Gerraren eragina

• Soldaduen gabardina, ahizpari opari

  Margarita Legorburu Loiarte (1923) Lezo

  Etxean, "gorriek" ekarritako bonbak, gabardinak, armak... izaten zituzten. Hara etortzen zen teniente batek ihes egiteko esaten zien, aziendak eta guzti hartuta.

• Soldaduei esnea ematen

  Margarita Legorburu Loiarte (1923) Lezo

  Soldadu mordoa jaitsi zen menditik behera; ondoko baserrikoek esnea eman zieten. Gogoan du soldadu batek "Gora Euskadi askatuta!" oihukatu zuela.

• Lehengusinarekin maitemindu zen erreketea

  Amalia Cordero Corral (1925) Lezo

  Eibarren errekete bat maitemindu egin zen Amaliaren lehengusinarekin; gerran, baina, hil egin zen. Hala ere, mutil haren familiarekin oso harreman ona izan zuten aurrerantzean.

• "Trabajadoreak" baserrian

  Maddi Garmendia Lopetegi (1929) Lezo

  Gogoan du Jaizkibelgo bidea egiten ari ziren "trabajadoreak" (Langileen Batailoiak) baserrian egon zirela, eta musika jotzen eta kantari jarduten zutela. Haiei entzuteko irrikatan egoten ziren. Txekorra harrapatu zutela ere entzuna du.

• Soldaduei txistuka

  Margari Goia Artola (1946) Lezo

  Soldaduak Jaizkibel aldeera joan ohi ziren, hala zenean, jendea kalera atera eta txistuka aritzen ziren.

• Gerra denboran kamioietatik platanoak eta kokoak hartzen zituzten

  Margari Garbizu Aranburu (1927) Lezo

  Kamioak aldapa gora joaten zirenean Trintxerpetik Donostia aldera, motel joaten zirela aprobetxatuz, janaria hartzen zuen jendeak.

• Gose handia gazte garaian

  Margari Garbizu Aranburu (1927) Lezo

  12 errazionamendu zegozkien 12 senide zirelako. Apaiz bati esker ordea, beste bi gehiago lortzen zituzten. 14 errazionamendurekin moldatzen ziren goserik ez pasatzeko.

• "Verdes" argitaletxea, gerrarengatik itxitakoa

  Patri Urkizu Sarasua (1946) Lezo

  Bilbon "Verdes" argitaletxea zegoen. Lauaxetak han argitaratzen zituen bere poesia lanak, esaterako. Donostian ere baziren beste argitaletxe batzuk. Francoren aldekoak Bilbon sartu zirenean, ordura artekoa pikutara joan zela dio. Lauaxeta eta beste hainbat idazle fusilatu zituzten, eta euskarari eta euskal literaturari kalte handia egin zion.

• "Eleberri eguna" eta "Uztaro" eleberria, gerra betean

  Patri Urkizu Sarasua (1946) Lezo

  Gerra piztua zelarik, "Eleberri eguna" egin zen. "Uztaro" eleberria argitaratu zuen Toma Agirrek 1937an, "Barrensoro" ezizenarekin.

• Nazionalak sartu zirenekoa

  Angela Galparsoro Larrea (1922) Legazpi

  Gerra denborako oroitzapenak. Inguruko nazionalistak eta errepublikazaleak Ormakio mendi aldera joan ziren. Nazionalak Telleriarten sartu zirenean, ama eta Angela bakarrik zeuden etxean; neskamea jaiotetxera joana zen. Auzoko batzuen etxean pasatu zuten gaua. Gogoan du soldaduei merienda eman ziela.

• Bala-zorroetako brontzea traperoari

  Secundino Arrizabalaga Murua (1930) Legazpi

  Legazpira falangistak sartu ziren eguna gogoan du. Osabak hamazazpi urterekin ihes egin nahi izan zuen baina Bilbon hil zuten. Soldaduekin berriketan aritzea joaten ziren bala-zorroak ematen zizkietelako. Bala-zorroetako brontzea traperoari saltzen zioten gero.

• Soldaduak Legazpiko kaleetan

  Secundino Arrizabalaga Murua (1930) Legazpi

  Jende askok egin zuen ihes Legazpitik, bi osaba tartean. Urtebete inguru egon ziren soldaduak Legazpin; hala ere, ez zuten tiro bakar bat bota kalean.

• Militarrentzako oiloak hil behar

  Jesusa Zabala Aramendi (1923) Legazpi

  Gerra denborako oroitzapenak. Militarrak Cara al Sol kantatuz trenaren karriletik goitik behera jaisten ziren. Jesusaren familia handik gertu bizi zenez, militarrak etxera joan eta jana konfiskatzen zien. Oiloak hil eta jakia prestatu behar izaten zien.

• Militarrak eraikuntzarako materialak lapurtzen saiatu zirenekoa

  Nikolas Ormazabal Ormazabal (1926) Legazpi

  10 urterekin etxe berriaren eraikuntzan laguntzen hasi zen. Militarrek eraikuntzarako materiala lapurtzen saiatu zirela kontatzen du.

• "Bolauak" eta txokolatea

  Isabel Kerejeta Garmendia (1916) Legazpi

  Isabelen amak "bolau" kozkorrak edukitzen zituen etxean, baina gerratea iritsi zenean falta izaten ziren. Umetan, "bolau" kozkorrak eta txokolatea ematen zien amak. "Bolauak" gozo-dendan erosten ziren.

• Nazionalak Legazpin sartu zirenekoa

  Isabel Kerejeta Garmendia (1916) Legazpi

  Nazionalak Legazpin sartu zireneko oroitzapenak. Aurreko egunean, basoan ibili ziren garoa ebakitzen. Mendi puntatik ikusi zituzten milizianoak Argixao aldera joaten. Auzoko bi mutil falta zirelako beldurtuta egon ziren: bat nazionaletara pasatu omen zen, eta, bestea, berriz, soldaduek mendi-bideak erakusteko beraiekin eraman zuten. Soldaduak nondik nora ibili ziren azaltzen du. Nazionalek bi miliziano hil zituzten. Hurrengo egunean, baserriko teilatu aldera balak botatzen zituzten. Milizianoak ihes egin zuten, eta nazionalak Goitegiko atari burutik pasatu ziren Legazpi aldera. Herriko jendea ihesean ikusten zuten, "kaminoa bete jendea ihesi Legazpitik!".

• Gerra garaiko giroa kalean

  Juanita Iñurritegi Errasti (1921) Legazpi

  Gerra garaian, giro tristea zegoen kalean: beldurra, mesfidantza...

• Iruñera joateko asmoa zapuztu zuen gerrak

  Maria Pilar Galparsoro Andueza (1921) Legazpi

  Urretxuko mojen eskolan ikasi zuen. Gerra iritsi izan ez balitz, Iruñera eramango zuten Pilar. Hara joan izan balitz, lana egin eta ikasi egin ahal izango zuen, dena batera.

• Gerra eskola nazionalaren ikuspuntutik

  Santos Esnaola Esnaola (1930) Legorreta

  Eskolan hasi zen garaian, gerra hasi zen. Dena gerrako kontua izaten zen orduan. Eskolan, Francoren aldeko abestiak kantatu behar izaten zituzten; eta gerrari buruz zer bertsio ematen zieten aipatzen du.

• Herritarren jarrera politikoak eta gerrarako prestaketak

  Santos Esnaola Esnaola (1930) Legorreta

  Legorretan batzoki bat zegoen. Herriko plazan gerrarako prestatzen zituzten gazteak. Karlistak eta nazionalistak zeuden herrian.