Gerraren eragina

  • Juanita Esturo Gerrateko botikina etxean

    Juanita Esturo Orue (1924) Muxika

    Gerratean etxetik alde egin behar izan zuten; eta, etxera bueltatzerakoan, dena hutsik topatu zuten. Beraien etxean gerrateko botikina jarri zuten; hori dela-eta, usain jasanezina egon zen. Martxotik irailera arte egon ziren kanpoan.

  • Joxe Mari Yurramendi Gerra hasiera Urnietan

    Joxe Mari Yurramendi Larburu (1922) Urnieta

    Gogoan du Urnietara gerra heldu zen eguna; jaiegun batez herri aldetik soldadu talde bat sartu zen. Etxera etorri, sabaiko belarra ukuilura ekarri eta haren gainean egin zuten lo: ofizialek logeletan; eta baserrikoek, ahal zen bezala, lurrean. Zortzi egun pasatu zituzten. Arrantxoa nola prestatzen zuten. Hildakoak eta bonbak.

  • Elisabet Aretxabaleta Ezer barik etxe eske

    Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein

    Bere amaren lehengusina bat errota batera ezkondu zen eta bere ahizpa han egon zen gerran. Bere ama bi ume gazteenekaz Markinara bueltatu eta ezer barik utzi zutenez, udaletxean etxe bat eskatu zuen. Elisabet eta bere neba Aulestin geratu ziren.

  • Elisabet Aretxabaleta Neskame zegoela, gosea pasa zuen

    Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein

    Gerra Zibila Aulestin pasa ostean, Gasteizera joan zen neskame. Ez zuen Markinara bueltatu nahi izan, higuina hartu baitzion bere jaioterriari. Urtebetez baino ez zen egon bertan, goseak hil baino arinago, hanka egin baitzuen. 26 pezeta irabazten zituen hilabetean, eta etxekoek amantala baino ez zioten eman.

  • 1542 Euskaraz egiten zuenarentzako kanika

    Patxi Sansinenea Azurmendi (1935) Donostia

    Gerra ostean amaren jaioterrira, Zegamara, joan zen eta bertako eskolan ibili zen. Maisua euskalduna izan arren, ezin zuten euskaraz egin. Kanika bat erabiltzen zuten euskaraz egiten zuena markatzeko. Egunaren bukaeran hatz puntetan erregela batekin jotzen zituzten euskaraz berba egin zutenak. Patxik bazekien gaztelaniaz Bilbon ikasi baitzuen, baina Zegamako gehienek ez zekiten.

  • 1542 Gerraostean etxea okupatuta eta aita hiltzear

    Patxi Sansinenea Azurmendi (1935) Donostia

    Groseko Birmingham kalean bizi ziren, baina gerraostean ezin izan zuten etxera sartu. Errejimenekoak omen ziren etxea okupatu zienak, eta beraiek ez zuten ezertarako eskubiderik ezta kexatzeko ere. Aita gerratik gaixo etorri zen eta laster hil zen. Orduan, Zegamara joan zen amarekin batera, hangoa baitzen ama. Paper-lantegian gutun-azalak egiteko lantegia ere bazuten, eta ama bertako arduradun jarri zuten. Kontu kuriosoa da; izan ere, bere ama abertzalea zen eta lantegikoak ez.

  • Patxi Pagola Gerra garaian, umeak astoaren aurretik

    Patxi Pagola Ibarrola (1933) Urnieta

    Gerra garaian, etsaiak mendian gertu zeuden; eta, janari bila joateko, Patxi joaten zen astoaren aurretik; gizonak joanez gero, tiro egiten zuten soldaduek. Gertuko baserri batera kanoikada sartu eta asto bat geratu zen bizirik.

  • Juan Joxe Azkue Franco Aieten

    Juan Joxe Azkue Iarza (1938) Seberiana Azkue Iarza (1932) Donostia

    Gerrak sufrimendu asko dakarrela uste dute. Gogoan dute nola Franco Aietera joaten zen udan, eta auzoa guardia zibilez bete ohi zela.

  • Julian Arruti 2 Erreketeak eta falangistak

    Julian Arruti Ezenarro (1926) Azpeitia

    Gerra denborako kontuak. Eskola nolakoa zen. Pelaioak eta margaritak. Karlisten kanta bat aipatzen du. Falangistak. Erreketeen hiletetan izugarrizko iskanbilak sortzen omen ziren kalean.

  • Julian Arruti 2 Herriko giroa, gerra denboran

    Julian Arruti Ezenarro (1926) Azpeitia

    Maristek ez zieten uzten euskaraz hitz egiten. Langileen lanuzteak. Grebalarien kanta: "Nagusiyak baino kulpa gehiago langile enbusteruak! Besteren bidez jornala jaso, postutzen ditu diruak!".

  • Julian Arruti 2 Abertzaleak eta mehatxuak

    Julian Arruti Ezenarro (1926) Azpeitia

    Herriko giroa nolakoa zen gerra denboran. Abertzaleek mehatxuak jasotzen zituzten. Julianen anaia zaharrenak zortzi egun egin zituen kartzelan.

  • Julian Arruti 2 "Salvoconducto"a

    Julian Arruti Ezenarro (1926) Azpeitia

    Gerra denborako kontuak. Bidaiatu ahal izateko "salvoconducto"a, baimena... eskatu behar izaten zen komandantzian. Familiako altzari lantegia berriz martxan jarri zutenean, altzariak saltzera joateko "salvoconducto"a eskatzera joaten zen Julian. Komandantzia bi tokitan egon zen: lehenengo, beterinarioaren etxean (errekisatu egin zioten), eta, gero, Enparan jauregian. Egunerokoan diruarekin zer arazo izaten ziren aipatzen du.

  • Julian Arruti 2 Nazionalek herri bat hartzean, zezenak Azpeitian

    Julian Arruti Ezenarro (1926) Azpeitia

    Gerra denborako kontuak. Nazionalek herri bat hartzen zutenean, zezenak ateratzen zituzten Azpeitian. Bizkaian borrokan ibilitako gudariak Ondarretako kartzelara eramaten zituzten.

  • Gregori Ajuriagojeaskoa Azpigarri-meta azpian ezkutatuta

    Gregori Ajuriagojeaskoa Loroño (1913) Muxika

    Gerra denboran, patata errekisatu egiten zuten. Etxerako patata gordetzeko, bere nebak azpigarri-metari azpian laku egiten zion bertan gorde ahal izateko. Frontea zetorrela-eta, bere neba alboko pinudi batera joan zen tapaki batekin bertan ezkutatzera; baina, beldurtuta, etxera bueltatu zen. Neba ere azpigarri-meta horretan ezkutatu zen. Auzokoak azpigarria eramaten hasi zirenean, handik irten behar izan zuen.

  • Serafin Baraiazarra Gerra hasiera eta Gernikako erasoa

    Serafin Baraiazarra Albizu (1929) Muxika

    Gerra hasierako oroitzapenak. Ama autobusez etxera heldu zen, eta berak esan zien gerra hasi zela. Beraien etxean ere izan zituzten soldaduak. Gernikako bonbardaketako egunean harako bidean ikusi zituen hegazkinak. Bere aita Gernikan zen.

  • Jose Mari Anitua Gerrako beldurren ondorio

    Jose Mari Anitua Lejardi (1924) Markina-Xemein

    Gerra Zibila oso gogorra izan zen. Behin erreketeei seinaleak egiten zizkietelakoan, argiak amatatzeko esan zieten, baina karburua eta farola baino ez zuten erabiltzen. Bere arrebak, beldurraren beldurrez, ihes egin zuen. Ez zuten ezer jakin eta oso arduratuta egon zen. Hurrengo egunean bueltatu zen etxera.

  • Jesusa Anitua Milizianoak etxean eta herrian

    Jesusa Anitua Lejardi (1926) Jose Mari Anitua Lejardi (1924) Markina-Xemein

    Beraien etxean milizianoak egon ziren, Txorierri aldekoak. Normalean domeketan joaten ziren jatera. Euretako batek esan zien behin mairuak heltzear zeudela, eta horixe gertatu zen. Miliziano eta errekete asko heldu ziren herrira. Erreketei beldurra zieten.

  • Jesusa Anitua Soldaduak kalean zein etxean

    Jesusa Anitua Lejardi (1926) Jose Mari Anitua Lejardi (1924) Markina-Xemein

    Soldaduak Markinako kaleetan barrena pausuak markatzen ikusi zituen lehenengo aldian, "¡Viva Franco, arriba España!" esan zuen sarjentua markinarra zen. Soldadu asko ibili zen kaleetan zein baserrietan.

  • Angela Garmendia Gerran, baserria frontetik gertu

    Angela Garmendia Arrieta (1927) Urnieta

    Gerra garaian, soldaduen arteko borroka izan zen beraien baserritik gertu. Beraienera etorritako soldadu askori eman zieten kafea. Borroka hartan hil zituzten mutil batzuen istorioa kontatzen du. Baserri batzuetan, oso gaizki pasa zuten soldaduen etorrerarekin.

  • Felipe Martitegi Kantabriatik Bilbora

    Felipe Martitegi Iturrioz (1919) Muxika

    Kantabrian morroi lanetan zebilela, Aparecidan, mediku baten etxean, egon zen. Nazionalak sartu zirenean, mediku hori alkate jarri zen. Orduan, etxera bueltatu ziren, Bilboko bidea erraztu baitzieten. Gorozikako batek Bilbon zuen taberna eta harengana joan ziren.