Gerraren eragina

• Garagartzatik Elorriora joan behar

  Juli Gallastegi Ezkurra (1921) Arrasate

  Gerra garaian, Mardona baserritik ere atera egin zituzten. Elorrioko Iguria auzora joan ziren, behiak Besaiden lagata eta hilabete eskas egin zuten bertan. Gauez ezkutuan lo egiten zuten neskek.

• Laguna soldaduarekin ezkondu

  Juli Gallastegi Ezkurra (1921) Arrasate

  Errazionamendukoarekin eta etxeko janekin moldatzen ziren. Soldaduek laguntzen zieten joan etorrian eta haietako batekin ezkondu zen Iguriako nesketako bat.

• Erreketeek behia jan

  Juli Gallastegi Ezkurra (1921) Arrasate

  Gerra garaian, etxeko behi bat hil eta jan zieten erreketeek. Garagartzan arropak, izarak eta abar laga behar izan zituzten alde egitean eta beste batzuek harrapatu zizkieten.

• Pistoladun bat elizan sartu

  Felix Ajuria Belar (1924) Arrasate

  Saturrarandik Abadiñora bueltatu zenean, gerra hasita zegoen. Egun batean, meza esaten hari zirela, gizon bat sartu zen pistola batekin. Sakristian bildu zituen denak. Han parrokoak "kamelatu" zuen gizona, eta etxera eraman eta bazkaria eman zion pistoladun gizonari.

• Etxanera, monagilo...

  Felix Ajuria Belar (1924) Arrasate

  Aramaion, Goiko Errota baserrian egon ziren Felix eta ama; abadearen jaiotetxean. Mezara traje eta korbatarekin joaten zen, seminarista moduan. Etxango familia batek berarekin eraman zuen Felix, auzoko ermitan monagilo lanak egiteko aitzakian, baina baserriko lanetan gehiago aritu zen. Igandetan egiten zituen monagilo lanak, eta aukera zuenean txanponen bat osten zuen. Baserrian non egiten zuen lo. Baserri horretan karlista bat egon zen ezkutatuta.

• Militarrak baserri hutsetan

  Matias Sagasta Elorza (1920) Arrasate

  Gerra denboran ez zuten militarrik eduki Mojategi baserrian. Musakolan baserri hauetan gelditu zen jendea: Garratz, Osiñalde eta Mojategi. Beste baserrietatik jendea kanpora bidali zuten: baserriak utzi beharra, militarren mehatxuak tarteko. Auzoko baserri hutsetan militarrak egon ziren gero.

• Auzoko mutilak "gorriekin"

  Matias Sagasta Elorza (1920) Arrasate

  Musakolan 25 baserri zeuden gerra etorri zenean. Mutil asko zegoen auzoan. Mutil gazte kuadrilak joan ziren nazionalistekin. Haien agurrak. Gero, nazioalek baserrietan norbait falta zela ikusten bazuten, familia osoa bidaltzen zuten baserritik.

• Gerra garaiko giroa herrian

  Juana Garmendia Uzkudun (1924) Errezil

  Herrian ez zen txikiziorik egon. Karlistak nagusitu ziren Errezilen, eta orduan zabaldu zen zurrumurrua zazpi gizon hilko zituztena. Azkenean ez zituzten gizonak hil, baina bai ume bat jolasean ari zela. Bonbarik ez zen ia egon. Baserrian kalean baino gose gutxiago pasa bazuten ere, janaria ez zuten soberan.

• Gerra nabaritu ez Getarian

  Raimunda Basurto Lazkano (1921) Agustina Garmendia Lazkano (1921) Jesusita Manterola Larrañaga (1922) Getaria

  Getarian ez zuten gerra nabaritu; janzkeran bakarrik antzematen zen bandoak zeudela. Getariako mutil gazteak gerrara eraman zituzten, eta Agustinaren anaia hil egin zen hala.

• Bi fronteen erdian, Aramaio

  Maria Angeles Beitia Oruna (1918) Aramaio

  Gerra denboran kanoikada asko sartu zen bere etxe inguruan. Nazionalak jan eske etorri ohi ziren beren baserrira, baina ekarri ere ekartzen zituzten gauzak. Aramaio bi fronteren artean egon zen denboraldi batez; ama kaletik etxera itzuli ezinik egon zen.

• Bertsopaperak; osaba Benantzioren bertsoak

  None Rekalde ahizpak () Maria Luisa Rekalde Urdanpilleta (1928) Oiartzun

  Bertsopaperak saltzen zituzten Oiartzungo plazan. Aitak asko zituen, baina gerra etortzean bota egin zituen. Osaba Benantzio Rekaldek jarritako bertsoak.

• Langileen Batailoietako mutilei jaten ematen

  None Rekalde ahizpak () Maria Luisa Rekalde Urdanpilleta (1928) Oiartzun

  Langileen Batailoiak Aritxulegin egoten ziren, eta ahal zutenean Ugaldetxora joaten ziren. Amak potajea ematen zien. Gaizki jantzita ibiltzen ziren. Taloak. Batek bonbilla lapurtu zien.

• Oinez toki guztietara; gerrako kontuak

  Joxe Antonio Etxeberria Txantre (1938) Irun

  Zezenarengana eramaten zituzten behiak, oinez, baita ferratokira ere. Elizara ere oinez joaten ziren, Behobiara. Doktrina. Amaren fedea. Gerra garaiko kontuak: amak egindako eskapada, bestaldetik etorrita. Etxea kiskali zieten.

• Gerra garaiko tiro hotsak I

  Xanti Iparragirre Perurena (1934) Errenteria

  Gerra hasi zeneko oroitzapenik ez du. Gero, jende arraroa ibili zen baserri bueltan. Tiroak eta bonbak entzuten zituzten. "Abuelo" hegazkina pasatzen zen etxe gainetik.

• Gerra garaiko tiro hotsak II

  Xanti Iparragirre Perurena (1934) Errenteria

  Gerra garaian tiro hotsak entzuten zituzten. Perretxikotan zebiltzala, bala txistuak. Informaziorik ez zuten gerrari buruz. Militarrik ez zuen ikusi. Basoan lanean zebiltzanak gerturatzen ziren.

• Soldaduak joaten ziren mezara joatea debekatu zieten

  Maria Zabala Egues (1914) Elduain

  Hiru anai-arreba ziren. Herriko apaiza Etxeberria zen eta ez zen txarra. Soldaduak mezara joaten ziren jaietan. Bi meza izaten ziren eta apaizak debekatu egin zien soldaduen meza berera joatea.

• Baserrian lan asko egiten zen, baina dirurik ez zegoen

  Maria Zabala Egues (1914) Elduain

  Kintoak eskatzen zituztenean, denak joaten ziren. Ez zegoen lanerako inor. Emakumeek ere lanera atera behar izaten zuten, eta beldurrez zebiltzan bonbak botatzen zituztelako. Gerra tristea da. Baserrian behintzat jatekorik bazuten. Orain dena erosi egiten da. Lehen garia eta artoa ere egiten zuten. Lan asko egiten zen baserrian. Dirurik ez zegoen. Zerbait saltzen zutenean ordaintzen zituzten gauzak. Ez zegoen kapritxotarako dirurik. Ez zegoen orain bezalako erretirorik. Orain jendea markesak bezala bizi da; eta, hala ere, kexaka.

• Gerra ondorengo kontuak

  Rufina Irazu Amundarain (1923) Asteasu

  Asteasun hamar bat hil zituzten, eta ez politikarengatik. Bederatzi senideak elkar hartuta. Gerra ondoren, gosetea. Ez ziren etxetik ateratzen. Salbokonduktoa, inora joateko. Txekorra ez zuten eraman erreketeek, zailagoa zelako.

• Berrobi eta gerra III

  Maria Piedad Lopez Ferrera (1926) Berrobi

  Etxean, gerra garaian. Berastegitik ekartzen zieten ogia. Alde egiteko esan zieten. Bueltaka ibili ziren nafarrak. Baserrietan lotan; Arbiden egon zena zaurituta zegoen. Desfileak, kanpaiak jota. Gerra ondorena, tristea.

• Erreketeak nagusi gerra garaian

  Joxe Malbadi Olano (1921) Albiztur

  Gerra denboran, errekete bat bazen Albizturren kapitaina izatera iritsi zena, besteen kontura. Herriko gazteek txapel gorria jarrita ibili behar izaten zuten, derrigortuta, instrukzioa ikasten. Herrian guardiak ere egiten ziren.