Gerraren eragina

• Gerrako armak eta umeen jolasak

  Nieves Aranburu Otaegi (1936) Antonio Orbegozo Lizarazu (1928) Usurbil

  Gerrako tiroak eta bonbak gogoan ditu Antoniok. Soinuaren arabera bereizten zuten zer arma motarekin botatakoa zen tiroa. Bonbak nondik botatzen zituzten azaltzen dute. Soldaduek alde egiten zutenean, umeek bolbora biltzen zuten harekin jolasteko.

• Gerran ogia falta ez; gerra ostean bai, ordea

  Benito Aranburu Gaztañaga (1923) Usurbil

  Gerra garaian, maistrak "Madrid hartu zutela" esaten zien pozik. Gerra bukatu zenean, lasaitua hartu zuen, bestela, berak ere frontera joan beharko baitzuen. Gerra garaian ez zuten goserik pasa; okina Oriotik etortzen zen. Gerra ostean, errotak itxi zituzten; horregatik, Mendarora trenez joaten ziren hainbat gazte garia ezkutuan ehotzera.

• Francoren soldaduek Markina hartu zutenekoa

  Juan Arrieta Martinez (1924) Markina-Xemein

  Francoren soldaduak Etxebarritik sartu ziren Markinara eta eurekin batera mairuak ere sartu ziren. Frontoia armez bete zuten eta Karmengo komentua ere kuarteltzat hartu zuten. Egun batean, hirurogei kanoikada baino gehiago bota zituzten Markinan eta etxe bat erre egin zen. Urberuagako bainuetxean, ostera, komunistak zeuden.

• Gerraren eragina

  Angeles Lasa Garmendia (1923) Ordizia

  Zinema zegoen tokian, kartzela jarri zuten. Militarrak eskolako eraikinean egon ziren. Militarrak lerrokatzen ari zirela soldadu bati tiroak ihes egin ziola gogoratzen du. Soldaduak Araman ere egon ziren.

• Gerra denboko beldur-giroa

  Angeles Lasa Garmendia (1923) Ordizia

  Gerra denborako giroa. Beldurra: ez zen ezer galdetzen, ez zen azalpenik ematen. Soldaduak Angeles neskame zegoen tabernara joaten ziren. Soldaduei buruzko kontuak.

• Goserik ez

  Angeles Lasa Garmendia (1923) Rosario Lasa Garmendia (1938) Ordizia

  Gerra denboran ez zuten goserik pasa. Baserrian ez zen jatekorik falta izaten: babarruna, patata, taloa... zerbait izaten zen beti.

• Gerra garaian, Ondarroan inkomunikatuta

  Juanita Zelaia Balenziaga (1918) Markina-Xemein

  Gerra hasi zenean, zazpi hilabetean inkomunikatuta egon zen etxekoekin. Urritik apirilera. Gernika hartu zuten arte. Beste ahizparekin egoten zen, hura ere Ondarroan zegoelako neskame. Pobre bizi ziren: oinutsik umeak, kalean, kalekoak baserrietara jan eske...

• Ondarroan, nazionalak sartu aurreko giroa

  Juanita Zelaia Balenziaga (1918) Markina-Xemein

  Nazionalak urriaren 4an sartu ziren Ondarroara, Debatik. Gerrako giroa: soldadu tolosarrak kantuan, bertako neskek nobioak ere topatu zituzten... Frontea non zegoen, Astarrikan. Bi anaia elkarren kontra, alde banatan borrokan.

• Anaia, soldaduen txofer

  Jexuxa Salegi Oruesagasti (1921) Urretxu

  Gerra garaian, anaia gerrarako deitu zuten; eta, txofer zenez, soldaduak batetik bestera eramateaz arduratzen zen. Soldaduak urte pare bat egon ziren herrian.

• Senideak gerran edo gaixo, eta bera etxera

  Isidoro Mujika Treku (1922) Urnieta

  Gerra hasi zenean, hiru anaia eraman zituzten gerrara deialdi bakarrean. Arrebak karbunkoa harrapatu zuen, eta ez zen gai behiak jezteko. Orduan, Isidoro Aierdin zegoen morroi, eta etxera itzuli behar izan zuen laguntzera.

• Gerrako erasoak: Feliren jaiotetxea erre zuten

  Jesus Barandika Berrojalbiz (1921) Feli Goikoetxea Enbeita (1930) Muxika

  Gerran, kanoiak egon ziren inguruan. Jesusek-eta ganaduak auzoko korta batean gorde zituzten. Felik auzoan egoten ziren tankeak ditu gogoan. Feliren etxea erre egin zuten ganadu eta guzti, eta Kurtzeroko Zubietara joan ziren izeko baten etxera. Gero, gerraostean, Ugarteko Etxebarrin soldaduak izaten zituzten eta nahi beste jateko izaten zuten.

• Gerran soldaduen beldur

  Carmen Irusta Alakano (1922) Muxika

  Espainiako Gerra Zibilean, soldaduak etxe albora agertu zirenean, beldur handia izan zuten. Frontea ondo-ondoan zuten. Behin soldadu bat etxera etorri zenean, korrika egin zuen ihes beldurrez. Arrautza bila-eta joaten zitzaizkien.

• Goikoerrotara diru bila

  Carmen Irusta Alakano (1922) Muxika

  Frontean zeuden nebei dirua bidali behar zien eta ez zuen izaten zer bidali. Goikoerrotara joaten zen bila.

• Gerrateko botikina etxean

  Juanita Esturo Orue (1924) Muxika

  Gerratean etxetik alde egin behar izan zuten; eta, etxera bueltatzerakoan, dena hutsik topatu zuten. Beraien etxean gerrateko botikina jarri zuten; hori dela-eta, usain jasanezina egon zen. Martxotik irailera arte egon ziren kanpoan.

• Gerra hasiera Urnietan

  Joxe Mari Yurramendi Larburu (1922) Urnieta

  Gogoan du Urnietara gerra heldu zen eguna; jaiegun batez herri aldetik soldadu talde bat sartu zen. Etxera etorri, sabaiko belarra ukuilura ekarri eta haren gainean egin zuten lo: ofizialek logeletan; eta baserrikoek, ahal zen bezala, lurrean. Zortzi egun pasatu zituzten. Arrantxoa nola prestatzen zuten. Hildakoak eta bonbak.

• Ezer barik etxe eske

  Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein

  Bere amaren lehengusina bat errota batera ezkondu zen eta bere ahizpa han egon zen gerran. Bere ama bi ume gazteenekaz Markinara bueltatu eta ezer barik utzi zutenez, udaletxean etxe bat eskatu zuen. Elisabet eta bere neba Aulestin geratu ziren.

• Neskame zegoela, gosea pasa zuen

  Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein

  Gerra Zibila Aulestin pasa ostean, Gasteizera joan zen neskame. Ez zuen Markinara bueltatu nahi izan, higuina hartu baitzion bere jaioterriari. Urtebetez baino ez zen egon bertan, goseak hil baino arinago, hanka egin baitzuen. 26 pezeta irabazten zituen hilabetean, eta etxekoek amantala baino ez zioten eman.

• Euskaraz egiten zuenarentzako kanika

  Patxi Sansinenea Azurmendi (1935) Donostia

  Gerra ostean amaren jaioterrira, Zegamara, joan zen eta bertako eskolan ibili zen. Maisua euskalduna izan arren, ezin zuten euskaraz egin. Kanika bat erabiltzen zuten euskaraz egiten zuena markatzeko. Egunaren bukaeran hatz puntetan erregela batekin jotzen zituzten euskaraz berba egin zutenak. Patxik bazekien gaztelaniaz Bilbon ikasi baitzuen, baina Zegamako gehienek ez zekiten.

• Gerraostean etxea okupatuta eta aita hiltzear

  Patxi Sansinenea Azurmendi (1935) Donostia

  Groseko Birmingham kalean bizi ziren, baina gerraostean ezin izan zuten etxera sartu. Errejimenekoak omen ziren etxea okupatu zienak, eta beraiek ez zuten ezertarako eskubiderik ezta kexatzeko ere. Aita gerratik gaixo etorri zen eta laster hil zen. Orduan, Zegamara joan zen amarekin batera, hangoa baitzen ama. Paper-lantegian gutun-azalak egiteko lantegia ere bazuten, eta ama bertako arduradun jarri zuten. Kontu kuriosoa da; izan ere, bere ama abertzalea zen eta lantegikoak ez.

• Gerra garaian, umeak astoaren aurretik

  Patxi Pagola Ibarrola (1933) Urnieta

  Gerra garaian, etsaiak mendian gertu zeuden; eta, janari bila joateko, Patxi joaten zen astoaren aurretik; gizonak joanez gero, tiro egiten zuten soldaduek. Gertuko baserri batera kanoikada sartu eta asto bat geratu zen bizirik.