Gerraren eragina

  • Xanti Iparragirre Perurena Gerra garaiko tiro hotsak I

    Xanti Iparragirre Perurena (1934) Errenteria

    Gerra hasi zeneko oroitzapenik ez du. Gero, jende arraroa ibili zen baserri bueltan. Tiroak eta bonbak entzuten zituzten. "Abuelo" hegazkina pasatzen zen etxe gainetik.

  • Xanti Iparragirre Perurena Gerra garaiko tiro hotsak II

    Xanti Iparragirre Perurena (1934) Errenteria

    Gerra garaian tiro hotsak entzuten zituzten. Perretxikotan zebiltzala, bala txistuak. Informaziorik ez zuten gerrari buruz. Militarrik ez zuen ikusi. Basoan lanean zebiltzanak gerturatzen ziren.

  • Maria Zabala Egues Soldaduak joaten ziren mezara joatea debekatu zieten

    Maria Zabala Egues (1914) Elduain

    Hiru anai-arreba ziren. Herriko apaiza Etxeberria zen eta ez zen txarra. Soldaduak mezara joaten ziren jaietan. Bi meza izaten ziren eta apaizak debekatu egin zien soldaduen meza berera joatea.

  • Maria Zabala Egues Baserrian lan asko egiten zen, baina dirurik ez zegoen

    Maria Zabala Egues (1914) Elduain

    Kintoak eskatzen zituztenean, denak joaten ziren. Ez zegoen lanerako inor. Emakumeek ere lanera atera behar izaten zuten, eta beldurrez zebiltzan bonbak botatzen zituztelako. Gerra tristea da. Baserrian behintzat jatekorik bazuten. Orain dena erosi egiten da. Lehen garia eta artoa ere egiten zuten. Lan asko egiten zen baserrian. Dirurik ez zegoen. Zerbait saltzen zutenean ordaintzen zituzten gauzak. Ez zegoen kapritxotarako dirurik. Ez zegoen orain bezalako erretirorik. Orain jendea markesak bezala bizi da; eta, hala ere, kexaka.

  • Rufina Irazu Gerra ondorengo kontuak

    Rufina Irazu Amundarain (1923) Asteasu

    Asteasun hamar bat hil zituzten, eta ez politikarengatik. Bederatzi senideak elkar hartuta. Gerra ondoren, gosetea. Ez ziren etxetik ateratzen. Salbokonduktoa, inora joateko. Txekorra ez zuten eraman erreketeek, zailagoa zelako.

  • Piedad Lopez Ferrera Berrobi eta gerra III

    Maria Piedad Lopez Ferrera (1926) Berrobi

    Etxean, gerra garaian. Berastegitik ekartzen zieten ogia. Alde egiteko esan zieten. Bueltaka ibili ziren nafarrak. Baserrietan lotan; Arbiden egon zena zaurituta zegoen. Desfileak, kanpaiak jota. Gerra ondorena, tristea.

  • joxe Malbadi Olano Erreketeak nagusi gerra garaian

    Joxe Malbadi Olano (1921) Albiztur

    Gerra denboran, errekete bat bazen Albizturren kapitaina izatera iritsi zena, besteen kontura. Herriko gazteek txapel gorria jarrita ibili behar izaten zuten, derrigortuta, instrukzioa ikasten. Herrian guardiak ere egiten ziren.

  • Antonio Kortajarena Kortajarena Gerra denboran baserritik atera behar izan zuten

    Antonio Kortajarena Kortajarena (1928) Zizurkil

    Gerra denboran soldaduak etorri ziren. Inguruetako ikuspegi ona zegoelako sartu ziren erreketeak Zizurkilen. Etxe guztia miatu zuten, eta kapitainak bertan 90 lagunentzako lekua zegoela esan zuen. Orduan familiakoek auzoko baserrira joan behar izan zuten. Erreketeak joan zirenean, falangistak etorri ziren eta orduan etxera itzuli ziren. Beranduago, herriko mutilak etorri ziren eta haiek ere etxean egon ziren.

  • Antonio Kortajarena Kortajarena Erreketeak joan zirenean, etxea hankaz gora

    Antonio Kortajarena Kortajarena (1928) Zizurkil

    Gerra denboran, etxea soldaduek okupatu ondoren, baserria hankaz gora utzi zuten. Erreketeak izan ziren gauzak okerren utzi zituztenak. Garai hartan, Antonio umea zen eta tartean ibiltzen zen, haiekin ogia jaten.

  • Mertxe Aizpurua Gerrako kezkak eta oroitzapenak

    Mertxe Aizpurua Zeberio (1925) Usurbil

    Gerra hasi zenean, Lasaon ziren; etxera itzulitakoan, taberna itxita zeukan amak; orduan beldurra pasa zuten senide bat falta zitzaielako eta Añorgan neska bat hil zutela jakin zutelako. Gerrako oroitzapenak gogoan ditu: soldaduak, janaria, hegazkinak... Beldurra eduki zuten, baina gerra ez zen asko nabaritu Usurbilen.

  • Simon Lorenzo Dorronsoro Goikoetxea Berrobin ogirik gabe zergatik gelditu ziren

    Simon Lorenzo Dorronsoro Goikoetxea (1919) Berrobi

    Nafarrak sartu zirenean, ogia Berastegitik ekartzen zuten. Baserri batekoek gorrientzako ogia eramaten zuten; eta, nazionalak konturatu zirenean, kendu eta handik aurrera Berrobin taloa jan behar izan zuten.

  • Maria Dolores Etxeberria Zalakain Nafarrak sartu zireneko jarrerak Ibarran

    Maria Dolores Etxeberria Zalakain (1929) Ibarra

    Nafarrak zetozela, batzuek poztu eta besteak beldurtu egin ziren. Nazionalistak zeuden agintean gerra aurrean Ibarran; zentroan biltzen ziren nazionalistak ezkutatu egin ziren edo alde egin zuten. Nafarrak sartu zirenean, apaiza ezkutatu egin zuten, eta horri esker salbatu zen.

  • Maria Dolores Etxeberria Zalakain Nafarrak Ibarran bizitzen

    Maria Dolores Etxeberria Zalakain (1929) Ibarra

    Nafarrak Ibarran sartu ostean, soldadu asko Ibarran egon ziren bizitzen denbora batean. Maria Doloresen lagun bat soldadu haietako batekin ezkondu zen. Soldadu haiek artozko ogi borobilak izaten zituzten, eta Maria Doloresen familiakoak ur bila iturrira joaten zirenean, soldaduek ogi haietako bat ematen zieten.

  • Joxepa Elizondo Ormaetxea Soldaduak etxean eta hildakoak inguruko etxeetan

    Joxepa Elizondo Ormaetxea (1933) Aduna

    Etxean soldaduak izan zituztela gogoratzen du. Metrailadoreak etxean non gordetzen zituzten ez du ahaztu. Ondoko baserriko seme zaharrena orduan hil zuten. Oiloak harrapatzeko soldaduek trikimailuak erabiltzen zituzten. Beldur handia pasa zuten egun haietan.

  • Valeriana Zabala Goikoetxea Gerra garaia Tolosan

    Valeriana Zabala Goikoetxea (1925) Altzo

    Neskame zegoela, Tolosako geltokian jendea trenez nola itzultzen zen ikusi zuen. Tolosako Berdura plazan zakuak jartzen zituzten soldaduei aurre egiteko.

  • valentina yeregi Donostiatik Lasartera bueltatu, eta gerra hasi zen

    Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria

    Gerra hasi aurretik neskame zegoen. Josten ikasi nahi zuen, eta etxera bueltatu zen. Josten jakitea inportantea zen. Traperian hasi zen gero josten ikasten, Lasarten. 18 urterekin hasi zen mutilarekin. Gerra hasi zeneko kontuak. Astebetean mutila ikusi gabe, beldurrez. Borrokak. Aitak esan ziona. Loiolara joan zen.

  • valentina yeregi Santanderren, itsasontzirako izena eman

    Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria

    Santanderrera iristean, laranjak jaten. Udaletxeko ilaran. Kale-garbitzaile baten etxera joan ziren; oso behartsuak ziren, armairurik ere ez zuten. Gerrako mutilatuek ez zuten ilaran zain egon beharrik jana lortzeko. Itsasontziz kanpora joateko apuntatu zuen senarrak. Pinton London itsasontzian joan ziren Frantziara; ikatza zeraman.

  • Inaxio Zabala Goikoetxea "Villafranca del Penedés" pasahitza

    Inaxio Zabala Goikoetxea (1921) Altzo

    Gerra garaian, Ollaunen zeuden gorriei janaria eramatea tokatu zitzaion Inaxiori. Haiengana inguratzeko, pasahitza "Villafranca del Penedés" zen. Behin hegazkina pasa zen haien gainetik; errekisatutako materiala zeukaten han. Behin perretxiko bila zebilela, tirokatu egin zuten, baina ez zioten eman.

  • Joxe Mari Arruabarrena Otaegi Gerrako bandoak; soldaduak Belauntzan

    Joxe Mari Arruabarrena Otaegi (1925) Belauntza

    Erreketeek edo txapel gorriek guardia egiten zuten Tolosan. Esaerak zioen "soldaduak amaren ume sobratuak" zirela. Nazionalistek eta karlistek borrokatu zuten hasieran. Soldaduak Belauntzako baserri batean egon ziren. Bertan istripu bat nola gertatu zen kontatzen du. Tiroak zirenean, baserrian babesten ziren.

  • Mertxe Uria "Viva Rusia" esan izanagatik, kartzelara

    Mertxe Uria Aramendi (1920) Maritxu Uria Eizagirre (1937) Zarautz

    Gerra garaian, komandantzia militarra zegoen Zarautzen; eta, Francoren soldaduek herriren bat hartzen zutenean, horren berri ematen zuten handik. Bandoa jotzen zutenekoa gogoan dute. Emakume bat kartzelara eraman zuten "Viva Rusia" esateagatik. Kartzelan lixiba egiten ikasi zuen, eta gerora hortik atera zuen bizibidea.