Gerraren eragina

• Gerra garaian, soldaduak etxean

  Kontxita Garate Gurrutxaga (1923) Mendaro

  Jubilaziorik ez zen izaten bere gurasoen garaian. Gerra garaian, 11 urte zituen eta soldadu nafarrak etxean lau egunez egon zirela azaltzen du. Ardiak jan zizkieten. Zazpi hilabete iraun zuen gerrak Arnon.

• Gerrak ekarritako komeriak

  Migel Arratibel Dorronsoro (1930) Zumarraga

  1936rako, Ataundik Tolosara joanak ziren bizitzera. Gerra ostean, aita lanetik bota egin zuten, arrazoi politikoengatik. Orduan, aurrera ateratzeko nola moldatu ziren azaltzen du.

• Zumarragako alemanaren zorigaitza

  Migel Sasieta Irastorza (1922) Zumarraga

  Militar asko egon ziren Zumarragan gerra garaian. Zumarragan aleman bat bizi zen gerra aurretik ere; gerra garaian, familia Alemaniara joan zen, eta gizona bakarrik gelditu zen Zumarragan. Bere buruaz beste egin nahi izan zuenean, soldadu italiarrak hori eragozten saiatu baziren ere, azkenean lortu zuen.

• Zubietako eskola; gerrako fusilatuak

  Jexuxmari Errekondo Aizpurua (1929) Usurbil

  Eskolan, Zubietan ere ibili zen, falangista baten emaztearekin; azpeitiarra zen, eta euskaraz ematen zuen eskola. Lehengo maisua, Koxme, fusilatu egin zuten Francoren aldekoek. Usurbilen sei-zazpi fusilatu zituzten. Cara al Sol kantatzen zuten.

• Gerrako zertzeladak: alemaniarrak, italiarrak eta koinatua

  Felix Olasagasti Mujika (1923) Usurbil

  Alemaniarrak eta italiarrak jaun eta jabe ziren hemen, herritarren artean gosea zegoela aprobetxatuta. Koinatu bat ihesi joan zen Gijonaino; eta handik Txarara bueltan oinez etorri zen.

• Gerra garaiko irratiak eta irratsaioak

  Teodoro Aranburu Otaegi (1928) Usurbil

  Gerra garaiko berriak irrati bidez entzuten zituzten: Radio Galena zen hura. Irrati haiek nola funtzionatzen zuten azaltzen du. Gerora, Radio Pirenaica entzuten zuten.

• Soldaduak "apopilo" zikinak

  Martzial Goenaga Gorriti (1925) Usurbil

  Gerra garaian, Francoren aldeko soldaduek errementeria konfiskatu zieten eta armategia jarri zuten bertan. Etxeko ganbaran ere geratu izan ziren lotan; zikinak ziren soldadu haiek. Soldaduek oiloak lapurtzen zituzten etxetik.

• Gerrako armak eta umeen jolasak

  Nieves Aranburu Otaegi (1936) Antonio Orbegozo Lizarazu (1928) Usurbil

  Gerrako tiroak eta bonbak gogoan ditu Antoniok. Soinuaren arabera bereizten zuten zer arma motarekin botatakoa zen tiroa. Bonbak nondik botatzen zituzten azaltzen dute. Soldaduek alde egiten zutenean, umeek bolbora biltzen zuten harekin jolasteko.

• Gerran ogia falta ez; gerra ostean bai, ordea

  Benito Aranburu Gaztañaga (1923) Usurbil

  Gerra garaian, maistrak "Madrid hartu zutela" esaten zien pozik. Gerra bukatu zenean, lasaitua hartu zuen, bestela, berak ere frontera joan beharko baitzuen. Gerra garaian ez zuten goserik pasa; okina Oriotik etortzen zen. Gerra ostean, errotak itxi zituzten; horregatik, Mendarora trenez joaten ziren hainbat gazte garia ezkutuan ehotzera.

• Francoren soldaduek Markina hartu zutenekoa

  Juan Arrieta Martinez (1924) Markina-Xemein

  Francoren soldaduak Etxebarritik sartu ziren Markinara eta eurekin batera mairuak ere sartu ziren. Frontoia armez bete zuten eta Karmengo komentua ere kuarteltzat hartu zuten. Egun batean, hirurogei kanoikada baino gehiago bota zituzten Markinan eta etxe bat erre egin zen. Urberuagako bainuetxean, ostera, komunistak zeuden.

• Gerraren eragina

  Angeles Lasa Garmendia (1923) Ordizia

  Zinema zegoen tokian, kartzela jarri zuten. Militarrak eskolako eraikinean egon ziren. Militarrak lerrokatzen ari zirela soldadu bati tiroak ihes egin ziola gogoratzen du. Soldaduak Araman ere egon ziren.

• Gerra denboko beldur-giroa

  Angeles Lasa Garmendia (1923) Ordizia

  Gerra denborako giroa. Beldurra: ez zen ezer galdetzen, ez zen azalpenik ematen. Soldaduak Angeles neskame zegoen tabernara joaten ziren. Soldaduei buruzko kontuak.

• Goserik ez

  Angeles Lasa Garmendia (1923) Rosario Lasa Garmendia (1938) Ordizia

  Gerra denboran ez zuten goserik pasa. Baserrian ez zen jatekorik falta izaten: babarruna, patata, taloa... zerbait izaten zen beti.

• Gerra garaian, Ondarroan inkomunikatuta

  Juanita Zelaia Balenziaga (1918) Markina-Xemein

  Gerra hasi zenean, zazpi hilabetean inkomunikatuta egon zen etxekoekin. Urritik apirilera. Gernika hartu zuten arte. Beste ahizparekin egoten zen, hura ere Ondarroan zegoelako neskame. Pobre bizi ziren: oinutsik umeak, kalean, kalekoak baserrietara jan eske...

• Ondarroan, nazionalak sartu aurreko giroa

  Juanita Zelaia Balenziaga (1918) Markina-Xemein

  Nazionalak urriaren 4an sartu ziren Ondarroara, Debatik. Gerrako giroa: soldadu tolosarrak kantuan, bertako neskek nobioak ere topatu zituzten... Frontea non zegoen, Astarrikan. Bi anaia elkarren kontra, alde banatan borrokan.

• Anaia, soldaduen txofer

  Jexuxa Salegi Oruesagasti (1921) Urretxu

  Gerra garaian, anaia gerrarako deitu zuten; eta, txofer zenez, soldaduak batetik bestera eramateaz arduratzen zen. Soldaduak urte pare bat egon ziren herrian.

• Senideak gerran edo gaixo, eta bera etxera

  Isidoro Mujika Treku (1922) Urnieta

  Gerra hasi zenean, hiru anaia eraman zituzten gerrara deialdi bakarrean. Arrebak karbunkoa harrapatu zuen, eta ez zen gai behiak jezteko. Orduan, Isidoro Aierdin zegoen morroi, eta etxera itzuli behar izan zuen laguntzera.

• Gerrako erasoak: Feliren jaiotetxea erre zuten

  Jesus Barandika Berrojalbiz (1921) Feli Goikoetxea Enbeita (1930) Muxika

  Gerran, kanoiak egon ziren inguruan. Jesusek-eta ganaduak auzoko korta batean gorde zituzten. Felik auzoan egoten ziren tankeak ditu gogoan. Feliren etxea erre egin zuten ganadu eta guzti, eta Kurtzeroko Zubietara joan ziren izeko baten etxera. Gero, gerraostean, Ugarteko Etxebarrin soldaduak izaten zituzten eta nahi beste jateko izaten zuten.

• Gerran soldaduen beldur

  Carmen Irusta Alakano (1922) Muxika

  Espainiako Gerra Zibilean, soldaduak etxe albora agertu zirenean, beldur handia izan zuten. Frontea ondo-ondoan zuten. Behin soldadu bat etxera etorri zenean, korrika egin zuen ihes beldurrez. Arrautza bila-eta joaten zitzaizkien.

• Goikoerrotara diru bila

  Carmen Irusta Alakano (1922) Muxika

  Frontean zeuden nebei dirua bidali behar zien eta ez zuen izaten zer bidali. Goikoerrotara joaten zen bila.