten azpian ezkutatu zen bonbak jaurtitzen ari zirelako. Alegiara joaten ziren etxerako irin bila.

• Hegazkinak bonbak botatzen

  Maria Dolores Larrañaga Beloki (1923) Tolosa

  Gerra denboran, ez ziren ausartzen etxetik ateratzen. Tiro hotsak, kanoikadak... entzuten zituzten. Arbia egiten ari ziren batean, bonbak botatzen zituen hegazkin bat pasa zen; korrika ihes egiten zuten babes bila. Tiroak izaten zirenean, baserriko hormen kontra jartzen ziren.

• Laskorain kaleko ikastolatik "enseñantzara"

  Xabier Garikano Solabarrieta (1931) Tolosa

  Gerra aurretik, Tolosako ikastolan ibili zen. Laskorain kaleko bizitza batean zegoen ikastola. Gerra hasi zenean, ikastola itxi eta "ensenantza edo jesuitinetan" hasi zen.

• "Bandera nazionala" jarri beharra

  Mariani Izaskun Estanga Uriarte (1933) Tolosa

  Gerra garaia du hizpide. Egun seinalatuetan, "bandera nazionala" jarri behar izaten zen balkoian. Aguazila joaten zen etxez etxe, eta balkoiak apaintzeko agindua ematen zuen.

• Etxez sarritan aldatu

  Mariani Izaskun Estanga Uriarte (1933) Tolosa

  Gerra etorri zenean, Marianiren familia Tolosan geratu ziren. Jende asko alde egin zuen. Etxez sarritan aldatu ziren, Laskurain kaleko etxera joan ziren arte.

• Soldaduekin erdaraz hizketan

  Maria Jauregi Zabala (1921) Tolosa

  Urkizun egon ziren soldaduekin hainbatetan hitz egiten zuten; ahizpa zaharrenak bakarrik zekien erdaraz, eta hari esker moldatzen ziren. Soldadu haiek Nafarroakoak ziren.

• Soldaduak etxean lotan

  Santos Ezeiza Otamendi (1928) Tolosa

  Gerra hasieran, nafarrak etorri ziren eta batzuek Santosen familiaren etxean egin zuten lo lasto gainean; etxekoak beldur ziren etxeak ez ote zuen su hartuko. Soldaduek baserritik presaka egin zuten alde eta bertan utzi zituzten arma pila bat eta aurreko egunean ostutako oilaskoak. Hori ikusita, Santosen familiak inguruko etxeetan banatu zituzten oilaskoak.