Gerraren eragina

  • Elena Etxebeste Milizianoak etxean

    Elena Etxebeste Martiarena (1931) Pasaia

    Gerrako milizianoen janzkera, hizkera... gogoan ditu. Milizianoak ez ziren denbora asko egon Elenaren familiaren etxean, baina orduko anekdotak kontatzen ditu.

  • Elena Etxebeste Soldaduen errukia

    Elena Etxebeste Martiarena (1931) Pasaia

    Soldadu batzuek behiak eraman nahi izan zizkieten, baina azkenean ez zituzten eraman, familiak haien behar handia zeukalako.

  • Joxe Sagarzazu Gerran batetik bestera

    Joxe Sagarzazu Etxebeste (1933) Pasaia

    Gerra Zibila hasi zenean, Hondarribitik Iparraldera joan ziren ihesi. Handik Kataluniara joan ziren; eta, gerra bukatu artean, han egon ziren: senide guztiak sakabanatuta egon ziren hainbat familiatan; gerra bukatu eta zenbait urte pasa ostean, Joxek lortu zuen berriro harremanetan jartzea bera hartu zuen familiarekin. Gerra garaian, soldaduekin ibiltzen zen Joxe. Behin soldaduek ilea moztu ziotenekoa gogoan du.

  • Emilio Olasagasti Portuan, txapel-fabrikan baino lan-baldintza hobeak

    Emilio Olasagasti Lizaso (1920) Pasaia

    Txapel-fabrikan zebilela, konturatu zen portuan lan eginda gehiago irabazten zela. Hara joan zen lanera; baina, orduan, gerrara eraman zuten.

  • Gregori Goitia Etxetik irten arren laster ziren bueltan

    Gregori Goitia Izurieta (1919) Lekeitio

    Portal de Atea ondoan ura zuen lur azpiko pasabide bat zegoen eta gerran hara joan ziren amamagaz, baina laster bueltatu ziren etxera hura ez baitzen leku egokia.

  • Maria Jesus-Ramoni Trabajadoreak, "miseria batean"

    Maria Jesus Legorburu Etxebeste (1923) Ramoni Legorburu Etxebeste (1933) Pasaia

    Gerra garaiko oroitzapenak: tiroketak, soldaduak baserri inguruetan... Ihesean zebiltzan Lezoko bi mutil Arrokaundietan ezkutatu zirela kontatzen dute. Trabajadoreak Hondarribiko bidea egiten ikusten zituzten, "miseria batean". Baserritarrek behiak zelaira ateratzen zituztenean, trabajadoreak behien errapeetara joaten omen ziren esnea hartzera. Preso zeuden soldadu horiek Jaizkibelgo txabola batzuetan erretiratzen ziren.

  • Manuel Galarraga Mutikoak gerrara behartuta eraman zituzten

    Manuel Galarraga Aldai (1924) Soraluze

    1941eko soldadu kintari La Quinta del Biberón deitu zioten, 17 urteko mutilak gerrara eraman zituztelako. Hori izan zen Soraluzetik joan zen lehenengo kinta, ordura artekoak lantegietan militarizatuta egon baitziren. 1940ko kintako gazte batzuk ere eraman ei zituzten.

  • anparo larzabal Gerra garaian, betiko bizimoduarekin jarraitu zuten

    Anparo Larzabal Urdanpilleta (1927) Donostia

    Idi bakarra zuten. Egunero pentsu bila joaten ziren Errekaldera. Gerra ondoan ez zuten goserik pasatu, amak beti ekartzen zuelako txanponen bat azokatik. Beheko sokora joan ziren bonbak hasi zirenean, gerran. Amak kalera joaten jarraitu zuen.

  • Karmele Sistiaga Gerra osteko giro tristea

    Karmele Sistiaga Artola (1927) Donostia

    Arrosarioa errezatzen zuten egunero, afalostean. Ur bedeinkatua, erramua... Gerrak dena aldatu zuen: senide zaharrenak askoz alaiago bizi izan ziren beraiek baino. Euskara debekatuta, besoa altxatu beharra...

  • Zamora ahizpak Apopiloak etxean; Landin familia

    Bittori Zamora Arrillaga (1930) Donostia

    Apopiloren bat beti izan zuten etxean. Nafarrak. Urarentzako bideak egiten ibili ziren. Landin abizeneko familia ere etxean bizi izan zen; gerra garaian joan ziren, maletak bertan utzita. Sabino Aranaren koadroa.

  • Zamora ahizpak Gerra garaia Igeldon

    Bittori Zamora Arrillaga (1930) Donostia

    Gerra garaia Igeldon. Ez ziren inora joan. Bonba bat jarri ote zuten dorreetako batean. Osaba kamineroa hildako bat lurperatzera behartu zuten, faroaren inguruan.

  • Otaegitarrak Santa Teresa ikastetxea; katalanak Grosen

    Maria Jesus Otaegi Urrutia (1928) Donostia

    Santa Teresa ikastetxeko mojak Bartzelonakoak ziren. Gerra garaian kataluniar asko etorri zen Grosera; La Barceloneta deitzen zioten. Iturria jarri zuten kataluniarren omenez; Amaran dago orain. Erdaraz dena. Uniformea.

  • 1585 Merkataritza-eskola

    Pakita Anabitarte Guruzeaga (1920) Donostia

    Intxaurrondoko eskola publikoak non zeuden. Merkataritza-eskola itxi zutenean, gerra garaian, ospitale militarra jarri zuten. Ez zuten denek nahastuan ikasten. Ikasgai batzuetan, neska-mutilak elkarrekin egoten ziren.

  • 1585 Gerra hasi zenean

    Pakita Anabitarte Guruzeaga (1920) Donostia

    Gerra hasi zenean, emakumeak bakarrik geratu ziren lanak egiteko. Sagardotegia zen Pellizar; Oriotik ekartzen zuten sagarra. Dolare ederra zuten, aitak egina. Saldu egiten zuten sagardoa, eta ganadua ere gobernatu behar zuten. Morroia hartu zuten. Mutilak frontera eraman zituzten, derrigortuta. Senarra ere bai, 18 urte egin gabe artean.

  • 1585 Milizianoak esne bila

    Pakita Anabitarte Guruzeaga (1920) Donostia

    Gerra hasi zenean, ahizpa zaharrenarekin Txofreko zezen-plazara joatekoa zen, lehen aldiz, baina ezin. Milizianoak esne bila etortzen ziren baserrira, eta txartelak ematen zizkieten, gero kobratzeko. Papertxoekin joan zen diruaren bila, Intxaurrondo zaharrera. Irailean sartu ziren. Bidea lehen nolakoa zen. Bandera espainolarekin sartu ziren; eta beraiek beldurrez. Tiro markak.

  • 1585 Senarraren kontuak

    Pakita Anabitarte Guruzeaga (1920) Donostia

    Senarra ere Intxaurrondokoa zen. Basotxikiko alaba zen haren ama, Dolores. Aita Zarategi baserrikoa zuen; anaiak Ameriketara joan ziren, Argentinara, baina bera ez. Tarteka damutu ere egiten zen geratu izanaz. Haren emazteari, gerra garaian, bala bat etxean sartu eta buruan jo zion. Klinikara eraman zuten.

  • 1583 Gerra etorri zenean

    Maritxu Olabiaga Etxabe (1915) Donostia

    Gerra etorri zenean, beldurtuta egon ziren. Kooperatibara joaten zen ahizpari laguntzera. Miliziano batek esne kondentsatua-eta eman zizkion, itxura txarra zuelako. Vizconde del Cerroren etxaldera joaten zen, Ategorrietara, janaria eramatera, bere burua arriskuan jarrita. Gerora, gerra ondoren joan ziren batean esan ziotena. Mirakruz kalean asko hil ziren, tirokatuta.

  • 1583 Amildegitik bizirik irten zen nafarra

    Maritxu Olabiaga Etxabe (1915) Donostia

    Gizon bat joan zitzaien etxera. Nafarroan amildegi batetik bota zuten, baina bizirik atera zen nolabait. Goseak zegoen, gaizki jantzia... Jaten eman zioten denek. Laguntzeko prest zeuden toki batzuetan, Ondarroan, adibidez, etxeak zabalik.

  • 1582 Gerra garaiko kontuak

    Miren Iparragirre Alkorta (1934) Joxepa Iparragirre Izagirre (1934) Donostia

    Artutxa baserria zegoen tokian, armadak aerodromoa jarri zuen. Gerrako oroitzapenak: hegazkinak nola pasatzen ziren, ukuiluan nola ezkutatzen ziren... Joxeparen izeba etxera etorri zen, senarra gerran zuelako, eta bertan geratu zen.

  • 1580 Zazpi senidetan bigarrena

    Miren Josune Tolaretxipi Lizarralde (1926) Donostia

    Zazpi senide ziren, bera bigarrena. Aita donostiarra eta ama Urretxukoa; neskame etorria. Moderno garajeko bulegoan egiten zuen lana aitak, eta gerra garaian erre egin zuten. Gero, Electricas Urumean ibili zen.